بیماری سالک یک بیماری انگلی است که بعد از مالاریا، در رده دوم بیماریهای انگلی مهم قرار دارد. این بیماری مخصوص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بوده و به دلیل عفونت ناشی از انگل لیشمانیا ایجاد میشود. کانون‌های اصلی بیماری سالک در ایران، استان‌های سیستان و بلوچستان، اصفهان، سمنان، یزد، خوزستان، هرمزگان، فارس، گلستان و بوشهر هستند. انگل لیشمانیا از طریق گزش پشه خاکی آلوده منتشر میشود و معمولا ۳ تا ۱۲ ماه بعد از گزش، علائم اولیه بیماری آشکار میشود. در واقع، انگلی که از طریق گزش پشه‌های خاکی آلوده به انسان سرایت می‌کند، این بیماری را به وجود می‌آورد. برای دریافت راهنمایی از پزشکان متخصص درباره این بیماری میتوانید از دکتر آنلاین پوست حال کمک بگیرید.
هر سال در ایران حدود پانزده هزار مورد از این بیماری شناسایی میشود. برای تشخیص سالک از روشهای تخصصی تشخیصی استفاده می‌کنند. این موارد شامل آزمایش خون، نمونهبرداری از پوست یا مغز استخوان و… و همچنین معاینه بدنی برای اندازه‌گیری بزرگ شدن طحال یا کبد است. پزشکان همواره توصیه می‌کنند افرادی که در محیط‌های آلوده و در معرض خطر ابتلا به سالک زندگی می‌کنند، به صورت دوره‌ای تست انگل بدهند. در صورت مثبت شدن نتیجه، آزمایشات تکمیلی برای تعیین نوع انگل لیشمانیا و شدت درگیری انجام میشود.
در صورت بروز مشکلات پوستی، پزشکان با کمک نمونهبرداری از زخم ایجاد شده، ماده ژنتیکی انگل را بررسی و نوع آن را تشخیص می‌دهند. عدم درمان به موقع و مناسب این بیماری به‌ویژه در مورد نوع احشایی آن، ممکن است باعث خونریزی‌های شدید، بد شکلی پوست، عفونت و آسیب جدی به اندام‌های داخلی بدن شود. ضمنا این بیماری میتواند روند پیشرفت بیماری‌هایی مانند ایدز را تسریع کرده و درمان آن‌ها را دشوار کند. این عارضه به نام‌های لیشمانیاز یا لیشمانیوز هم نامیده شده و بیشترین میزان آن در مناطقی از آسیا، آمریکای جنوبی و شرق آفریقا مشاهده شده است. مسافرانی که از این مناطق به بخش‌های دیگر جهان مثل آمریکا و اروپا سفر می‌کنند، ممکن است ناقل انگل لیشمانیا بوده و آن را به افراد دیگر منتقل کنند.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
بیشتر بخوانید: خواص بادام زمینی
سالک چیست؟
برای این که بدانیم سالک چیست باید در ابتدا در مورد نحوه ابتلا و عامل انتشار آن اطلاعات کافی داشته باشیم. سالک یک بیماری منتقله از طریق ناقل است؛ یعنی برای انتقال به یک واسطه نیاز دارد. این بیماری میتواند از طریق برخی از حیوانات و یا یک انسان دیگر و به واسطه پشه خاکی به انسان منتقل شود. طیف بالینی این بیماری به شکل یک زخم کوچک که خود به خود درمان میشود، تا یک بیماری مخاط جلدی و حتی یک بیماری سیستمیک کشنده دیده میشود. پزشکان به افرادی که مشغول زندگی و کار در مناطق آلوده به پشه خاکی هستند، توصیه می‌کنند که با استفاده از مواد دفع‌کننده حشرات، ایمنی محل زندگی خود را افزایش داده و از غروب تا صبح – زمان اوج فعالیت پشه خاکی- از فعالیت در فضای باز خودداری کنند.
