ممکن است هرکسی برای تمرکز کردن روی موضوعی مشخص یا در کنترل رفتارهای تکانشی با مشکل مواجه باشد. با این‌حال در برخی افراد این مشکل به‌قدری فراگیر و مداوم است که همه جنبه‌های زندگی او را در خانه، محل تحصیل، محل کار و سایر فعالیت‌های اجتماعی‌اش، تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اختلال نقص توجه-بیش فعالی که با ADHD شناخته می‌شود، یک اختلال عصبی است که ۱۱ درصد از کودکان مدرسه‌ای را درگیر می‌کند. در بیش از یه چهارم موارد مبتلا به این اختلال، علائم ADHD در بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند. این اختلال با علائمی مانند رشد نامناسب، بی‌توجهی، رفتارهای تکانشی و بیش فعالی شناسایی می‌شود.
افرادی که به ADHD مبتلا هستند، می‌توانند در زندگی بسیار موفق باشند. با این‌حال اگر این مشکل در زمان مناسب شناسایی و درمان نشود، می‌تواند برای فرد عواقبی جدی به همراه داشته باشد. عدم موفقت تحصیلی، استرس مداوم، عدم برقراری روابط خانوادگی صحیح، سو مصرف مواد، بزهکاری و شکست در محل کار از جمله این موارد هستند، در نتیجه شناسایی و درمان اولیه در ADHD بسیار مهم و ضروری است.
علم پزشکی در سال ۱۹۰۲ برای اولین بار به کودکانی که دچار اختلال در توجه، رفتارهای تکاشی و بیش فعالی بودند توجه نشان داد و درباره آن‌ها تحقیق کرد. در آن زمان برای ADHD نام‌های متفاوتی استفاده می‌شد، اما نام فعلی این اختلال نشان‌دهنده اهمیت جنبه بی‌توجهی این اختلال و سایر ویژگی‌های آن است.
علائم اختلال نقص توجه-بیش فعالی از کودکی در فرد بروز پیدا می‌کند. رفتار تکانشی، عدم تمرکز و بیش فعالی از علائم این اختلال در افراد است
علائم ADHD
علائم این اختلال به‌طور معمول از کودکی در فرد ظاهر می‌شود. بسیاری از علائم تا قبل از سن ۱۲ سالگی در فرد مشاهده خواهد شد. تشخیص تفاوت بین علائم ADHD با رفتارهای تکانشی یا کم‌توجهی و رفتارهای معمول کودکان زیر ۴ سال دشوار است. برای تشخیص ADHD در کودکان، دست‌کم لازم است ۶ مورد از علائم یا بیش از آن را بتوانیم مشاهده کنیم. برای سنین ۱۷ سال به بالا نیز لازم است حداقل ۵ مورد از علائم این اختلال را شناسایی کنیم. سه مورد از مهم‌ترین نشانه‌های ADHD، رفتارهای تکانشی بارز، بیش‌فعالی و اختلال در توجه و یا ترکیبی از این‌ها است. در ادامه در مورد این نشانه‌ها توضیح خواهیم داد.
رفتار تکانشی در ADHD
افرادی که به ADHD دچارند، در توجه به جزئیات و دقت به موضوعات با مشکل مواجه هستند. همچنین آن‌ها برای تمرکز روی موضوعات نیز مشکل دارند. زمانی که با یک فرد مبتلا به ADHD صحبت می‌کنید، این‌طور به نظر می‌رسد که او به شما گوش نمی‌دهد. برای فرد مبتلا به ADHD، بسیار دشوار است که از دستورالعمل‌های داده شده و نظم تعریف شده پیروی کند.
انجام هر نوع فعالیتی که لازم است در آن نظم و ترتیبی رعایت شود، برای این افراد سخت است. آن‌ها همواره از اعمالی که به فعالیت ذهنی مستمر نیاز دارد، اجتناب کرده و در این نوع کارها مداخله نمی‌کنند. دیده شده افراد مبتلا به ADHD، وسائل و لوازم خود را نیز بیش از سایر افراد گم می‌کنند. حواس آن‌ها به راحتی پرت می‌شود و فعالیت‌ها روزمره خود را از یاد می‌برند.
بیش‌فعالی در ADHD
افراد مبتلا به ADHD با بی‌قراری مواجهاند. آن‌ها اغلب دست و پای خود را تکان می‌دهند و زمانی که روی صندلی نشسته‌اند نیز در حـال تحرک هستند. برای آن‌ها نشستن روی یک صندلی بسیار سخت است. در کودکان، دویدن ناگهانی و یا بالا رفتن از چیزی از علائم ADHD است.
در بزرگسالان این مورد به شکل معذب بودن فرد مبتلا، بروز پیدا می‌کند. این افراد به سختی می‌توانند خود را وقف یک فعالیت مشخص کنند. بزرگسالان مبتلا به ADHD تصور می‌کنند یک ماشین، بیرون از آن‌ها در حـال اعمال کنترل بر روی آنان است.
آن‌ها معمولا بیش از حد معمول حرف می‌زنند و قبل از پایان یافتن پرسش، سعی می‌کنند به آن پاسخ دهند. برای مبتلایان به ADHD بسیار دشوار است صبر کنند تا نوبت آنان برسد. پریدن میان صحبت دیگران در این افراد بسیار معمول است.
فردی ممکن است ترکیبی از این موارد را در خود داشته باشد. این مساله می‌تواند نشانه‌ای از ADHD باشد. فراموش نکنیم که علائم فرد مبتلا به ADHD در طول زمان دچار تغییر می‌شود و علائمی که در کودکان دیده می‌شود، ممکن است در بزرگسالی شکل دیگری به خود بگیرد.
