مغز و نخاع انسان توسط غشاهای محافظتی به نام مننژ پوشیده و محافظت میشود. زمانی که مایع اطراف این غشاها دچار عفونت و التهاب شوند، عارضهای به نام مننژیت روی میدهد. این بیماری میتواند در همه افراد، حتی نوزادان ایجاد شود و در صورت عدم درمان سریع، عوارض بسیار جدی به دنبال داشته باشد. در شدیدترین حالت، این عارضه از طریق مسمومیت شدید خونی، منجر به بروز آسیبهای دائمی در اعصاب بدن یا مغز میشود. برای مشورت با پزشک متخصص در این زمینه، از مشاوره آنلاین حال استفاده کنید.
مننژیت چگونه ایجاد میشود؟
عفونت ناشی از این بیماری معمولا به وسیله باکتریها یا ویروسها ایجاد میشود. این باکتریها و ویروسها همان عوامل بیماریزای شایعی هستند که میتوانند به راحتی منتقل شوند و افراد را بیمار کنند. در واقع، انتقال عفونت از فرد مبتلا به آن به طور مستقیم نادر است. عفونتهای عامل این بیماری میتوانند توسط افرادی که ویروسها و باکتریها را در دهان، بینی یا گلوی خود دارند، از طریق سرفه، عطسه، بوسیدن و… منتقل شوند. اما این تنها دلیل بیماری نیست! گاهی این عارضه به دلیل یک بیماری خاص مثل سرطان و عوارض جانبی یا حساسیت ناشی از مصرف برخی از داروها در افراد روی میدهد. قارچها، انگلها، بیماری سل و سیفلیس یا اختلالات خودایمنی هم از علل کمتر شایع آن هستند.
درباره اینکه بیماری سیفلیس چگونه افراد را آلوده میکند؟ ، این مطلب را بخوانید.
کودکان زیر پنج سال و افراد بالای ۵۵ سال بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به مننژیت قرار دارند. اما از آنجا که عوامل ایجادکننده این بیماری به راحتی گسترش پیدا میکنند، امکان شیوع آن در مکانهایی که افراد به صورت فشرده و نزدیک به هم هستند، زیاد است. به همین دلیل، جوانان و نوجوانان ۱۶ تا ۲۵ سالهای که در مکانهایی مثل خوابگاهها، پادگانها و… زندگی میکنند در معرض خطر جدی آن قرار دارند. ضعف سیستم ایمنی، ابتلای طولانی مدت به بیماری و آسیبدیدگی طحال از مواردی است که افراد را مستعد این بیماری میکند. از آنجا که نشانههای اولیه این بیماری ممکن است با بیماریهای دیگری مثل آنفولانزا اشتباه گرفته شود، لزوم مراجعه به پزشک و تشخیص دقیق از طریق آزمایشهای ضروری، بسیار مهم خواهد بود.
سوالات پزشکی خود را میتوانید از بخش دکتر آنلاین رایگان مجموعه حال بپرسید.
بیشتر بخوانید: خواص دمنوش جعفری
مننژیت مغزی
مننژیت در واقع التهاب و عفونت پردههای مغز است؛ بنابراین میتوان آن را مننژیت مغزی هم نامید. این عارضه که از طریق انتقال هر نوع عفونتی به مغز روی میدهد، میتواند بسیار شدید و خطرناک باشد. البته در صورت تشخیص زودهنگام و درمان فوری، میتوان تا حد زیادی از عوارض آن جلوگیری کرد. اصلیترین نشانه این بیماری که باید مورد توجه قرار بگیرد، تب و سردرد است. این نشانهها ممکن است پس از یه دوره عفونت ناشی از سرماخوردگی یا مشکلاتی دیگر و یا همزمان با آن روی دهد.
علائم مننژیت
علائم مننژیت در بیشتر افراد به صورت ناگهانی یا چند روز پس از مشاهده علائم رایج عفونت مثل تب یا اسهال آشکار شده و با توجه به سن فرد و علل ایجاد عفونت، میتواند متفاوت باشد. نشانههای اولیه به شکل علائم سرماخوردگی با تب، احساس بیماری، اسهال یا استفراغ شروع شده و به تدریج با سردرد، حساسیت به نور، احساس خوابآلودگی، سفتی گردن و گاهی با بثورات پوستی همراه میشوند. در بعضی موارد، بیحسی صورت، سختی تمرکز، گیجی، کمبود اشتها و ناراحتی معده هم میتواند از علائم این عارضه باشد. برخی از بیماران ممکن است فقط یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشند.