در حال بخوانید: قرص ژلوفن برای دندان درد
میزان شیوع آن در جهان به‌طور دقیق مشخص نیست. تخمین زده میشود که تعداد موارد جدید لیشمانیاز در هر سال از حدود هفتصد هزار تا یک میلیون و دویست هزار مورد متغیر باشد. محققان می‌گویند که این بیماری در مناطق مختلفی از حدود ۹۰ کشور جهان دیده شده است. آن‌ها این نواحی را به دنیای قدیم، که شامل کشورهای نیمکره شرقی مثل بخش‌هایی از آسیا و آفریقا است و دنیای جدید که به کشورهای نواحی غربی کره زمین اطلاق میشود، تقسیم می‌کنند. انواع مختلفی از این بیماری وجود دارد که عبارتند از:
سالک پوستی
شایع‌ترین نوع این بیماری یعنی سالک پوستی، باعث ایجاد زخم‌هایی در پوست میشود. این نوع از بیماری بیشتر در خاورمیانه، آمریکای مرکزی و جنوبی، شمال و شرق قاره آفریقا مشاهده میشود. این زخم‌ها معمولا بدون درد هستند؛ اما در مواردی ممکن است باعث ایجاد درد و ناراحتی هم بشوند. شکل اولیه آن‌ها اغلب به شکل جوش بوده و به تدریج در طی چند ماه در سطح پوست گسترش پیدا می‌کنند.همینطور میتوانید درباره بیماری پوستی پسوریازیس نیز بخوانید.
سالک احشایی
نوع دیگری از این بیماری میتواند چند اندام داخلی از جمله کبد، مغز و طحال را درگیر کرده و با آسیب به آن‌ها بر مغز استخوان و دستگاه ایمنی بدن اثر بگذارد. سالک احشایی که به عنوان سالک سیستمیک یا کالازار هم نامیده میشود، بیشتر در هند، برزیل و شرق آفریقا مشاهده شده است.
سوالات پزشکی خود را میتوانید از دکتر آنلاین رایگان حال بپرسید.
زخم ناشی از لیشمانیاز پوستی پس از درمان به صورت یک اسکار یا یک فرو رفتگی روی پوست باقی می‌ماند
سالک مخاطی
نوع دیگری از این بیماری که شیوع کمتری دارد، به نام سالک مخاطی شناخته میشود. این بیماری در افرادی روی می‌دهد که پس از گذشت سال‌ها از رفع لیشمانیاز پوستی، هنوز در بینی، حنجره، غشای مخاطی و دهان خود با زخم‌های جدیدی مواجه می‌شوند. ابتلا به این نوع از بیماری، معمولا در نواحی محدودی از پرو، بولیوی و برزیل گزارش شده است. بروز همزمان بیماری لیشمانیاز با اچ آی وی هم در برخی مناطق مشاهده شده است. انگل لیشمانیا از جمله انگل‌های فرصت‌طلب است که با ایجاد عفونت در بدن مبتلایان به ایدز، باعث تسریع بیماری در آن‌ها میشود.
در حال بخوانید: قرص مولتی ویتامین مینرال چاق کننده است؟
علائم سالکمراحل سرطان سلول کوچک ریه
علائم سالک معمولا بلافاصله بعد از گزش پشه خاکی بروز نمی‌کند و اغلب پس از چند هفته و گاهی بعد از گذشت ماه‌ها یا سال‌ها آشکار میشود. این علائم با توجه به نوع بیماری، متفاوت هستند که می‌توان آن‌ها را به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
علائم سالک پوستی
برخی از مبتلایان به این نوع بیماری ممکن است هیچ نشانه‌ای از ابتلا نداشته و به عفونتی نهفته دچار باشند. اما شواهد بالینی آن شامل ایجاد زخم‌هایی در پوست بدن است که درد و ناراحتی ایجاد نمی‌کند. این زخم‌ها در ابتدا به شکل جوش بوده و شکل و اندازه آن‌ها با گذشت زمانی حدودا دو ماهه، تغییر می‌کند. زخم‌های ناشی از این بیماری به شکل برجستگی یا توده هستند که گاهی در نهایت به شکل زخم‌هایی آتشفشان مانند (با دهانه مرکزی و لبه‌های برجسته) تغییر می‌کنند.
این زخم‌ها گاهی دردناک می‌شوند و ممکن است نواحی متورمی در اطراف آن‌ها ایجاد شود. چنین علائمی اغلب بعد از گذشت چند هفته از گزش پشه ایجاد شده و با توجه به شدت بیماری، عوارضی را به دنبال خواهند داشت. زخم‌ها به حدود هشت ماه تا یک سال زمان برای برطرف شدن نیاز دارند و پس از بهبود آن، جای زخم به شکل اسکار یا آتروفی (فرو رفتگی) بر روی پوست باقی می‌ماند.
