خشکی دهان اصطلاحی است که برای خشک و کم رطوبت شدن حفره دهان به دلیل کاهش بزاق دهانی به کار می‌رود. بزاق نقش مهمی در حفره دهان دارد و زمانی که تولید آن کاهش یابد، مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. این وضعیت ممکن است برای مدتی طولانی تداوم داشته باشد و هر چه طولانی‌تر شود، با عوارض بیشتری مثل اختلال در بلع، پوسیدگی شدید و پیش‌رونده دندان، عفونت‌های دهانی به ویژه عفونت‌های قارچی و یا ترکیبی از این مشکلات، همراه خواهد شد. این عارضه به دلایل مختلف مثل کم آبی بدن، مصرف برخی از داروها و… ایجاد می‌شود و هر چه زودتر درمان شود، از عوارض ناشی از آن پیشگیری خواهد شد. اگر به خشکی دهان دچار هستید، میتوانید برای بررسی آن از مشاوره آنلاین حال کمک بگیرید.
خشکی دهان چیست؟
بزاق مایعی است که از غده‌های بزاقی موجود در حفره دهان ترشح می‌شود و نقش مهمی در سلامت دهان و دندان دارد. این ماده با مرطوب کردن غذا باعث می‌شود تا تجزیه غذا از دهان آغاز شود و افراد بتوانند غذا را ببلعند. علاوه بر این، در ترکیب بزاق، کلسیم و فسفات هم وجود دارد که باعث استحکام دندان‌ها و مبارزه با پوسیدگی آن‌ها می‌شود. بزاق کارهای شگفت‌انگیزی در دهان انجام می‌دهد. در واقع می‌توان گفت:
- بزاق فرآیند هضم غذا را از دهان شروع می‌کند.
- باعث شسته شدن ذرات غذا و باکتری‌ها از روی دندان‌ها می‌شود.
- اسیدهای مضر ناشی از غذا و فعالیت باکتری‌ها را خنثی می‌کند.
- به ترمیم ضعف مینای دندان کمک می‌کند.
زمانی که بزاق به اندازه کافی تولید و ترشح نشود، خشکی دهان ایجاد خواهد شد. هر کسی در هر سنی ممکن است به این عارضه دچار شود. حتما شما هم تجربه این مسئله را در زمان استرس، کم آب شدن بدن، روزه‌داری، خوردن غذاهای تند و… داشته‌اید. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، ممکن است در بلع غذا، چشیدن طعم غذا، جویدن و حتی صحبت کردن هم اختلال ایجاد کند. افزایش خطر پوسیدگی دندان‌ها و ابتلا به انواع عفونت‌ها هم از دیگر عوارض خشکی دهان هستند.
دلایل ایجاد خشکی دهان
خشکی دهان زمانی اتفاق می‌افتد که غدد بزاقی، بد کار کنند و در نتیجه آن تولید بزاق در دهان کاهش یابد. اصلی‌ترین دلایل این عارضه، کم آبی بدن و تنفس دهانی است که به خشک شدن دهان منجر می‌شود. به طور کلی دلایل ایجاد خشکی دهان عبارتند از:
- کم آبی بدن ناشی از نوشیدن ناکافی آب، تب، تعریق بیش از حد، استفراغ، اسهال، از دست دادن خون و سوختگی
- مصرف برخی از داروها
- افزایش سن و ناتوانی بدن در پردازش داروها، تغذیه ناکافی و داشتن مشکلات سلامتی طولانی مدت
- برداشتن غدد بزاقی با عمل جراحی
- تنفس دهانی که به دلیل گرفتگی بینی، اختلالات خواب، مشکلات دندانی و… ایجاد می‌شود.
- استرس و اضطراب شدید
- اختلالات عصبی ناشی از سکته مغزی، بیماری آلزایمر یا آسیب عصبی به سر و گردن
- خر و پف و خوابیدن با دهان باز
- نوشیدن الکل
- سیگار کشیدن
- مصرف داروها مثل داروهای شیمی درمانی که می‌توانند در ماهیت بزاق و تولید آن تغییرات اساسی ایجاد کنند. این وضعیت اغلب موقتی است.
