آسیب یا ضربه مغزی معمولا در اثر ضربه شدید به سر و تکان خوردن مغز ایجاد میشود. متخصصان می‌گویند هر ضربهای که به هر دلیلی به سر اصابت کند و منجر به تغییر در عملکرد مغز شود ضربه مغزی است. جسمی که از طریق بافت مغز عبور می‌کند -مثل گلوله یا تکه جمجمه خرد شده- هم میتواند باعث آن شود. آسیب خفیف مغزی ممکن است به صورت موقت سلول‌های مغزی را تحت تاثیر قرار دهد. در حالی که آسیب جدی یا شدید مغزی میتواند منجر به کبودی، پارگی بافت‌ها، خونریزی و آسیبهای دیگری به مغز شود. این آسیب‌ها گاهی عوارض جدی داشته یا منجر به مرگ می‌شوند.
درباره بیماری آتاکسی و راه های درمان این بیشتر بدانید.
شایع‌ترین نوع صدمات شدید وارده به مغز مربوط به تصادفات رانندگی و به ویژه موتور سواران فاقد کلاه ایمنی است. اما این عارضه در اثر هر فعالیتی مانند ورزش، بازی‌های کودکانه و… هم ممکن است روی دهد. آسیبهای مغزی، بسته به شدت آنها عوارض متعددی دارند که آگاهی اطرافیان نسبت به آنها، میتواند در مواردی نجات دهنده جان بیمار باشد. در هر صورت، پس از مشاهده هر ضربهای به سر، لازم است که با اورژانس تماس گرفته و با ارائه شرح حـال بیمار و نوع واقعه، دستورات لازم را برای کنترل اوضاع از پرسنل آن دریافت کرد. باید توجه داشته باشید که گاهی علائم اولیه آسیب مغزی، از حدود چند ساعت پس از وقوع حادثه بروز می‌کند. پس لازم است که در ساعات ابتدایی پس از حادثه هوشیار بوده و کوچک‌ترین تغییر در رفتار یا عملکرد فرد را نادیده نگرفت.
بیشتر بدانید: علائم دفع پروتئین
تشخیص ضربه مغزی
ضربه‌های مغزی ممکن است موارد اضطراری باشند که در مورد صدمات شدید، علائم به سرعت بدتر می‌شوند. پزشکان یا متخصصان فوریتهای پزشکی باید فورا وضعیت بیمار را از طریق روش‌های زیر ارزیابی کنند:
مقیاس کما گلاسکو
این آزمایش ۱۵ امتیازی با بررسی توانایی فرد در پیروی از دستورالعمل‌ها و حرکت چشم‌ها و اندام‌ها، به پزشکان کمک می‌کند تا شدت اولیه آسیب مغزی را ارزیابی کنند. انسجام گفتار هم در این مرحله نکته مهمی است. امتیاز توانایی‌ها در مقیاس کمای گلاسکو از ۳ تا ۱۵ است که نمرات بالاتر به معنی آسیب کمتر است.
اطلاعاتی درباره آسیب و علائم
بیمار یا افراد حاضر در محل حادثه می‌توانند اطلاعات مفیدی را در اختیار پرسنل پزشکی قرار دهند. آنها باید به دقت به سوالاتی مانند موارد زیر پاسخ دهند:
- آسیب چگونه رخ داده است؟
- آیا فرد از هوش رفته است؟
- فرد چه مدت بیهوش بوده است؟
- آیا تغییرات دیگری در هوشیاری، تکلم، هماهنگی و یا سایر علائم آسیب را در او دیدید؟
- سر یا سایر قسمت‌های بدن به کجا برخورد کرده است؟
- آیا میتوانید درباره نیرویی که به فرد آسیب وارد کرده -مانند پرتاب شدن از بلندی یا اصابت شی سنگین- اطلاعاتی ارايه دهید؟
- بیمار میتواند بدنش را تکان دهد یا بدن به شدت آسیب دیده است؟
بیشتر بدانید: آگنوزی چیست؟
آزمایشات تصویر برداری
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
این آزمایش معمولا اولین آزمایشی است که برای جراحات مغزی مشکوک به ضربه در مغز انجام میشود. در سی تی اسکن از مجموعه‌ای از اشعه ایکس برای ایجاد نمای دقیق مغز استفاده میشود. این روش میتواند به سرعت شکستگی‌ها را نشان داده و شواهدی از خونریزی مغزی، لخته شدن خون (هماتوم)، بافت کبود شده مغز و تورم آن را کشف کند.
