بیماری مالاریا چه خطراتی دارد؟

مالاریا یک بیماری شناخته شده است که حتما نام آن را بارها شنیده‌اید. این یک بیماری جدی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است که توسط نیش پشه حامل انگل پلاسمودیوم منتقل می‌شود. این بیماری با تب و لرز و علائمی شبیه به آنفولانزا آشکار می‌شود و اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند کشنده باشد. برای طرح سوالات خود درباره بیماری مالاریا می‌توانید از مشاوره آنلاین حال استفاده کنید.

بیماری مالاریا یا پالودیسم با نام‌های دیگری مثل تب متناوب و تب نوبه هم در مناطق مختلف شناخته می‌شود. این بیماری از جمله بیماری‌های انگلی قابل پیشگیری و درمان است که به دلیل انگل‌های منتقل شده از طریق نیش پشه آنوفل ماده ایجاد می‌شود. برآوردهای انجام شده در سال ۲۰۱۹ نشان دادند حدود نیمی از جمعیت جهان در معرض ابتلا به این بیماری قرار داشته و بیش از ۲۲۰ میلیون مورد پالودیسم در سراسر جهان وجود دارد. در همان سال، بیش از ۴۰۰ هزار مورد مرگ در اثر این بیماری هم گزارش شد که حدود ۹۴ درصد این موارد، در کشورهای آفریقایی بوده است. جنوب شرقی آسیا، مدیترانه شرقی و غرب اقیانوس آرام هم از نقاط مالاریاخیز جهان هستند.

کودکان زیر پنج سال، زنان باردار، مبتلایان به ایدز و مهاجران و آوارگان، بیشترین قربانیان پالودیسم هستند. طبق آمارها، در سال ۲۰۱۹ حدود ۶۷ درصد موارد مرگ ناشی از این بیماری در کودکان زیر پنج سال روی داده است. این آمار و ارقام نشان‌دهنده اهمیت این بیماری و لزوم آگاهی‌بخشی در مورد آن است. سازمان بهداشت جهانی برای کاهش آمار مرگ و میر ناشی از این بیماری، برنامه‌های بهداشتی شامل توزیع داروهای پیشگیرانه و حشره‌کش‌ها، لباس‌های محافظ و… را در دستور کار دارد. یک واکسن هم علیه این بیماری در چند کشور آفریقایی آزمایش شده که به نظر می‌رسد می‌تواند تا حدی در کاهش مرگ ناشی از آن موثر باشد. با این حال، برخی از انگل‌های پالودیسم در مقابل داروهای موجود مقاومت نشان می‌دهند و این مسئله مشخص می‌کند که کنترل مالاریا در جهان به تلاش‌های بیشتر و موثرتری نیاز دارد.

سوالات پزشکی خود را میتوانید از بخش سوال پزشکی از هوش مصنوعی آنلاین سایت حال بپرسید.

مشاوره آنلاین پزشکی و روانشناسی حال

پشه مالاریا

بیش از ۴۰۰ گونه مختلف از پشه آنوفل وجود دارد که حدود ۳۰ گونه ناقل مالاریا، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. پشه‌های ماده آنوفل، ناقل پالودیسم بوده و از طریق نیش زدن افراد می‌توانند آن‌ها را آلوده کنند. این پشه‌ها بدنی باریک، کشیده و پوشیده از فلس دارند. نوع ماده آن که به عنوان پشه مالاریا شناخته می‌شود، برای بالغ شدن تخمک‌هایش به پروتئین‌های به دست آمده از خون نیاز دارد. تخم‌گذاری آن‌ها معمولا در منابع آب دارای پوشش گیاهی زیاد انجام می‌شود و چرخه زندگی بین ۱۸ روز تا چند هفته دارند.