علائم سالک احشایی
نشانه‌های این نوع لیشمانیاز ممکن است ماه‌ها بعد از گزش پشه و ایجاد عفونت اولیه در بدن ایجاد شود. از شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری می‌توان به تب طولانی مدت، کاهش وزن، بزرگ شدن کبد و طحال، ایجاد تورم در غدد لنفاوی، خونریزی و انواع عفونت‌ها اشاره کرد. کاهش غیرطبیعی تعداد سلول‌های خونی شامل کم شدن گلبول‌های قرمز خون یا کم‌خونی، کم شدن گلبول‌های سفید خون یا لکوپنی و تعداد پلاکت پایین یا ترومبوسیتوپنی هم از عوارض آن هستند.تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
علائم سالک مخاطی
این نوع بیماری معمولا در افرادی که حدود یک تا پنج سال پیش به لیشمانیاز پوستی دچار شده بودند روی می‌دهد. نشانه‌های اولیه آن شامل ایجاد زخم‌هایی در دهان یا بینی است و به تدریج با علائم دیگری مثل خونریزی بینی، تنگی نفس، گرفتگی بینی و آبریزش همراه میشود.
در حال بخوانید: مراحل سرطان سلول کوچک ریه
عامل بیماری سالک
بیش از بیست گونه از انگل لیشمانیا بر انسان اثر می‌گذارد. چرخه زندگی این انگل نسبتا ساده است. انگل لیشمانیا با تغذیه پشه خاکی از انسان یا حیوان آلوده، وارد بدن او میشود. زمانی که این پشه فرد دیگری را نیش می‌زند، مقداری از این انگل را به بدن او انتقال می‌دهد. سلول‌های بدن فرد هم آن‌ها را به سرعت جذب و تکثیر کرده و سایر بافت‌ها و سلول‌ها را آلوده می‌کنند. گردش خون و مایع لنفاوی در بدن هم میتواند آن را به نقاط مختلف مثل پوست، مغز، کبد و… انتقال دهد. این بیماری از طریق خون آلوده، سرنگ آلوده و مادر باردار به جنین قابل انتقال است.
پشه خاکی، با دو میلی‌متر طول، پاهایی بلند، بدنی پر مو و چشمانی سیاه، هیچ صدایی تولید نمی‌کند و نیش زدن آن معمولا بدون درد است. پشه‌های ماده برای تخم‌گذاری به خون نیاز دارند. این پشه‌ها بیشتر در منطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می‌کنند. تخم‌گذاری آن‌ها معمولا در لانه سگ‌ها و جوندگان مثل موش و یا مرغداری‌ها و… است. بنابراین علاوه بر انسان، حیواناتی مثل سگ، گاو، موش و موش کور هم می‌توانند میزبان آن باشند.
پشه خاکی به عنوان اصلی‌ترین عامل انتقال انگل لیشمانیا شناخته شده است
درمان سالک
درمان سالک به روشهای مختلف و با توجه به نوع بیماری و شدت آن انجام میشود. اصلی‌ترین روش درمانی برای کنترل آن، مصرف داروهای ضد انگل از جمله آمفوتریسین بی است که توسط پزشک و در دوزهای مناسب تجویز میشود. بیشتر زخم‌های ایجاد شده در اثر لیشمانیاز پوستی، بدون نیاز به مصرف داروی خاصی درمان می‌شوند. اما پزشکان توصیه می‌کنند مبتلایان از روشهای درمان زخم سالک به شکل مناسب استفاده کنند. این کار در بهبود سرعت درمان زخم و جلوگیری از ایجاد نوع مخاطی یا تشدید آن نقش دارد.
درمان سالک پوستی شدید ممکن است به روشهای تخصصی مثل جراحی پلاستیک و… نیاز داشته باشد. تزریق گلوکانتیم سیستمیک و سرما درمانی یا کرایو تراپی هم از بهترین روشهای درمان آن هستند. گلوکانتیم سیستمیک به شکل زیر جلدی و یا در اطراف زخم تزریق میشود و از گسترش آن جلوگیری می‌کند. پس هر چه این کار زودتر انجام شود، جای زخم کوچک‌تری در اثر بیماری باقی می‌ماند.
باید توجه کرد که اگر چه زخم‌های پوستی ناشی از بیماری ممکن است خود به خود رفع شوند، اما عفونت باقی مانده از آن میتواند زمینه‌ساز بروز انواع دیگری از این بیماری مثل لیشمانیاز مخاطی شود. بنابراین باید با کمک دارو، عفونت ناشی از آن را به شکل مناسب درمان کرد. زخم‌های ناشی نوع مخاطی این بیماری هم برای درمان به دارو نیاز دارند و نباید منتظر رفع خود به خودی آن‌ها باشید. داروهایی مانند آمفوتریسین بی و پارومومایسین یا آمینوسیدین سولفات در درمان این بیماری نقش دارند. درمان لیشمانیاز احشایی ممکن است پیچیده‌تر بوده و به زمان بیشتری برای درمان نیاز داشته باشد. برای درمان این نوع از بیماری، اغلب از داروهایی مثل پنتوستام یا استیبو گلوکونات سدیم، پارومومایسین، میلتفوسین یا ایمپاویدو و آمفوتریسین بی استفاده میشود.