- پرتو درمانی سر و گردن که در برخی افراد باعث آسیب دائم به غدد بزاقی و خشکی دائمی دهان می‌شود. دوزهای کم اشعه هم با خشکی موقتی دهان همراه است.
- مواد مخدر مثل مت‌آمفتامین هم عوارض جدی بر سلامت دهان و دندان دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خشکی دهان اشاره کرد. این مواد به تخریب سریع بافت دندان‌ها و بیماری‌های دهانی منجر می‌شوند. مصرف تنباکو هم کاهش تولید بزاق را به دنبال دارد.
- به جز موارد بالا، عوامل کمتر شایعی هم مثل اختلالات سیستمیک بدن، سندروم شوگرن، دیابت یا عفونت‌های ناشی از HIV می‌توانند باعث خشکی دهان شوند.
درباره درمان بیماری لکوپلاکیا یا لکه های سفید در دهان بیشتر بدانید
تنفس دهانی به‌ویژه در طول خواب یکی از شایع‌ترین دلایل خشکی دهان است
داروها سهم مهمی در خشکی دهان دارند. بیش از ۴۰۰ داروی تجویزی و بسیاری از داروهای بدون نسخه وجود دارند که یکی از اصلی‌ترین عوارض آن‌ها خشکی دهان است. متداول‌ترین داروهایی که مصرف آن‌ها باعث خشکی دهان می‌شود شامل موارد زیر هستند:
- داروهایی با اثر آنتی کولینرژیک که استیل کولین را مسدود می‌کنند.
- داروهای ضد پارکینسون که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- داروهای شیمی درمانی که برای درمان انواع سرطان تجویز می‌شوند. بسیاری از این داروها معمولا باعث خشکی شدید و التهاب و زخم‌های دهان یا استوماتیت می‌شوند که این مشکل با قطع مصرف دارو، برطرف خواهد شد.
- داروهای ضد فشار که برای کنترل فشار خون توسط افراد مبتلا به فشار خون بالا مصرف می‌شوند.
- داروهای ضد اضطراب و افسردگی که برای درمان اختلال اضطرابی و افسردگی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- داروهای ادرارآور یا دیورتیک که برای درمان برخی از بیماری‌های کلیوی و… استفاده می‌شوند.
- برخی از داروها که با آلرژی (آنتی هیستامین‌ها)، درد، آکنه، صرع، چاقی، آسم، بی‌اختیاری ادراری، اسهال و…. مقابله می‌کنند.
- بعضی از آرامبخش‌ها و شل‌کننده‌های عضلانی هم در خشکی دهان نقش دارند.
نشانه‌های خشکی دهان
زمانی که بزاق به اندازه کافی تولید نشود، حفره دهان خشک شده و رطوبت کافی نخواهد داشت. نشانه‌های خشکی دهان عبارتند از:
- احساس چسبندگی و خشک بودن دهان و زبان
- خشک شدن گلو یا گلو درد
- گرفتگی صدا
- خشکی مجرای بینی
- بروز زخم‌های دهانی
- غلیظ شدن ترشحات دهان
- ایجاد اختلال در چشیدن، جویدن، بلعیدن و یا صحبت کردن
- ترک خوردن لب‌ها
- زبان قرمز رنگ، خشک و خشن
- بروز عفونت‌های دهانی
- بوی بد دهان (اسم قرص برای رفع بوی بد دهان را در این مقاله پیدا کنید)
بد بو شدن دهان و تنفس یکی از رایج‌ترین نشانه‌های خشکی دهان است
تاثیر خشکی دهان بر پوسیدگی دندان
بزاق اثرات زیادی بر سلامتی دهان و دندان‌ها دارد. با کاهش میزان آن، پلاک‌ها و باکتری‌ها می‌توانند به سرعت رشد کرده و در پایه‌های دندان‌ها تجمع کنند. این مسئله، فرد را در معرض بوی بد دهان، بیماری‌های لثه و به ویژه، پوسیدگی دندان قرار می‌دهد. خشک شدن دهان در اثر کاهش بزاق، حتی برای پروتزهای دندانی هم مضر است و با تجمع پلاک و باکتری‌ها، منجر به پری ایمپلنتیت (عفونت اطراف ایمپلنت دندان) شده و التهاب لثه‌های اطراف تاج ایمپلنت دندان را به دنبال دارد.