هر گونه پشه آنوفل دارای زیستگاه آبی مطلوب خود است؛ مثلا برخی از آن‌ها، منابع کوچک و کم عمق آب مثل گودال‌ها را ترجیح می‌دهند. تقریبا همه گونه‌های ناقل آن در فاصله بین غروب تا طلوع خورشید فعالیت می‌کنند و نیش می‌زنند. به همین دلیل به آن‌ها «شب گزنده» می‌گویند. شدت انتقال بیماری به عوامل مربوط به انگل، ناقل، میزبان و محیط بستگی دارد. انتقال این بیماری از طریق پشه در برخی از مناطق فصلی است و اوج آن، در طول فصل بارانی و بعد از آن اتفاق می‌افتد. اگر پشه، فردی را که قبلا به بیماری پالودیسم آلوده بوده نیش بزند، آلوده شده و می‌تواند انگل را از طریق نیش زدن به فرد دیگری انتقال دهد. با این حال، این بیماری نمی‌تواند مستقیما از یک انسان به انسان دیگر منتقل شود.

بیشتر بخوانید: سیفلیس چیست؟

از آن‌جا که پشه، ناقل این بیماری عفونی خطرناک است، جلوگیری از تغذیه آن‌ها از خون انسان یک استراتژی کلیدی بهداشت جهانی به حساب می‌آید. استفاده از اسپری‌های دافع حشرات، پشه بند، پوشیدن لباس‌های آستین بلند و پوشاندن در و پنجره‌ها با توری‌های ریز، مواردی هستند که می‌توانند احتمال تغذیه پشه مالاریا از خون انسان را کاهش دهند. ضمنا کنترل منابع آب راکد که محل خوبی برای تخم‌گذاری این نوع پشه است هم می‌تواند به کاهش جمعیت آن‌ها کمک کند. تصویر زیر نمونه‌ای از عکس پشه مالاریا را نشان می‌دهد:

عامل بیماری مالاریا

زمانی که پشه آنوفل آلوده به انگل پلاسمودیوم انسان را نیش بزند، این انگل به خون فرد منتقل شده و بیماری پالودیسم را به وجود می‌آورد. در واقع، انگل پلاسمودیوم عامل بیماری مالاریا و پشه آنوفل، ناقل آن است. پنج گونه انگلی باعث ایجاد این بیماری در انسان می‌شود که بزرگ‌ترین تهدید آن‌ها مربوط به دو گونه P.falciparum و P.vivax است. این پنج گونه انگل عامل بیماری مالاریا عبارتند از:

پلاسمودیوم فالسیپاروم (Plasmodium falciparum)

این گونه عمدتا در آفریقا یافت می‌شود و رایج‌ترین نوع انگل عامل بیماری پالودیسم است. این انگل به عنوان عامل اصلی بیشترین مرگ ومیرهای ناشی از این بیماری در سراسر جهان شناخته می‌شود.

پلاسمودیوم ویواکس (Plasmodium vivax)

این گونه که بیشتر در آسیا و آمریکای جنوبی مشاهده می‌شود، علائم خفیف‌تری نسبت به P.falciparum ایجاد می‌کند. اما قادر است به مدت سه سال یا بیشتر در کبد بماند و منجر به عود بیماری شود.

پلاسمودیوم اووال (Plasmodium ovale)

این گونه مختص غرب آفریقا بوده و آلودگی با آن خیلی معمول نیست. این انگل هم قابلیت باقی ماندن چندین ساله در کبد را دارد.

پلاسمودیوم مالاریا (Plasmodium malariae)

آلودگی ناشی از این انگل بسیار نادر بوده و فقط در آفریقا دیده می‌شود.

پلاسمودیوم نولسی (Plasmodium knowlesi)

این گونه انگلی بسیار نادر فقط در بخش‌هایی از جنوب شرقی آسیا شناسایی شده است.

زمانی که پشه آنوفل فردی را نیش می‌زند، انگل به جریان خون او وارد شده و به کبد راه می‌یابد. در واقع عفونت اولیه پیش از ورود مجدد به خون و حمله به گلبول‌های قرمز در کبد ایجاد می‌شود. این انگل‌ها در گلبول‌های قرمز خون رشد پیدا کرده و تکثیر می‌شوند. در نتیجه این آلودگی، سلول‌های خونی آلوده متلاشی شده و انگل بیشتری در خون آزاد می‌شود. روند متلاشی شدن سلول‌های خونی هر ۴۸ تا ۷۲ ساعت تکرار شده و هر بار که این اتفاق می‌افتد، فرد با تب، لرز و تعریق مواجه می‌شود.