تصویر برداری با تشدید مغناطیس (MRI)
این روش از امواج رادیویی و مغناطیسی قدرتمندی برای ایجاد نمای دقیق مغز استفاده می‌کند. این آزمایش ممکن است پس از تثبیت وضعیت فرد یا در صورت عدم بهبود سریع علائم پس از آسیب مورد استفاده قرار گیرد. آیا از سایر کاربردهای تصویر برداری به روش MRI آگاهی دارید؟
متن روی تصویر: ام آر آی با کمک امواج رادیویی و مغناطیسی قوی، تصویر دقیق‌تری از مغز ارائه می‌دهد.
ام آر آی با کمک امواج رادیویی و مغناطیسی قوی، تصویر دقیق‌تری از مغز ارائه می‌دهد
بیشتر بدانید: مواد خوراکی از بین برنده فیبروم رحم
ارزیابی فشار داخل جمجمه
تورم بافتی ناشی از آسیب مغزی میتواند فشار داخل جمجمه را افزایش دهد و باعث آسیب بیشتر به مغز شود. پزشکان ممکن است یک پروب را از طریق جمجمه وارد کنند تا این فشار را کنترل کند.
علائم ضربه مغزی
ضربه مغزی میتواند تاثیرات جسمی و روانی گسترده‌ای داشته باشد. برخی از علائم و نشانه‌های آن بلافاصله پس از واقعه آسیب‌زا روی می‌دهد، در حالی که برخی دیگر ممکن است پس از گذشت روزها یا هفته‌ها ظاهر شوند. علائم آن را به دو شکل خفیف و متوسط تا شدید دسته‌بندی می‌کنند.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
علائم ضربه مغزی خفیف
علائم و نشانه‌های آسیب خفیف مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
علائم جسمی
- سردرد
- حالت تهوع یا استفراغ
- خستگی یا خوابآلودگی
- مشکلات گفتاری
- سرگیجه یا از دست دادن تعادل بدن
علائم حسی
- تاری دید
- زنگ زدن گوش
- طعم بدن دهان
- تغییر در قدرت بویایی
- حساسیت به نور یا صدا
علائم شناختی، رفتاری یا ذهنی
- از دست دادن هوشیاری برای چند ثانیه یا چند دقیقه
- احساس افسردگی. برای آشنایی با علائم آن به مقاله نشانه های افسردگی در وب‌سایت حال مراجعه کنید.
- احساس گیجی یا آشفتگی بدون از دست دادن حس هوشیاری
- مشکلات حافظه یا تمرکز
- تغییرات خلقی
- اختلال خواب یا خوابیدن بیش از حد
احساس گیجی، آشفتگی و سرگیجه یکی از نشانه‌های مهم ضربه مغزی است
ضربه مغزی متوسط تا شدید
آسیبهای مغزی متوسط تا شدید میتواند شامل هر یک از علائم و نشانه‌های آسیب خفیف به علاوه نشانه‌های زیر باشد. همچنین این علائم ممکن است در ساعات اولیه تا چند روز پس از آسیب به سر ظاهر شوند:
علائم جسمی
- از دست دادن هوشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت
- سردرد مداوم تشدید شونده
- استفراغ و حالت تهوع مکرر
- تشنج
- گشاد شدن مردمک یک یا هر دو چشم
- خارج شدن مایع از بینی یا گوش
- ناتوانی در بیدار شدن از خواب
- ضعف یا بی‌حسی در انگشتان دست و پا
- از دست دادن تعادل بدن
علائم شناختی یا ذهنی
- گیجی عمیق
- تحریک، آشفتگی یا سایر رفتارهای غیر معمول
- لکنت زبان
- اختلالات هوشیاری
- کما
علائم ضربه مغزی در کودکان
نوزادان و کودکان خردسال مبتلا به آسیب مغزی ممکن است نتوانند مشکلات حسی، سردرد، سرگیجه و علائم مشابه را بیان کنند. در کودک مبتلا به آسیب مغزی میتوانید موارد زیر را مشاهده کنید:
- تغییر در عادات غذایی
- تحریک پذیری غیر معمول
- گریه مداوم غیر قابل کنترل. البته این علامت در نوزادان گاهی به دلیل کولیک روی می‌دهد. برای دانستن بیشتر درباره آن میتوانید مقاله کولیک در نوزادان را از وب‌سایت حال بخوانید.