از سوی دیگر، بزاق کم و خشکی دهان، مینای دندان را هم ضعیف می‌کند. هر چه مینای دندان ضعیف‌تر شود، دندان آسیب‌پذیرتر بوده و بیشتر در معرض پوسیدگی، شکستگی و… قرار می‌گیرد. زخم‌های دهانی و عفونت‌های ایجاد شده در اثر خشکی دهان هم محیط دهان را برای رشد انواع باکتری‌ها و قارچ‌ها فراهم می‌کنند. این مسئله در طولانی مدت باعث مشکلات جدی و شدید بوده و احتمال پوسیدگی دندان‌ها را افزایش می‌دهد.
برای استفاده از خدمات «حال» برای دندانپزشکی اقساطی در تهران اینجا کلیک کنید.
درمان خشکی دهان
پزشک یا دندانپزشک با توجه به سابقه پزشکی بیمار، نشانه‌های موجود، وضعیت دهان و دندان و بررسی داروهای مصرفی او، تشخیص می‌دهد که آیا فرد به خشکی دهان دچار است یا خیر. گاهی برای بررسی دقیق‌تر وضعیت، انجام آزمایش‌های تخصصی که میزان بزاق ترشح شده را تعیین می‌کنند، کمک کننده است. درمان مناسب بسته به علت ایجاد خشکی دهان، متفاوت خواهد بود. مثلا اگر دارو باعث خشکی دهان شود، پزشک می‌تواند با تغییر دوز دارو و یا جایگزین کردن آن، مشکل را برطرف کند. همچنین اقدامات خودمراقبتی مثل نوشیدن آب بیشتر، جویدن آدامس بدون قند، کاهش مصرف الکل و دخانیات هم به بهتر شدن وضعیت بیمار و حفظ سلامت دهان و دندان کمک خواهد کرد. راهکارهای درمان خشکی دهان عبارتند از:
هیدراته نگه داشتن بدن
نوشیدن آب کافی در طول روز، به ویژه در هنگام فعالیت بدنی و روزهای گرم، در هیدراته نگه داشتن بدن خیلی موثر است. اگر زمان زیادی را بیرون از خانه می‌گذارنید، همیشه یک بطری آب به همراه خود داشته باشید.
تحریک غدد بزاقی
فعال بودن دهان و جویدن آدامس‌ها یا آب نبات‌های بدون قند که به مرطوب نگه داشتن دهان و تحریک ترشح بزاق کمک می‌کند، بسیار موثر است.
دارو درمانی
در شرایط خاص، پزشک می‌تواند با استفاده از تجویز داروهای مخصوصی، به افزایش ترشح بزاق از غدد براقی و ایجاد رطوبت بیشتر در دهان کمک کند.
مرطوب نگه داشتن محیط
استفاده از یک دستگاه رطوبت‌ساز، به ویژه برای کسانی که شب‌ها با دهان باز می‌خوابند، می‌تواند به ایجاد رطوبت بیشتر در محیط و جلوگیری از خشک شدن هوا و دهان کمک کند.
استفاده از مرطوب کننده‌های دهان
مرطوب کننده‌های دهان شامل محلول‌های شست‌و‌شو، اسپری، ژل و مایع بدون الکل بوده که در انواع مختلف، با نسخه پزشک یا بدون آن در دسترس هستند. این محصولات باید مطابق دستورالعمل‌های موجود مصرف شوند تا اثربخشی کافی را داشته باشند.