مننژیت در کودکان
گفته میشود کودکان زیر پنج سال بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارد. اما علت این مسئله چیست؟ پزشکان میگویند سیستم ایمنی بدن کودکان در سنین کم هنوز به طور کامل تکامل پیدا نکرده است. به همین دلیل، آنها قدرت مبارزه کامل با عفونتهای شدید را نداشته و قرار گرفتنشان در مقابل عوامل آلودهکننده، میتواند به بروز مننژیت در کودکان منجر شود. لازم است والدین به شدت نسبت به بروز علائم این بیماری در فرزند خود حساس باشند و برای درمان آن حتما به پزشک مراجعه کنند. بروز ناگهانی تب، سردرد، استفراغ یا کاهش سطح هوشیاری و تشنج از رایجترین علائم مننژیت در کودکان است.
درمان این بیماری در کودکان به عواملی مثل نوع بیماری، شدت عفونت و سن کودک وابسته است. وجود مشکلات سیستم ایمنی و بیماریهای خاص، گاهی شرایط درمان را تحت تاثیر قرار میدهند. البته واکسن مننژیت هم امروزه در دسترس است و در برنامه واکسیناسیون کشورها قرار دارد. گرچه واکسن نمیتواند از تمام انواع این بیماری پیشگیری کند، اما راهکار خوبی برای مقابله با آن است.
درمان مننژیت باکتریایی به مصرف آنتی بیوتیک برای مدت مشخص نیاز دارد. بنابراین لازم است توصیهها و داروهای تجویزی را تا زمانی که پزشک تعیین کرده استفاده کنید. با توجه به خطرناک بودن نوع باکتریایی این عارضه، معمولا توصیه میشود کودک برای مدت چند روز در بیمارستان بستری شود و داروهای آنتی بیوتیک را به صورت وریدی دریافت کند. برخی از والدین ممکن است پیگیری درمان در خانه را به بستری شدن در بیمارستان ترجیح دهند. اما باید بدانید بستری شدن در بیمارستان به این دلیل اهمیت دارد که در طول این مدت، وضعیت کودک از نظر فشار خون، آب بدن و پیشگیری از خونریزی، کنترل میشود و در صورت نیاز میتوان از امکانات در دسترس بیمارستان استفاده کرد.
با توجه به حساس بودن این بیماری در کودکان، معمولا علاوه بر انجام آزمایش خون، تست مایع مغزی- نخاعی یا عکسبرداری با اشعه ایکس برای تعیین گستردگی بیماری و تشخیص بهتر هم توصیه میشود. پس از گذشت دو تا سه روز از شروع درمان با آنتی بیوتیک، علائم بهبودی در کودک ظاهر میشود. البته در صورت شدید بودن بیماری، ممکن است کودک تا یک هفته تب داشته باشد؛ اما در صورتی که پزشک روند درمان را مناسب تشخیص دهد، والدین نباید نگران باشند. این بیماری در بیشتر کودکان بدون به جا گذاشتن عوارض جدی و خطرناک، برطرف خواهد شد.
مننژیت در نوزادان
مننژیت عارضهای است که همه افراد حتی نوزادان را هم درگیر میکند. نشانههای مننژیت در نوزادان معمولا متفاوت از بزرگسالان است. این نوزادان ممکن است بیقرار و ناآرام باشند و میل زیادی به غذا خوردن نداشته باشند. آرام کردن آنها خیلی دشوار میشود و احتمالا وقتی آنها را در آغوش میگیرید، صدای گریه نوزاد بلندتر میشود. در برخی مواقع هم خیلی خوابآلود بوده و به سختی از خواب بیدار میشوند. بروز تب یا فونتانال برجسته (برجسته شدن قسمت نرم بالای سر نوزاد) در این نوزادان هم شایع است.