در حال بخوانید: تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
جلوگیری از سالک
با توجه به این که تا کنون هیچ داروی قطعی یا واکسنی برای درمان و جلوگیری از سالک شناخته نشده است، بهترین راه برای در امان ماندن از این بیماری، محافظت از خود در برابر گزش پشه خاکی است. پزشکان توصیه می‌کنند که در صورت کار یا زندگی در مناطق آلوده به این نوع انگل، از فعالیت در فضای باز و در ساعات بین غروب تا طلوع خورشید اجتناب کنید. لباس‌های آستین بلند، همراه با شلوار و جوراب بلند و دستکش بپوشید.
از اسپری‌ها و سایر ترکیبات دافع حشرات که در داروخانه‌ها موجود هستند، بر روی بدن و لباس خود استفاده کنید. حشره‌کش‌ها و مواد دفع‌کننده حشرات را می‌توان در محیط‌های داخل خانه و به‌ویژه در اطراف تختخواب استفاده کرد. قرار دادن یک تهویه مناسب برای منازل و محل کار و استفاده از پشه بند در هنگام خواب و توری بسیار ریز برای پوشاندن در و پنجره‌ها هم میتواند از ورود حشرات به داخل و انتقال بیماری پیشگیری کند.
استفاده از اسپری‌های دفع کننده حشرات بر روی بدن میتواند با دور کردن پشه خاکی از انتقال انگل لیشمانیا به بدن جلوگیری کند
حرف آخر
سالک یک بیماری انگلی خطرناک است که بیشتر در نواحی گرم و نیمه گرم مشاهده میشود. این بیماری انواع مختلفی دارد و به شکل لکه‌ها یا زخم‌های پوستی، آسیب به اندام‌های داخلی یا مشکلات مخاطی مشاهده میشود. بسته به شدت بیماری و نوع آن ممکن است خیلی خفیف یا شدید و حتی کشنده باشد. تشخیص به موقع و درمان کامل و مناسب آن، نقش تعیین‌کننده‌ای در رفع بیماری و بازگشت سلامتی بیمار دارد. افرادی که قبلا ابتلای به آن را تجربه کرده و درمان شده بودند، ممکن است در صورت آلودگی مجدد با انگل لیشمانیا، به این بیماری دچار شوند. اگر می‌خواهید درباره بیماری سالک با یک پزشک متخصص مشورت کنید، همین حالا از مشاوران حال کمک بگیرید.
آیا شما تا کنون در محل زندگی خود مواردی از این بیماری را مشاهده کرده‌اید؟
سوالات متداول
بیماری سالک چیست؟
سالک یکی از انواع بیماریهای انگلی است که از طریق نیش پشه خاکی ماده از یک حیوان یا انسان به فرد دیگر منتقل میشود. این پشه با انتقال انگل لیشمانیا باعث بروز علائم بیماری میشود.
آیا بیماری سالک واگیر دارد؟
انگل لیشمانیا که عامل این بیماری است میتواند به روشهای مختلف مثل نیش پشه خاکی، سرنگ آلوده و یا خون آلوده به بدن فرد دیگری منتقل شود. این انگل قابلیت انتقال از مادر به جنین را هم دارد.
بیماری سالک چگونه منتقل می شود؟
انگل لیشمانیا که عامل اصلی این بیماری است، از طریق نیش پشه خاکی از بدن یک حیوان یا انسان دیگر به فرد منتقل میشود. این انگل در بدن تکثیر شده و سایر بافت‌ها و اندام‌ها را آلوده می‌کند.
برای درمان سالک چه کنیم؟
این بیماری قابل پیشگیری و درمان است. تشخیص زودهنگام آن نقش مهمی در اثرگذاری درمان خواهد داشت. استفاده از داروهای ضد انگل از جمله آمفوتریسین بی، تزریق گلوکانتیم و سرما درمانی از جمله روشهای درمان آن هستند.
چه پزشکی میتواند به درمان سالک کمک کند؟
شما میتوانید برای تشخیص به موقع و انتخاب روش درمانی مناسب برای این بیماری از پزشکان متخصص پوست و مو مشورت گرفته و راهنماییهای لازم را از ایران دریافت کنید.
منابع