جایگزین کردن داروها
اگر پزشک تشخیص دهد که خشکی دهان بیمار، عارضه جانبی داروی مصرفی او است، می‌تواند آن دارو را تغییر داده و یا دوز مصرفی دارو را تغییر دهد.
جویدن آدامس‌های بدون قند یک راه خوب برای تحریک ترشح بزاق و کاهش خشکی دهان است
دوری از عوامل خشککننده دهان
مصرف موادی مثل الکل، دخانیات، سیگار، غذاهای خشک، شور و اسیدی و… از عواملی هستند که می‌توانند باعث خشک شدن دهان شوند. هر چه از این مواد به میزان کمتری استفاده شود، خشکی دهان هم کاهش خواهد یافت.
استفاده از روش‌های جدید
به تازگی نتایج تحقیقی منتشر شده که نشان می‌دهد طب سوزنی می‌تواند با افزایش میزان جریان بزاق در دهان، علائم خشکی دهان را در برخی افراد کاهش دهد. چنین روش‌هایی گرچه هنوز تایید نشده‌اند، اما در گروهی از بیماران موثر خواهند بود. برای اطلاعات بیشتر درباره این روش لازم است که حتما با کارشناسان متخصص در این زمینه مشورت کنید.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
درمان‌های خانگی خشکی دهان
توصیه می‌شود که در صورت بروز خشکی دهان، از طریق مراجعه به پزشک، اقدامات تشخیصی و درمانی لازم را انجام دهید. اما راهکارهای زیر می‌توانند به صورت موقت به کاهش خشکی دهان کمک کنند:
- نوشیدن آب یا نوشیدنی‌های بدون قند در طول روز
- نوشیدن کمی آب یا نوشیدنی‌های بدون قند همراه با غذا برای بهبود عمل جویدن و بلع آسان‌تر غذا در کسانی که به خشکی شدید دهان دچار هستند. این کار ممکن است طعم غذا را هم برای این افراد بهبود بخشد.
- اجتناب از نوشیدنی‌های حاوی کافئین مثل قهوه، چای و برخی از نوشابه‌های گازدار. کافئین یکی از عوامل بروز خشکی دهان است.
- مصرف زیاد نوشیدنی‌های اسیدی مثل آب پرتقال، انگور، گریپ فروت و گوجه فرنگی علاوه بر خشکی دهان، باعث آسیب به مینای دندان هم می‌شود. از آن‌ها به حد اعتدال، رقیق شده و در صورت لزوم، با نی استفاده کنید.
- خوردن غذاهای آب‌دار مثل سوپ، آبگوشت و… که دمای آن پایین و یا در حد دمای اتاق باشد.
- جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب نبات‌های سفت بدون قند یا یک تکه یخ برای تحریک جریان بزاق. آب نبات با طعم مرکبات، دارچین و نعنا گزینه‌های خوبی هستند. البته آب نبات‌های بدون قند مخصوصی هم وجود دارد که حاوی زایلیتول بوده و از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کنند. هرگز در مصرف آدامس‌ها و آب نبات‌ها زیاده‌روی نکنید؛ چون این محصولات، حتی اگر بدون قند باشند، می‌توانند به مینای دندان‌ها در طولانی مدت آسیب بزنند.
روش‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان ناشی از خشکی دهان
برای این کار لازم است که در ابتدا، علت خشکی دهان را شناسایی و آن را با کمک پزشک برطرف کنید. روند درمان و بازگشت ترشح طبیعی بزاق، ممکن است کمی طول بکشد. بهتر است در این مدت، مسائل بهداشتی دهان و دندان را رعایت کرده و به این شکل، باکتری‌ها را از محیط دهان خود دور نگه دارید. این روش‌ها عبارتند از:
- مسواک زدن با خمیردندان حاوی فلوراید دو بار در روز
- استفاده روزانه از نخ دندان یا برس‌های بین دندانی
- استفاده از دهانشویه‌های ضد باکتری
- مراجعه منظم به دندانپزشک برای بررسی پلاک‌های دندانی و سلامت دندان‌ها
- از محرک‌های ترشح بزاق مثل دارو، آدامس و آب نبات بدون قند و… کمک بگیرید.
