واریکوسل چیست و چرا ایجاد میشود؟ واریکوسل وقتی به وجود می‌آید که رگهای شبکه پمپی در کیسه بیضه، بزرگ و متورم شوند. کیسه بیضه از جنس پوست و محفظه‌ای برای نگهداری از بیضه است. ۱۰ تا ۱۵ درصد از مردان بزرگسال به این بیماری مبتلا هستند که این مقدار در نوجوانان به ۲۰ درصد می‌رسد. واریکوسال دقیقا مشابه رگهای واریسی است که از رگهای پیچ خورده و متورم در ساق پا پدید می‌آید. واریکوسل در دوران بلوغ تشکیل میشود اما به احتمال زیاد در این سن قابل تشخیص نیست و در آینده با پیشرفته‌تر شدن مشخص خواهد شد. این بیماری بیشتر در سنین ۱۵ تا ۲۵ سال دیده میشود.
درصورت داشتن هرگونه سوال در این زمینه میتوانید از دکتر اورولوژیست آنلاین سامانه حال کمک بگیرید.
واریکوسل اغلب در بیضه سمت چپ مشاهده میشود. آناتومی کیسه بیضه چپ و راست یکسان نیست. احتمال درگیر شدن هر دو بیضه وجود دارد، ولی واقعا نادر است. بیشتر اوقات واریکوسل مشکلی ایجاد نمی‌کند و بی‌خطر است. اما در صورت پیشرفته‌تر شدن میتواند باعث کوچک شدن یا رشد نامتقارن بیضهها، کاهش تولید و کیفیت اسپرم و حتی ناباروری مردان شود.
برای رسیدن به درک بهتر از واریکوسل و پیامدهای آن، بهتر است با سیستم تولید مثل مردان بیشتر آشنا شویم. سیستم تولید مثل مردان اسپرم را تولید، ذخیره و جابه‌جا می‌کند. اسپرم در حین حرکت در لوله‌ای پیچ خورده به نام اپیدیدیم که پشت بیضه قرار دارد بالغ میشود. اسپرم‌ها از هر اپیدیدیم با استفاده از لوله‌ای به پروستات می‌رسند. هنگام انزال، مایع منی با اسپرم در پروستات مخلوط میشود و منی ساخته میشود. منی از طریق مجرای ادرار عبور کرده و از انتهای آلت تناسلی خارج میشود.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری برای مردان
طناب مَنَوی، عروق و رگهای بیضه را نگه می‌دارد و به بیضهها خون‌رسانی می‌کند. همچنین شبکه پمپی، وظیفه تخلیه خون از بیضهها را دارد. بیضهها برای تولید اسپرم‌های بالغ با عملکرد مطلوب، به دمایی پایین‌تر از دمای بدن ما نیاز دارند. گرمای کیسه بیضه حدود ۵ درجه کمتر از گرمای اطراف شکم و لگن است. پایین آوردن دمای کیسه بیضه به کمک شبکه پمپی انجام میشود. شبکه پمپی پیش از اینکه خون را به بیضهها برساند، دمای آن را کاهش می‌دهد. واریکوسل باعث بزرگ و متورم شدن این رگهای خنک کننده خون میشود. نتیجه آن بالا رفتن دمای بیضه، کاهش تولید و عملکرد اسپرم و کاهش قدرت باروری خواهد بود.
واریکوسل سطح‌های متفاوتی دارد که به نام گرید ۱ تا ۳ شناخته می‌شوند
به طور کلی واریکوسل را می‌توان به ۴ دسته تقسیم کرد:
واریکوسل گرید ۱
واریکوسل گرید ۱ خفیف‌ترین حالت آن است. در این حالت فقط در هنگام زور زدن و وارد کردن فشار، رگ‌ها قابل لمس هستند. رگ‌ها در هیچ حالت دیگری قابل مشاهده نخواهند بود. با روش معاینه مانور والسالوا نیز می‌توان رگهای گرید ۱ را لمس کرد.
واریکوسل گرید ۲
در گرید ۲ در حالت ایستاده و بدون وارد کردن فشار رگ‌ها قابل لمس هستند. در این شرایط حتی بدون روش معاینه مانور والسالوا نیز می‌توان رگ‌ها را لمس کرد. اما همچنان هیچ علامت ظاهری و قابل مشاهده‌ای در گرید ۲ وجود ندارد که تشخیص را ممکن کند.