بیشتر بخوانید: انواع عمل آب مروارید
علاوه بر این موارد، گریه بلند و گوشخراش، سفتی بدن یا گردن، قدرت مکش ضعیف در هنگام شیر خوردن و زردی هم از سایر نشانههای مننژیت در نوزادان است. تشخیص و درمان این عارضه در آنها خیلی مهم است؛ چون عدم درمان زودهنگام میتواند عوارض مغزی جدی و طولانی مدت در نوزادان ایجاد کند. به همین دلیل توصیه میشود که با بالا رفتن دمای بدن نوزاد از حد طبیعی و افزایش بیقراری و ناآرامی او، حتما با یک پزشک در این خصوص مشورت و علائم اولیه او را بررسی کنید.
انواع مننژیت
به جز باکتریها و ویروسها که از شایعترین دلایل بروز مننژيت هستند، عوامل دیگری هم میتوانند به ایجاد این بیماری در افراد، از هر سن و جنسی منجر شوند. به طور کلی، انواع مننژیت را میتوان به موارد زیر تقسیم کرد:
مننژیت باکتریایی
انواع مختلفی از باکتریها در بروز آن نقش دارند. این نوع بیماری در صورت عدم درمان میتواند خطرناک باشد و زندگی فرد را تهدید کند.
مننژیت ویروسی
گفته شده بیش از ۸۵ درصد موارد گزارش شده این بیماری، از نوع ویروسی بودهاند. این بیماری علیرغم شیوع بیشتر، خطرات کمتری نسبت به نوع باکتریایی دارد. از مهمترین ویروسهای عامل آن میتوان به ویروس تبخال، ایدز، زونا و اوریون اشاره کرد.
مننژیت انگلی
انگلهایی که در خاک، برخی از غذاها مثل مرغ و ماهی خام یا نیمپز، مدفوع حیونات و… وجود دارد، در صورت راه یافتن به بدن میتواند باعث چنین مشکلی شود.
مننژیت قارچی
افراد با ضعف سیستم ایمنی بیش از دیگران در معرض ابتلا به این نوع نادر بیماری قرار دارند. در اثر آن، نوع خاصی از قارچ با ورود به بدن آن را آلوده کرده و به مغز و نخاع منتقل میشود.
مننژیت آمیبی
این بیماری در اثر یک عفونت نادر و کشنده توسط یک موجود تک سلولی آمیبی که در آبهای گرم و شیرین زندگی میکند، ایجاد میشود. این آمیب از طریق شنا در چنین آبهایی به بدن راه مییابد.
مننژیت غیرعفونی
این نوع بیماری مسری نیست و معمولا به دلیل ابتلا به بیماریهای خاصی مثل لوپوس، سرطان و آسیب و جراحی سر ایجاد میشود.
مننژیت مزمن
علائم این بیماری معمولا به صورت ناگهانی آشکار شده و حاد است. اما نوعی عفونت قارچی یا مایکوباکتریایی میتواند از طریق ارگانیسمها و به تدریج به بافت مغز راه یافته و باعث نوع مزمن آن شود.
انواع دیگر
در موارد نادر، بعضی از ترکیبات شیمیایی، حساسیتهای دارویی و… هم میتوانند باعث ایجاد این التهاب شوند.
مننژیت باکتریایی
این بیماری معمولا به دو شکل باکتریایی و ویروسی روی میدهد. نوع باکتریایی با این که شیوع کمتری دارد، اما در صورت عدم درمان میتواند تهدیدکننده زندگی باشد و مشکلات جدی برای بیمار ایجاد کند. نوع ویروسی آن شایعتر است و معمولا خطرات آن برای سلامتی خیلی جدی نیست؛ اما در برخی افراد ممکن است باعث مشکلاتی شود. باکتریها به شکلهای مختلفی میتوانند مننژها را درگیر کنند؛ از ضربات جدی به سر و عفونتهای شدید گرفته تا مشکلات عفونی مربوط به بینی، گوش یا سینوسها.