P.falciparum باعث شکل شدیدتری از این بیماری می‌شود و مبتلایان به آن، خطر مرگ بیشتری دارند. عدم درمان فوری در مورد آن می‌تواند منجر به عوارض شدید و تهدیدکننده زندگی مثل مشکلات تنفسی و نارسایی اندام‌ها شود. میزان آلودگی ناشی از آن به حدیست که قابل انتقال از مادر آلوده به نوزاد است و به عنوان مالاریای مادرزادی هم شناخته می‌شود. با توجه به این که انگل عامل بیماری در خون باقی می‌ماند، گاهی ممکن است از طریق تزریق خون آلوده، پیوند عضو و استفاده از سرنگ مشترک، از فرد ناقل به سالم منتقل شود.

بیشتر بخوانید: آمپول رمدسیویر

علائم مالاریا

نخستین نشانه‌های این بیماری معمولا بین ۱۰ روز تا یک ماه (در برخی منابع بین ۷ تا ۱۸ روز) پس از ورود انگل به بدن و ایجاد عفونت آشکار می‌شود. اما در برخی موارد ممکن است علائم مالاریا تا چند ماه یا یک سال ظاهر نشود. بعضی از انگل‌های عامل این بیماری پس از ورود به بدن برای مدت طولانی خاموش باقی می‌مانند. به هر حـال برخی از نشانه‌ها مثل تب بالای ۳۸ درجه، تعریق زیاد، لرز، سردرد، حالت تهوع، درد شکمی، استفراغ، اسهال، کم خونی، دردهای عضلانی، مدفوع خونی و تشنج و کما از مهم‌ترین علائم مالاریا شناخته می‌شوند.

برخی از انواع این عفونت باعث ایجاد چرخه‌های علائم در بدن بیماران می‌شوند. در طول این چرخه، ابتدا فرد احساس سرما و لرز شدید کرده (مرحله سرد) و در مرحله بعد، با تب بالا، سردرد و استفراغ (مرحله گرم)، کاهش دما و احساس خستگی (مرحله تعریق) مواجه می‌شود. بروز هر یک از این نشانه‌ها که حمله نامیده می‌شوند، ممکن است بین ۶ تا ۱۲ ساعت طول کشیده و سپس به طور موقت احساس آرامش ایجاد می‌شود. این نشانه‌ها اغلب در چرخه‌های ۲۴ یا ۴۸ ساعته روی می‌دهد.

اگر با علائم بیماری پالودیسم آشنا نباشید، ممکن است نشانه‌های آن را با بیماری آنفولانزا اشتباه بگیرید. معاینه فیزیکی بیماران نشان می‌دهد که آن‌ها در اثر ابتلا به این بیماری با افزایش تعداد تنفس، بزرگ شدن طحال و کبد، زردی خفیف و تعریق زیاد مواجه هستند. بررسی خون بیمار در این شرایط، نشان‌دهنده وجود انگل در آن است. یافته‌های آزمایشگاهی دیگر هم ممکن است بیان‌گر کم خونی خفیف، کاهش خفیف پلاکت خون (ترومبوسیتوپنی)، بالا رفتن بیلی روبین و آمینوترانسفراز باشد.

عوارض مالاریا

این یک بیماری بسیار مهم و جدی است که تشخیص نامناسب و درمان دیرهنگام آن می‌تواند منجر به مرگ مبتلایان شود. زنان باردار، نوزادان، افراد سالمند و کودکان به شدت در مقابل آن آسیب‌پذیرند و مرگ ناشی از این بیماری در این گروه‌ها بیشتر است. گاهی عوارض مالاریا طی چند ساعت یا چند روز پس از نخستین علائم آن روی می‌دهد. به همین دلیل، درمان زودهنگام می‌تواند از بسیاری از مشکلات آن جلوگیری کرده و احتمال موفقیت‌آمیز بودن درمان را افزایش دهد. از جمله عوارض مالاریا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مالاریای مغزی

انگل پالودیسم در موارد نادری بر سلول‌های مغز اثر می‌گذارد. این بیماری به عنوان مالاریای مغزی شناخته شده و با ایجاد تورم در مغز، منجر به آسیب‌های دائمی در آن می‌شود. تشنج و کما از عوارض آن است.