واریکوسل گرید ۳
اما در گرید ۳ که شدیدترین و دردناک‌ترین سطح واریکوسل است، تشخیص راحت و حتی بدون لمس ممکن است. چرا که رگ‌ها نه تنها مثل گرید ۲ در حالت ایستاده قابل لمس می‌شوند، بلکه قابل مشاهده نیز هستند. اگر بیماری پیشرفت کرده باشد، در این مرحله بیضه درگیر، حسی مشابه «کیسه پر از کرم» را منتقل می‌کند.
واریکوسل خفیف
واریکوسل خفیف یا ساب کلینیکال شامل حالتی میشود که رگهای متورم قابل لمس نیستند. تشخیص این حالت فقط میتواند به کمک سونوگرافی انجام شود. اگر در ناحیه بیضهها درد حس می‌کنید اما چیزی قابل لمس نیست، به پزشک مراجعه کنید. پزشک پس از تشخیص شدت بیماری، میتواند در این خصوص راهنمایتان باشد.
علائم واریکوسل
اکثر مردان مبتلا به واریکوسل هیچ علائمی ندارند. اما این بیماری به دلایل زیادی ممکن است نگران کننده باشد. مواردی باعث رشد آهسته بیضه چپ در دوران بلوغ و حتی ناباروری میشود. از هر ۱۰ مردی که به ناباروری دچار هستند، ۴ نفر به دلیل واریکوسل با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. ۴ نفر از ۱۰ نفر، فقط آمار کسانی است که برای تولد فرزند اولشان دچار مشکل هستند. در مورد مردانی که برای تولد فرزند دوم یا چندم با این مشکل مواجه هستند، این آمار به ۸ نفر از هر ۱۰ نفر می‌رسد که عدد بسیار قابل توجهی است. علائم اصلی واریکوسل شامل موارد زیر است:
- احساس درد در ناحیه بیضه
- افزایش درد در حالت ایستاده یا هنگام انجام حرکات ورزشی
- افزایش درد در طول روز
- کاهش درد با به پشت دراز کشیدن
- مشکلات ناباروری
بیشتر بخوانید: بهترین مولتی ویتامین برای تقویت سیستم ایمنی بدن
علت واریکوسل
دلایل مختلفی برای واریکوسل معرفی و اثبات شده‌اند که در ادامه هر یک از آن‌ها را به اختصار توضیح خواهیم داد:
- نقص دریچه‌های موجود در رگ‌ها: احتمال اینکه دریچه‌های موجود در رگ‌ها عملکرد ناقصی از خود نشان دهند وجود دارد. علاوه بر احتمال اختلال در عملکردشان، ممکن هست حتی اصلا وجود نداشته باشد.
- کندی جریان خون: کند بودن جریان خون یکی دیگر از علت‌های پیدایش واریکوسل است. کندی جریان خون ممکن است باعث لخته شدن خون در رگ‌ها شود.
- مشکل در برگشت خون: ناتوانی در برگشت دادن خون به قلب و جمع شدنش در رگ‌ها میتواند در آن‌ها تورم و انسداد ایجاد کند. نوع اتصال رگهای برگشت خون به بیضه‌های چپ و راست متفاوت است. این مشکل بیشتر برای بیضه چپ پدید می‌آید چرا که فشار بیشتری برای بازگشت خون به قلب متحمل میشود.
- فشار ناشی از غدد لنفاوی: به ندرت احتمال دارد که غدد لنفاوی متورم یا سایر توده‌های پشت شکم مانع جریان خون شوند. هر چند این حالت نادر است ولی غیر ممکن نیست. بروز چنین مشکلی، تورم اغلب دردناک و ناگهانی رگهای بیضه را همراه خواهد داشت.
بیشتر بدانید: برای واریس پا چه دکتری باید رفت؟
عمل واریکوسل
روش‌های زیادی برای انجام جراحی واریکوسل وجود دارد. همه روش‌ها شامل انسداد جریان خون در رگهای شبکه پمپی هستند. جراحی با بیهوشی عمومی انجام میشود. دو روش جراحی معمول عبارتند از:
- واریکوسلتومی میکروسکوپی: در این روش، جراح یک برش یک سانتی‌متری بالای کیسه بیضه ایجاد می‌کند. با استفاده از میکروسکوپ تمام رگهای کوچک را متصل کرده و از مجراهای وابران (لوله‌های انتقال منی)، عروق بیضه و تخلیه لنفاوی محافظت می‌کند. انجام این عمل ۲ تا ۳ ساعت طول می‌کشد و بیمار در همان روز از بیمارستان ترخیص میشود و نیاز به استراحت در منزل دارد.