در بیشتر مواقع مننژیت باکتریایی زمانی شروع میشود که باکتریها از سینوسها، گوش یا گلو وارد جریان خون میشوند و از این طریق، به مغز راه پیدا میکنند. این باکتریها میتوانند به راحتی از طریق عطسه و سرفه افراد آلوده، منتشر شده و اطرافیان را درگیر کنند. به همین دلیل، پیشگیری از آلوده شدن به باکتریها و دوری از افراد مبتلا به چنین عفونتهایی، بسیار مهم است.
به نظر میرسد طیف وسیعی از باکتریها در ایجاد چنین عفونتی نقش دارند. شایعترین دلیل این بیماری در نوزادان، آلودگی نوزاد به باکتریهای استرپتوکوک و ای کلای است. در حالی که با بالا رفتن سن، بیشتر آلودگیها به باکتریهای پنوموکوک و مننگوکوک مرتبط است. لیستریا مونوسیتوژنز از اصلیترین عوامل ایجاد مننژیت باکتریایی در افراد مسن، زنان باردار و کسانی است که به ضعف سیستم ایمنی دچار هستند.
بیشتر بخوانید: فرق سیتالوپرام و اس سیتالوپرام چیست؟
مننژیت بعد از جراحی مغز
هر عاملی که باعث صدمه به مغز شود و زمینه ورود عوامل آلودهکننده و عفونت را در آن ایجاد کند، میتواند به این بیماری منجر شود. انجام عمل جراحی به عنوان روشی در درمان تومورها یا ترمیم ضایعات ناشی از سکته، تصادف و… از مواردی است که در این زمینه نقش دارد. با این که گفته میشود بروز مننژیت بعد از جراحی مغز خیلی شایع نیست، اما میتواند خطرناک بوده و عوارض جدی و شدیدی بر سلامتی فرد داشته باشد.
تشنج، سفتی عضلات گردن، بروز مشکلات عصبی و خوابآلودگی از رایجترین نشانههای مننژیت بعد از جراحی مغز هستند. گسترش عفونت در مغز و بروز این بیماری، در صورت عدم تشخیص به موقع میتواند خطرات زیادی برای بیمار ایجاد کند. این وضعیت ممکن است در موارد عفونت شدید، باعث انجام عمل جراحی مجدد برای پاکسازی بافت عفونی مغز شده و به درمانهای سنگین و طولانی مدت دارویی نیاز داشته باشد.
به طور کلی، عفونتهای پس از جراحی به ویژه جراحی مغز، به دلیل ایجاد بیماریهایی از این دست بسیار حائز اهمیت هستند و اقدامات پیشگیرانه در مقابل آنها از سوی کادر درمان ضروری است. این اقدامات شامل شستوشو و ضدعفونی کردن مداوم دستها و وسایل، گندزدایی محیط، مصرف کنترل شده آنتی بیوتیکها و… است.
بیشتر بخوانید: عوارض مالاریا
درمان قطعی مننژیت
برای شروع درمان مناسب لازم است که تشخیص دقیقی در مورد بیماری انجام شود. افرادی که مشکوک به آن هستند، در اولین مراجعه به پزشک از نظر وجود علائم بیماری مثل بثورات پوستی، سفتی گردن و… بررسی میشوند. ضمنا برای مشخص شدن نوع عفونت، لازم است که آزمایش خون هم انجام شود. علاوه بر اینها، انجام سی تی اسکن و یا ام آر آی برای یافتن تورم و التهاب و تست مایع نخاعی برای یافتن علل ایجاد عفونت هم گاهی ضروری است.
پس از این که مشخص شد این بیماری از چه نوعی است، درمان مناسب برای آن انتخاب میشود. مننژیت ویروسی معمولا نیاز به درمان دارویی خاصی ندارد و پس از چند روز، به کمک استراحت، مصرف مایعات و… برطرف میشود. اما نوع باکتریایی آن به درمان فوری با آنتی بیوتیک نیاز دارد. گاهی پزشک لازم میداند قبل از تشخیص نوع دقیق باکتری، از یک آنتی بیوتیک عمومی برای کنترل موقت بیماری استفاده کند. پس از تعیین نوع باکتری آلودهکننده، احتمالا یک داروی تخصصی برای آن تجویز میشود. در موارد ضروری، برای کاهش التهاب میتوان از کورتیکواستروئیدها هم استفاده کرد.