برای جلوگیری از عوارض ناشی از خشکی دهان مثل پوسیدگی دندان، کشیدن نخ دندان را فراموش نکنید
حرف آخر
کمبود بزاق در دهان باعث خشکی مخاط آن و سفت شدن پوست داخل آن و اطراف لب می‌شود. این عارضه در موارد شدید می‌تواند بر غذا خوردن، صحبت کردن، چشیدن طعم غذا و… تاثیر منفی داشته باشد. بزاق نقش‌های مهمی در دهان دارد و اگر به اندازه کافی ترشح نشود، مشکلات جدی در سلامتی دهان، دندان‌ها، لثه‌ها و… خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین این عوارض جانبی، افزایش احتمال پوسیدگی دندان به دلیل ناتوانی در پاک کردن بقایای غذا و باکتری‌ها از سطح و لابه‌لای دندان‌ها خواهد بود. اگر می‌خواهید بدانید که آیا پوسیدگی دندان در اثر خشکی دهان، ایجاد یا تشدید می‌شود، میتوانید از مشاوران حال کمک بگیرید. آیا شما تجربه‌ای در مورد ایجاد پوسیدگی دندان به دنبال کاهش بزاق و خشکی دهان دارید؟
سوالات متداول
خشکی دهان چگونه است؟
خشکی دهان شرایطی است که به دنبال کاهش میزان بزاق ترشح شده از غدد بزاقی ایجاد شده و باعث احساس خشکی در دهان و گلو، غلیظ شدن ترشحات دهانی، خشک شدن زبان و ترک خوردن لب‌ها می‌شود.
از کجا بدانم دهانم خشک است؟
واضح‌ترین نشانه آن احساس خشکی در دهان است. در برخی افراد، بزاق غلیظ و چسبناک می‌شود و ممکن است قورت دادن غذا یا آب دهان، و حتی صحبت کردن دشوار شود. زبان قرمز و ترک‌خورده هم از نشانه‌های آن است.
آیا زنان بیشتر در معرض خشکی دهان هستند؟
زنانی که در دوره یائسگی قرار دارند، ممکن است خشکی دهان را تجربه کنند. البته بروز آن در زنان یائسه‌ای که برای کنترل علائم این دوره تحت درمان‌های هورمونی قرار دارند، بیشتر از سایر زنان است.
خشکی دهان درمان نشده چه عوارضی دارد؟
بزاق در تجزیه غذا، پاک کردن دندان‌ها، امکان بلع بهتر غذا و… نقش دارد. عدم وجود بزاق کافی باعث بروز مشکلاتی مثل تشکیل پلاک‌های دندانی و پوسیدگی دندان‌ها، عفونت‌های دهانی، بوی بد دهان و… می‌شود.
آیا خشکی دهان می‌تواند به پوسیدگی دندان کمک کند؟
بله. خشکی دهان به طرز قابل توجهی در افزایش احتمال پوسیدگی دندان نقش دارد. داشتن بزاق کافی می‌تواند دهان را سالم نگه دارد؛ چون حاوی ترکیباتی است که از رشد باکتری‌ها و پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کند.
برای درمان خشکی دهان از چه پزشکی کمک بگیریم؟
برای درمان باید در ابتدا علت اصلی خشکی دهان مشخص شود. یک پزشک عمومی یا متخصص داخلی می‌تواند با بررسی داروهای مصرفی، سوابق بیماری و… آن را کنترل کند. مشکلاتی مثل پوسیدگی دندان هم توسط دندانپزشک درمان خواهد شد.
منابع