- واریکوسلتومی لاپاراسکوپی: در این روش، جراح با استفاده از لوله‌های نازکی که از بطن وارد بدن می‌کند، رگهای مورد نظر را مسدود خواهد کرد. از آنجایی که در این روش رگهای کمتری مسدود می‌شوند، روند آن کوتاه‌تر است و تقریبا ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. در این روش هم بیمار در همان روز ترخیص و در منزل استراحت می‌کند.
اخیرا جراحان از برش‌های کوچک‌تری برای جراحی باز یا همان میکروسکوپی استفاده می‌کنند. این کار باعث میشود زمان بهبود در جراحی باز نیز تقریبا با لاپاروسکوپی برابر شود. مشکلات پس از جراحی نادر هستند و اغلب جراحی بدون مشکل خاصی انجام می‌گیرد. با این حـال برخی مشکلات احتمالی عبارتند از:
- ماندگاری واریکوسل پس از جراحی
- احتمال بازگشت مجدد بیماری
- جمع شدن مایع اطراف بیضه (هیدروسل بیضه)
- آسیب دیدن شریان بیضه در جراحی
احتمال کمی وجود دارد که جراحی مشکل را حل نکند. در موارد نادر، آسیب به شریان بیضه میتواند منجر به از بین رفتن بیضه شود. احتمال تداوم یا بازگشت بیماری در مجموع کمتر از ۱۰ درصد است. جراحی میکروسکوپی کمترین احتمال بازگشت بیماری را دارد.
بیشتر بدانید: بهترین روش کاهش وزن
پس از جراحی
در اکثر موارد، بیماران پس از گذارندن دوره نقاهت یک هفته‌ای به زندگی عادی خود باز می‌گردد. دوره نقاهت پس از جراحی سریع است و درد زیادی به همراه ندارد. در اغلب موارد، پس از ۵ تا ۷ روز حتی میتوانید به محل کارتان برگردید. به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز باید از ورزش کردن پرهیز کنید. پس از گذشتن سه تا چهار ماه هم میتوانید در صورت لزوم با مراجعه به ارولوژیست، آزمایشات لازم را برای تعیین کیفیت اسپرم انجام دهید.
درباره آزمایش سپرم در منزل بیشتر بدانید.
بهبودی پس از آمبولازیسیون نیز فقط با دردی خفیف و کوتاه همراه است. ۷ تا ۱۰ رو پرهیز از ورزش کردن لازم است و اغلب امکان بازگشت به محل کار پس از یک تا دو روز وجود دارد. میزان بازگشت واریکوسل در این نوع درمان نیز مشابه جراحی باز است. اما مواردی وجود دارد که آمبولازاسیون ارجح‌تر از جراحی است.
تاثیر دقیق ترمیم واریکوسل بر باروری کاملا مشخص نیست. برخی مطالعات نشان از تاثیر مثبت درمان واریکوسل بر باروروی دارند و برخی دیگر چنین شواهدی را نشان نمی‌دهند. کیفیت مایع منی حدودا در ۶۰ درصد مردان نابارور، پس از درمان واریکوسل بهبود پیدا می‌کند. در صورتی که دلیل اصلی درمان واریکوسل مشکلات ناباروری باشد، باید همزمان از راه‌های درمانی دیگر هم اقدام کرد. اما در مورد نوجوانان، دلیل اصلی جراحی،کندی رشد بیضه است.
تصاویر واریکوسل
در این تصویر رگهای بیضه مبتلا به واریکوسل (سمت راست) متورم شده‌اند
در این تصویر نیز بیضه چپ مبتلاست و به دلیل امکان مشاهده ظاهری، واریکوسل از نوع گرید ۳ است
تشخیص واریکوسل
واریکوسل از طریق خودآزمایی بیضه یا معاینه توسط پزشک قابل تشخیص است. به دلیل شکل ظاهری و حسی که بیضه مبتلا به دست منتقل می‌کند، به «کیسه پر از کرم» تشبیه میشود. متخصص اورولوژی اغلب برای تشخیص واریکوسل، در حالت ایستاده بیمار را معاینه می‌کند. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد نفس عمیق بکشد و نفسش را حبس کند. متخصص بیشتر بالای بیضه را بررسی می‌کند تا بتواند رگهای متورم را پیدا کند. این روش به «مانور والسالوا» معروف است که هدف آن شناسایی رگهای متورم و تشخیص جریان خون در آن‌هاست.