کم خونی

کم خونی باعث ناتوانی گلبول‌های قرمز در حمل اکسیژن به نواحی مختلف بدن می‌شود. در نتیجه بیماران مبتلا به این بیماری با احساس خستگی و ضعف و خواب‌آلودگی مواجه می‌شوند.

سایر عوارض

انواع مختلف بیماری پالودیسم عوارضی مثل نارسایی کبدی، زردی پوست، افت غیرطبیعی قند خون، کاهش ناگهانی فشار خون، کم آبی بدن، تورم و پارگی طحال، نارسایی کلیه و… را ایجاد می‌کنند.

بیشتر بخوانید:

تشخیص مالاریا

برای تشخیص این بیماری لازم است پزشک ضمن معاینه فیزیکی و آزمایش خون، سابقه پزشکی و سفرهای اخیر فرد را مورد بررسی قرار دهد. انجام آزمایش خون برای تعیین وجود انگل و نوع بیماری و شدت عفونت ناشی از آن بسیار مهم است. آزمایش‌های تکمیلی آن ممکن است چند روز طول بکشد اما سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند همه موارد مشکوک به پالودیسم با استفاده از آزمایش تشخیصی انگل، تست شده و روش‌های درمانی مناسب پس از آن اتخاذ شود.

آزمایش تشخیص مالاریا شامل آزمایش میکروسکوپی یا تست تشخیصی سریع است. نتایج تست سریع آن در کمتر از سی دقیقه در دسترس قرار می‌گیرد و بر اساس آن می‌توان تصمیمات لازم را گرفت. در برخی موارد ممکن است علیرغم وجود علائم اولیه، تشخیص انگلی امکان‌پذیر نباشد. در چنین شرایطی باید درمان مناسب را بر اساس علائم موجود آغاز کرد.

بیشتر بخوانید: ملانوما چیست؟

درمان مالاریا

اگر این بیماری به سرعت تشخیص داده و درمان شود، می‌توان به بهبودی کامل امیدوار بود. گروهی از داروهای ضد مالاریا در دسترس هستند که برای پیشگیری و درمان آن مورد استفاده قرار می‌گیرند. مصرف دوز صحیح و پایان دوره این داروها بسیار مهم است. به همین دلیل، افرادی که قصد سفر به مناطق مالاریاخیز را دارند، باید پیش از سفر و از طریق مشورت با یک پزشک، در مورد این داروها و نحوه مصرف آن‌ها اطلاعات کافی به دست آورند.

بیشتر داروهای تجویزی برای پیشگیری از آن، برای درمان مالاریا هم به کار می‌روند. با این حال، افرادی که از دارویی برای پیشگیری استفاده کرده‌اند، در صورت ابتلا نباید از آن‌ به عنوان درمان استفاده کنند؛ چون ممکن است این داروها، عفونت را به دلیل مقاومت انگل به آن، برطرف نکنند. این موضوع مهم است که همیشه نام داروهای پیشگیرانه مصرفی خود را بدانید و در صورت ابتلا، به پزشک معالج اطلاع دهید. داروهایی ضد مالاریا شامل داکسی سایکلین، مفلوکوئین، کلروکوئین و اتوواکون پلاس پروگوانیل (یک داروی ترکیبی) هستند که پزشک در مورد مصرف آن، فرد را راهنمایی می‌کند.