- تغییر در میزان توجه
- تغییر در عادات خواب
- تشنج
- روحیه غمگین یا افسرده
- خوابآلودگی
- از دست دادن علاقه به اسباب بازی‌ها یا فعالیت‌های مورد علاقه
خوابآلودگی بیش از حد و غیر طبیعی کودک میتواند یکی از نشانه‌های ضربه مغزی باشد
خونریزی مغزی در اثر تصادف
وقتی سر در اثر ضربه شدید آسیب ببیند، خونریزی در آن رخ می‌دهد. خونریزی مغزی میتواند در زیر جمجمه و خارج از بافت مغز و یا در بافت مغز رخ دهد که هریک شرایط خاصی دارد. اما به نظر شما در صورت وجود خونریزی در داخل سر، چه اتفاقی برای مغز می‌افتد؟
مغز نمی‌تواند اکسیژن را در خود ذخیره کند و برای تامین اکسیژن و مواد مغذی به جریان پیوسته خون در رگ‌ها متکی است. وقتی که خونریزی مغزی رخ می‌دهد، اکسیژن نمی‌تواند از طریق این عروق آسیب‌دیده به بافت مغز برسد. همچنین جمع شدن خون ناشی از خونریزی داخلی به مغز فشار آورده و اکسیژن را از آن می‌گیرد. وقتی خونریزی باعث قطع جریان خون در اطراف مغز میشود و این قطع اکسیژن بیش از سه یا چهار دقیقه طول می‌کشد، سلول‌های مغز می‌میرند. در نتیجه سلول‌های عصبی آسیب دیده و عملکردهایی که توسط آنها کنترل میشود، دچار اختلال خواهند شد. لازم است نشانه‌های خونریزی مغزی ناشی از تصادف را شناخته و در صورت وقوع، بلافاصله با اورژانس تماس گرفت. علائم خونریزی مغزی به ناحیه‌ای که دچار آسیب شده بستگی دارد. اما به طور کلیَ علائم اصلی آن عبارتند از:
- گزگز ناگهانی اندام، ضعف، بی‌حسی یا فلج صورت، بازو و پاها وبه ویژه در یک طرف بدن
- سردرد ناگهانی و شدید که گاهی با خونریزی همراه است.
- تهوع و استفراغ
- گیجی و سرگیجه
- تشنج
- مشکل در بلع
- مشکلات بینایی
- از دست دادن تعادل و هماهنگی
- گفتار غیر عادی و نامفهوم
- مشکل در خواندن یا درک گفتار
- تغییر در سطح هوشیاری یا رفتن به کما
- مشکل در تنفس و ضربان قلب غیر طبیعی (در صورت وجود خونریزی در ساقه مغز)
بیشتر بدانید: تست کرونا در منزل
تغذیه بیماران ضربه مغزی
بلافاصله پس از بروز آسیب و ضربه در مغز نباید به هیچ عنوان به بیمار آب، آبمیوه یا خوراکی داد. زیرا در برخی از موارد، بیمار دچار تشنج شده یا خوراکی وارد شده به ریه در چنین شرایطی به خفگی منجر میشود. اولین قدم در این مواقع تماس با اورژانس است و سپس تا رسیدن پرسنل درمانی باید از توصیه‌های ارائه شده توسط آنها برای مراقبت از بیمار استفاده است. با توجه به شدت آسیب و اختلالاتی که برای فرد ایجاد شده، درمان میتواند بسیار جزئی و از طریق دارو باشد یا فرد نیاز به جراحی پیدا کند. در هر صورت پس از درمان، بیمار باید برای ترمیم آسیب مغزی ایجاد شده، تغذیه سالم و مناسبی داشته و از مصرف برخی از مواد خوراکی مانند الکل، شیرینی‌های صنعتی، نمک زیاد و کافئین تا حد امکان پرهیز کند. بهتر است رژیم غذایی بیمار شامل موارد زیر باشد:
میوه‌ها و سبزیجات تازه
این مواد به دلیل دارا بودن مقادیر زیادی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین می‌توانند در بهبود و التیام سریع مغز نقش موثری داشته باشند. یکی از بهترین میوه‌ها برای این بیماران آووکادو است که سرشار از چربی‌های سالم و مناسب برای بهبود بافت مغز است.