متخصص اورولوژی ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر، سونوگرافی بیضه را پیشنهاد دهد. همان‌طور که می‌دانید سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از داخل بدن استفاده می‌کند. علائم واریکوسل در سونوگرافی، رگ‌هایی است که عرض آن‌ها از ۳ میلی‌متر بیشتر باشد. سونوگرافی همچنین میتواند اندازه بیضهها را نشان دهد که یکی دیگر از راه‌های تشخیص است. فراموش نکنید که در صورتی که حین معاینه فیزیکی مشکلی احساس نشود، اصلا به سونوگرافی نیازی نخواهد بود.
درمان واریکوسل
دارویی برای درمان و پیشگیری از واریکوسل وجود ندارد اما مسکن‌ها مانند استامینوفن یا ایبوبروفن ممکن است به درد کمک کنند. واریکوسل اغلب نیازی به درمان پیدا نمی‌کند. اما درمان برای مردانی که با مشکلات زیر مواجه می‌شوند لازم است:
- مشکلات ناباروری
- رشد کندتر بیضه چپ نسبت به بیضه راست
- غیر طبیعی بودن اسپرم در آزمایشات
درمان واریکوسل بدون جراحی
در صورت نیاز، جراحی شکل اصلی درمان است. یکی از روش‌های درمانی غیر جراحی، آمبولیزاسیون است که شامل انسداد مختصر رگ‌ها میشود. آمبولیزاسیون توسط رادیولوژیست مداخله‌ای انجام میشود. رادیولوژیست مداخله‌ای، پزشک متخصصی است که با استفاده از تصویربرداری پزشکی، از روش‌های کم‌تهاجمی جراحی استفاده می‌کند. روش‌های کم‌تهاجمی جراحی با کمترین برش‌ها به نسبت جراحی باز انجام میشود. در روش آمبولیزاسیون به کمک تزریق و اشعه ایکس، رگهای منتهی به واریکوسل پیدا می‌شوند. با استفاده از فنر، از خون‌رسانی به رگهای ملتهب جلوگیری میشود که باعث جلوگیری از وخامت بیشتر و باز شدن شریان‌ها میشود. این عمل با بی‌حسی موضعی انجام می‌گیرد و حدود ۴۵ دقیقه طول می‌کشد. برخی مشکلات ناشی از آن امکان باقی ماندن مشکل، بازگشت آن یا بروز عفونت است.
بیشتر بدانید: طریقه مصرف چای ماسالا
واریکوسل و ناباروری
از هر ۱۰۰ مرد حدود ۱۵ نفر مبتلا به واریکوسل هستند. تخمین اینکه چند نفر از این ۱۵ نفر به مشکلات ناباروری دچار خواهند شد مشکل است. اما از هر ۱۰ مردی که به خاطر مشکلات ناباروری آزمایش شده‌اند، ۴ تایشان به این بیماری دچار بودند. بین احتمال ابتلا به واریکوسل و بیماری‌های دیگر، نژاد، محل تولد و قومیت ارتباطی وجود ندارد. گرچه کسانی که مشکل ناباروری دارند اغلب از واریکوسل رنج می‌برند، اما از هر ۱۰ نفری که به آن مبتلا هستند، ۸ نفر مشکل ناباروری ندارند.
سوالات متداول
واریکوسل چیست؟
بزرگ و متورم شدن عروق و رگهای خونرسان به غدد تولید مثل در کیسه بیضه را واریکوسل مینامند.
عمل واریکوسل چیست؟
عمل واریکوسل به دو نوع جراحی باز (میکروسکوپی) و لاپاراسکوپی تقسیم میشود. جراحی باز که معمول‌ترین نوع جراحی واریکوسل است، با برشی کوچک بالای کیسه بیضه انجام میشود.
چگونه بفهمیم واریکوسل داریم؟
بهترین کار این است که به صورت دورهای و منظم خودتان را معاینه کنید. با بررسی بیضهها میتوانید از وجود هرگونه توده، تورم یا پیچخوردگی در کیسه بیضه آگاه شوید. علامت اصلی و مهم، درد داشتن در این ناحیه است.
آیا واریکوسل باعث اختلال در نعوظ میشود؟
واریکوسل در صورتی که باعث کاهش میزان ترشح تستسترون شود، میتواند باعث اختلال در نعوظ شود.