مصرف هر دارویی برای درمان این بیماری به مواردی مثل سن، نوع بیماری، محل ابتلا، داروهای پیشگیرانه، باردار بودن و شدت علائم بستگی دارد. این داروها اغلب به شکل قرص یا کپسول تجویز می‌شوند. اما در افرادی که علائم شدیدی از بیماری دارند، می‌تواند به شکل تزریق داخل وریدی هم تجویز شود. تشخیص و درمان زودهنگام بیماری پالودیسم باعث کاهش بیماری و جلوگیری از مرگ‌ومیر می‌شود. علاوه بر این، به کاهش انتقال بیماری هم کمک می‌کند. در حـال حاضر، بهترین درمان موجود برای آن به ویژه پالودیسم ناشی از انگل P.falciparum، درمان ترکیبی مبتنی بر آرتمیسینین (ACT) است. درمان مبتنی بر آرتمیسینین، ترکیبی از دو یا چند دارو است که به طرق مختلف علیه انگل پلاسمودیوم عمل می‌کنند. این یک درمان ترجیحی علیه پالودیسم مقاوم به کلروکین شناخته می‌شود.

بعضی از انگل‌های عامل پالودیسم مثل P.vivax و P.ovale دارای مراحل کبدی هستند. یعنی انگل در کبد برای مدت طولانی مخفی شده و در روزها یا هفته‌های بعد مجددا فعال و باعث عود عفونت می‌شود. اگر وجود انگل در چنین شرایطی به وسیله آزمایش تایید شود، داروی دوم تجویز خواهد شد تا بتوان از عود عفونت در آینده جلوگیری کرد.

بیشتر بخوانید: خواص گردو برای کبد چرب

پیشگیری از مالاریا

معمولا به افرادی که قصد سفر به مناطق مالاریا خیز را دارند توصیه می‌شود پیش از سفر از داروهای ضد مالاریا استفاده کنند. به نظر می‌رسد پیروی از روش‌های پیشگیری از مالاریا تا حد زیادی خطر ابتلای افراد به این بیماری را کاهش می‌دهد. نوع این داروها با توجه به سن، وضعیت بارداری، محل مورد نظر برای سفر و وضعیت بدنی فرد تجویز می‌شود.

علاوه بر این روش‌های پیشگیرانه، به مسافران و افراد ساکن در این مناطق توصیه می‌شود شب هنگام و در زمان اوج فعالیت پشه آنوفل از حضور در فضای باز خودداری کرده و درها و پنجره‌ها را با توری محافظ بپوشانند. ضمنا استفاده از حشره‌کش‌ها و اسپری‌های بدن دفع‌کننده حشرات، پوشیدن لباس‌های آستین بلند و استفاده از پشه بند هم می‌تواند مانع گزیده شدن توسط پشه و انتقال انگل به بدن شود.

بیشتر بخوانید: کرونا و اضطراب اجتماعی

واکسن مالاریا

انگل پلاسمودیوم یک ارگانیسم پیچیده با چرخه زندگی خاص است. این انگل قادر است با تغییر مداوم سیستم ایمنی بدن، تغییر یابد و به همین دلیل، تولید واکسن برای مقابله با این تغییرات بسیار دشوار است. دانشمندان هنوز پاسخ‌های ایمنی خاصی را که از انسان در برابر بیماری پالودیسم محافظت می‌کند درک نکرده‌اند. با این حال، بسیاری از دانشمندان در سراسر جهان به دنبال تولید واکسن این بیماری و آزمایش‌های بالینی آن هستند.

توسعه واکسن‌های موثر و با دوام علیه انگل‌های عامل پالودیسم انسانی به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی سازمان‌ جهانی بهداشت شناخته می‌شود. تا کنون تلاش‌های بسیاری در این زمینه انجام شده و رسیدن به این هدف، به یک چالش بزرگ جهانی تبدیل شده است. برخی از انواع واکسن مالاریا در حـال حاضر در آزمایش‌های بالینی اولیه موفقیت‌آمیز بوده و منجر به افزایش امیدواری در جلوگیری از مرگ‌ومیر مردم و به ویژه کودکان از این بیماری شده است.