آجیل و مغزهای خوراکی
این خوراکی‌ها مانند گردو و… به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب امگا ۳ و سایر چربی‌ها و پروتئین‌های سالم به بازسازی بافت مغز کمک می‌کنند.
تخم مرغ
تخم مرغ منبع فوق‌العاده پرتئین است که طبق تحقیقات صورت گرفته، می‌توانند در بهبود آسیبهای مغزی بیماران نقش موثری داشته باشد.
مصرف مواد غذایی سالم و سرشار از امگا ۳ به ترمیم و بهبود بافت مغز کمک می‌کند
گوشت سفید مانند مرغ و بوقلمون به گوشت قرمز ارجحیت دارد. اما مصرف متعادل گوشت سفید و قرمز غیر فرآوری شده میتواند به خوبی اسیدهای آمینه مورد نیاز بیماران دچار آسیب مغزی را تامین کند.
لبنیات
فرآورده‌های لبنی به ویژه ماست به دلیل دارا بودن مقادیر زیادی از پروبیوتیک‌ها برای این بیماران بسیار مفید هستند.
روغن‌های سالم
استفاده از روغن‌های سالم و طبیعی مانند روغن نارگیل نقش موثری در ترمیم و بهبود بافت مغز دارد.
حرف آخر
اگر به سر شما یا فرزندتان آسیبی وارد شده، ممکن است به ضربه مغزی دچار شده باشید. در صورت وجود علائم و نشانه‌های آسیب مغزی ناشی از ضربه اخیر، از فوریتهای پزشکی کمک بگیرید. اصطلاح خفیف، متوسط و شدید برای توصیف تاثیر آسیب بر عملکرد مغز استفاده میشود. بنابراین یک آسیب مغزی خفیف هنوز یک آسیب جدی است که نیاز به توجه و رسیدگی دارد. پس با مشاهده علائم آسیب مغزی خفیف آن را بی اهمیت جلوه ندهید و حتما با یک پزشک متخصص تماس بگیرید. اگر دسترسی به خدمات درمانی ندارید، میتوانید از سیستم مشاوره آنلاین حال برای طرح سوالات و دریافت راهنمایی از پزشکان متخصص و مجرب استفاده کنید. فراموش نکنید که علائم اولیه ضربه مغزی ممکن است تا چند ساعت پس از آسیب بروز کند؛ پس نسبت به آن هوشیار باشید. آیا شما تا کنون چنین شرایطی را تجربه کرده‌اید؟
سوالات متداول
ضربه مغزی چیست؟
هر نوع ضربه به سر که باعث تغییر در عملکردهای طبیعی بدن شود، صربه مغزی نام دارد. شایع‌ترین نوع آسیبهای مغزی در اثر تصادف رانندگی به ویژه در موتور سواران روی می‌دهد.
تشخیص ضربه مغزی چگونه است؟
معمولا پزشکان از طریق مقیاس کمای گلاسکو، بررسی علائم و آسیب، تصویر برداری پزشکی مانند سی تا اسکن و ام آر آی و ارزیابی فشار داخل جمجمه به شدت آسیب پی برده و آن را تشخیص می‌دهند.
علائم ضربه مغزی چیست؟
این علائم در موارد شدید یا خفیف میتواند تا حدودی متفاوت باشد. اما اغلب شامل سردرد، سرگیجه، اختلال در حواس مانند گفتار، بویایی، بینایی و…، احساس خوابآلودگی و از دست دادن هوشیاری و تعادل است.
در صورت بروز آسیب مغزی با چه پزشکی تماس بگیریم؟
در اولین فرصت با مرکز فوریتهای پزشکی تماس گرفته تا آنها اقدامات درمانی لازم را انجام دهند. همچنین میتوانید برای پیگیری آسیبهای مغزی ناشی از ضربه از پزشکان متخصص مغز و اعصاب حال کمک بگیرید
ضربه به کدام قسمت سر خطرناک است؟
ضربهای که به سر وارد میشود میتواند مشکلاتی مانند زخم سطحی یا عمیق، شکستگی جمجمه، خونریزی و له شدگی بافت مغز را به دنبال داشته باشد. هر چه شدت آسیبی که به بافت مغز وارد میشود بیشتر باشد، خطرناکتر است.
منابع