عدم درمان قطعی مننژیت یا به تاخیر انداختن آن میتواند عوارض زیادی در مبتلایان، بهویژه کودکان داشته باشد. از مهمترین عوارض این بیماری، آسیبهای مغزی، اختلالات حافظه، از بین رفتن شنوایی، نارسایی کلیه، تشنج و مرگ است. مسلما درمان زودهنگام عفونتهای ویروسی و باکتریایی باعث پیشگیری از بروز این بیماری یا تشدید آن خواهد شد.
پیشگیری از مننژیت
پزشکان معتقدند هر راهی که بتواند جلوی انتقال ویروسها و باکتریها را از فرد ناقل به سالم بگیرد، میتواند در جلوگیری از این بیماری موثر باشد. این عوامل بیماریزا قادر هستند از طریق بوسه، عطسه، سرفه، مسواک، غذا خوردن و… به دیگران انتقال پیدا کنند. پس رعایت اصول اولیه بهداشتی، بهترین راهکار برای پیشگیری از مننژیت است. از جمله این موارد میتوان به نکات زیر اشاره کرد:
شستوشوی منظم دستها
اگر افراد بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، قبل و بعد از غذا خوردن یا استفاده از وسایل عمومی دستهای خود را بشویند، تا حد زیادی نسبت به انتقال عوامل بیماریزا ایمن خواهند بود.
عدم به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی
وسایلی مثل مسواک، رژلب، ظروف غذاخوری و موارد مشابه کاملا شخصی بوده و فرد آلوده در صورت استفاده از آنها، میتواند ویروس یا باکتریها را به فرد سالم منتقل کند.
پوشاندن دهان و بینی در هنگام سرفه و عطسه
این نکته بهداشتی بسیار مهم است و به راحتی میتواند جلوی انتقال انواع عفونتهای ویروسی و باکتریایی را بگیرد. بهتر است در هنگام سرفه و عطسه از دستمالهای یک بار مصرف استفاده کنید و سپس آن را در سطل زباله دردار بیندازید.
داشتن سبک زندگی سالم
تقویت سیستم ایمنی بدن میتواند بدن را در مقابل عفونتها مقاوم کرده و فرد در صورت ابتلا به آنها، به سرعت سلامتی خود را به دست آورد. خوردن غذاهای سالم و مقوی، استراحت و خواب کافی و فعالیت بدنی مناسب، بهترین روش برای تقویت سیستم ایمنی بدن است.
تزریق واکسن در صورت نیاز
معمولا به بعضی از افراد، بهویژه کسانی که نیاز به سفر یا زندگی در مکانهای شلوغ و پرجمعیت دارند، توصیه میشود واکسن مننژیت بزنند. این واکسنها افراد را در مقابل نوع خاصی از باکتریها ایمن کرده و از بروز بیماری جلوگیری میکند.
بیشتر بخوانید: داروی تب یونجه
واکسن مننژیت
از حدود چهل سال قبل، استفاده از واکسن مننژیت در بسیاری از کشورها رواج پیدا کرد. این بیماری گرچه به ندرت خطرناک و آسیبزا است، اما احتمال وجود آن، ضرورت مقابله با بیماری را ایجاب میکند. نکته مهم در زمینه پیشگیری از آن، محافظت از بدن در برابر عفونتها است. پیشتر گفتیم انواع مختلفی از باکتریها میتوانند به ایجاد این بیماری منجر شوند. بنابراین، انواع خاصی از واکسن با فرمولهای خاص ساخته شده که هر یک از آنها قادر است افراد را در مقابل عفونت ناشی از نوع خاصی از باکتریها ایمن کند.
متخصصان بهداشت هر کشور یا منطقه تصمیم میگیرند که افراد را با واکسن مرتبط با نوع باکتری رایج در آن منطقه واکسینه کنند. باید توجه کرد افراد واکسینه شده با این واکسنها فقط در مقابل آن باکتری خاص ایمن بوده و در صورت ابتلا به عفونت باکتریایی از نوع دیگر، خطر ابتلا به مننژیت در آنها وجود دارد. بهترین زمان تزریق این واکسن به جوانان و نوجوانان، در سنین بین ۱۶ تا ۲۳ سالگی است. البته کشورهای مختلف، قوانین متفاوتی در این زمینه دارند.