در سال جاری، پژوهشگران دانشگاه آکسفورد خبری مبنی بر ساخت واکسنی با اثربخشی بیش از ۷۵ درصد در پیشگیری از بیماری پالودیسم را منتشر کردند. واکسن R21 به عنوان جدیدترین مورد آزمایشی واکسن این بیماری، با آزمایش بر روی کودکان پنج تا هفده ماهه نشان داد که می‌تواند تا ۷۷ درصد در پیشگیری از آن در طول یک سال موثر باشد. این واکسن، فرم اصلاح شده نوعی واکسن است که قبلا بر روی صدها هزار کودک در مالاوی، کنیا و غنا تست شده بود. این واکسن که RTS نامیده می‌شد، حدود ۵۶ درصد در طول یک سال و ۳۶ درصد در چهار سال موثر بوده است. تلاش دانشمندان در این زمینه همچنان ادامه دارد و آن‌ها می‌کوشند تا موثرترین نوع واکسن مالاریا را برای ایمن سازی مردم و جلوگیری و مرگ و میر ناشی از این بیماری تولید کنند.

شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.

حرف آخر

مالاریا یک بیماری انگلی است که منجر به عفونت در بدن فرد شده و در موارد شدید، می‌تواند به مرگ منتهی شود. عامل این بیماری به نام انگل پلاسمودیوم از طریق نیش پشه آنوفل ماده، از فرد آلوده به سالم منتقل می‌شود. افراد مبتلا معمولا چند روز پس از آلوده شدن با علائمی مثل دردهای شکمی، تب، لرز، تعریق و… مواجه شده و برخی از این علائم در دوره‌های یکی دو روزه تکرار می‌شود. البته بعضی از انواع این انگل‌ها در کبد مخفی شده و به سرعت باعث ایجاد عفونت نمی‌شوند. در برخی موارد ممکن است عفونت ناشی از این بیماری پس از هفته‌ها یا ماه‌ها آشکار شود. با توجه به پیچیدگی ساختار عوامل ایجاد بیماری، پیشگیری از آن بسیار حائز اهمیت است. به همین دلیل پزشکان در تلاش برای دستیابی به واکسنی موثر علیه آن هستند. اگر در مورد بیماری مالاریا سوالی دارید، همین حالا از پزشکان متخصص حال بپرسید. آیا شما تا کنون تجربه‌ای در مورد ابتلا به این بیماری داشته‌اید؟

 

سوالات متداول

مالاریا چیست؟

این یک بیماری جدی و گاهی کشنده است که توسط انگل پلاسمودیوم در بدن ایجاد می‌شوند. پشه آنوفل ماده که از بدن انسان تغذیه می‌کند، ناقل آن بوده و می‌تواند این انگل را از فرد آلوده به سالم منتقل کند.

چه کسانی به مالاریا مبتلا می‌شوند؟

این بیماری می‌تواند در هر کسی ایجاد شود. احتمال ابتلا در افرادی که در مناطق مالاریا خیز زندگی یا به آن سفر می‌کنند و توسط پشه آنوفل گزیده می‌شوند، زیاد است. این بیماری از مادر به نوزاد هم منتقل می‌شود.

بیماری مالاریا چگونه درمان می‌شود؟

درمان آن به سن، نوع بیماری، محل آلودگی و… بستگی دارد. درمان ترکیبی مبتنی بر آرتمیسینین و داروهایی مثل داکسی سایکلین از جمله داروهای تجویزی موثر در کنترل بیماری هستند. تشخیص زودهنگام آن به بهبود کامل بیماری کمک می‌کند.

آیا مالاریا مسری است؟

این بیماری نمی‌تواند مثل آنفولانزا از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود. ضمنا بیماری مقاربتی هم نبوده و قابل انتقال از طریق رابطه جنسی نیست. ورود مستقیم خون آلوده مانند تزریق با سرنگ مشترک می‌تواند باعث انتقال آن ‌شود.

برای درمان مالاریا از چه پزشکی کمک بگیریم؟

تشخیص فوری و درمان زودهنگام این بیماری نقش مهمی در بهبودی کامل بیماران دارد. پزشکان متخصص بیماری‌های عفونی می‌توانند در زمینه تشخیص و درمان و پیشگیری از این بیماری به شما کمک کنند.

منابع

www.britannica.com

www.nhs.uk

www.healthline.com

www.cdc.gov

www.mayoclinic.org

www.who.int