مکانیسم عمل واکسن مننژیت به این صورت است که طی آن، مقداری باکتری کشته شده به فرد تزریق میشود. این کار منجر به تولید پادتن در بدن میشود. در نتیجه اگر بدن در معرض این باکتری قرار بگیرد، با تشخیص و تولید پادتن باعث از بین رفتن آنها میشود. در کشور ما در حـال حاضر دو نوع از این واکسنها بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. این واکسنها در دو نوع پلی ساکاریدی و کونژوگه، از خانواده مننگوکوک هستند که اولی بیشتر به افرادی که میخواهند برای مدتی در مناطقی با تراکم جمعیتی زیاد زندگی کنند -مثل سربازان یا حجاج- تزریق میشود. واکسن کونژوگه هم با ایمنی بیش از ۹۰ درصد، در سالهای اخیر بسیار مرسوم بوده و برای افراد در سنین بالای ده سال مورد استفاده قرار میگیرد.
نکته مهم در مورد این واکسنها، مدت ایمنیزایی و کاهش شانس انتقال بیماری است. واکسنهای پلی ساکاریدی هر سه تا پنج سال یک بار تزریق میشوند و خطر ناقل بودن را در فرد از بین نمیبرند. یعنی این واکسن فقط از ایجاد بیماری در فرد جلوگیری میکند؛ اما آن فرد میتواند دیگران را آلوده کند. در حالی که واکسن کونژوگه ایمنیزایی بیش از پنج ساله داشته و شانس ناقل بودن فرد را هم کاهش میدهد. ایمنی ناشی از واکسن معمولا بعد از گذشت دو تا سه هفته پس از تزریق آن ایجاد میشود.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
حرف آخر
بیماری مننژیت گرچه عارضه شایعی نیست، اما در مواردی میتواند خطرناک باشد و زندگی فرد را تهدید کند. این بیماری به دلایل مختلف از جمله عفونتهای ویروسی و باکتریایی ایجاد شده و همه افراد از هر سنی، حتی نوزادان تازه متولد شده را میتواند درگیر کند. احتمال بروز آن در میان افرادی که در مکانهایی با تراکم جمعیتی بالا مثل خوابگاهها زندگی میکنند شایعتر است. نشانههای آن در افراد با سنین مختلف متفاوت بوده، اما تب، سردرد و استفراغ از رایجترین علائم این بیماری به شمار میرود. بیتوجهی نسبت به این نشانهها یا عدم درمان ممکن است منجر به آسیبهای مغزی، تشنج و حتی مرگ شود. برای مشورت با پزشک متخصص درباره مننژیت میتوانید همین حالا از مشاوران حال کمک بگیرید. تجربه شما از ابتلا به این بیماری و چگونگی درمان آن چه بوده است؟
سوالات متداول
بیماری مننژیت چیست؟
به التهاب پردههای محافظ مغز که مننژ نامیده میشوند، مننژیت میگویند. این بیماری به دلیل عفونت ناشی از باکتری، ویروس و… که به مغز راه یافته، ایجاد و به عفونت و التهاب مننژ منجر میشود.
آیا مننژیت واگیر دارد؟
نوع خاصی از مننژیت باکتریایی که از طریق باکتریهای مننگوکوک ایجاد میشود، میتواند از طریق تماس نزدیک با سایر افراد به آنها منتقل شود. اما این وضعیت خیلی شایع و متداول نیست.
آیا مننژیت درمان قطعی دارد؟
درمان این بیماری به نوع آن بستگی دارد. نوع باکتریایی از سایر انواع آن خطرناکتر بوده و ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد. اما درمان زودهنگام و تکمیل دوره آن میتواند به درمان کامل بیماری کمک کند.
برای درمان مننژیت از چه پزشکی کمک بگیریم؟
افرادی که مشکوک یا مبتلا به این بیماری هستند، لازم است در اولین فرصت با یک پزشک متخصص مغز و اعصاب تماس گرفته تا اقدامات تشخیصی و درمانی زودهنگام و مناسب در مورد آنها انجام شود.
منابع