عوامل ایجادکننده ADHD
با وجود تحقیقات گسترده دانشمندان، هنوز دلیل قطعی ADHD مشخص نیست. اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که رابطه آشکاری بین این بیماری و عوامل ارثی و ژنتیکی وجود دارد. بیش از بیست تحقیق مختلف، شواهد قدرتمندی را از ارثی بودن این بیماری به ما نشان می‌دهند. اما این عوامل ژنتیکی می‌توانند اشکال چندگانه و پیچیده‌ای نیز داشته باشند. چرا که عوامل بوجود آورنده بیماری، مانند خود این بیماری پیچیده هستند.
عوامل محیطی دیگری هم می‌توانند احتمال ابتلا به ADHD را بیشتر کند. از جمله این عوامل قرار گرفتن در معرض آلودگی سربی و یا آفت‌کش‌ها در اوایل کودکی، تولد زودهنگام یا وزن کم کودک در هنگام تولد و آسیب‌های مغزی هستند. باید توجه کنیم عوامل دیگری که به‌طور معمول به عنوان عوامل ADHD انگاشته می‌شوند، به‌لحاظ علمی ممکن است خود یکی از عامل‌های ایجادکننده این اختلال نباشند و تنها عوامل آن را تقویت کنند. برای مثال علائم ابتلا به ADHD در کودکی که بیش از حد معمول به تماشای تلویزیون می‌نشیند ممکن است تقویت شود؛ اما خود تلویزیون عامل ایجاد این اختلال در کودک نیست. مصرف شکر و وجود اضطراب‌های مربوط به دعواهای خانوادگی نیز همین‌طور است. کودکانی که در معرض تجربه‌های تروماتیک قرار می‌گیرند، با خطر تشدید علائم ابتلا به ADHD روبه‌رو می‌شوند. اگرچه همچنان که گفته شد، اضطراب‌های مربوط به زندگی خانوادگی، عامل ایجادکننده ADHD نیستند، اما باید به این نکته توجه کنیم که می‌توانند شکل ظهور ADHD را به کلی تغییر داده و به رفتارهای ضداجتماعی در فرد مبتلا منجر شوند.
درمان ADHD در کودکان دارای وجوه مختلفی است. دارو درمانی در کنار دیگر روش‌ها مانند روان درمانی می‌تواند در کودکان مفید باشد
درمان ADHD در کودکان
درمان ADHD به‌طور معمول دارای چند بعد است. رفتار درمانی، درمان مبتنی بر آموزش، روان درمانی و درمان‌های پزشکی همه و همه برای درمان ADHD مفید هستند. نوع استفاده از هرکدام از این درمان‌ها در کنار یکدیگر به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهم‌ترین آن عوامل، سن فرد است.
به‌صورت مشخص درمان فرد مبتلا به این اختلال می‌تواند شامل آموزش والدین کودک مبتلا، دارو درمانی، مهارت آموزی به فرد دارای این اختلال، مشاوره و رفتار درمانی باشد.
حمایت‌های تحصیلی از فرد دارای ADHD که ممکن است با آسیب‌هایی در طول تحصیل خود مواجه باشد نیز یکی از راه‌های کمک به درمان این اختلال است. باید توجه کرد استفاده از هرکدام از این موارد باید تحت نظر متخصصان درمان ADHD و با مشورت آنان صورت بگیرد. فراموش نکنیم هر فرد به درمانی ویژه و برای خود نیاز دارد. این درمان باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند وضعیت روانی و کیفیت روابط اجتماعی او را به‌صورت کلی بهبود بخشد.
گرچه برای ADHD درمان قطعی وجود ندارد، افراد مبتلای تحت درمان می‌توانند سلامت روانی خود را بازیابی کنند. مهم‌ترین هدف این بازیابی، کنترل علائم و پیامدهای ADHD است و به‌صورت کلی هدف از این فرآیند بازیابی سلامت روانی، ایجاد معنایی برای زندگی و تحقق ظرفیت‌های موجود در فرد است. این اهداف از دسترس فرد مبتلا به ADHD چندان دور نیست. تحقیقات زیادی وجود دارد که ثابت می‌کنند گرچه فرد مبتلا این اختلال در طول زندگی با چالش‌های بسیاری روبرو است اما می‌تواند سطح بالایی از سلامت روانی و رضایت فردی را تجربه کند.
قرص ریسپریدون را به عنوان دارویی برای ADHD بیشتر بشناسید
بیشتر تحقیقات در زمینه ADHD روی کودکان متمرکز است. این تحقیقات نشان می‌دهند که بسته‌های درمانی اختلال نقص توجه-بی فعالی، در طولانی مدت اثربخش خواهند بود. یافته‌های این تحقیقات به روشنی نشان می‌دهند کودکانی که ترکیبی از دارو درمانی و رفتار درمانی در مورد آنان به کار برده شده، پیشرفت قابل توجهی در خانه و مدرسه نشان دادهاند. مطالعه بر روی این کودکان نشان می‌دهد آنان در ارتباط با خانواده و دیگر همکلاسی‌های خود نیز موفق‌تر عمل کرده‌اند.
تحقیقات بیشتر تصدیق می‌کنند که هیچ‌کدام از این درمان‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند مانند ترکیب آن‌ها با یکدیگر، اثرگذار باشند. در واقع برای درمان ADHD، فقط روان درمانی یا دارو درمانی (به تنهایی) تجویز نمیشود.
اگرچه تحقیقات در زمینه ADHD بیشتر بر کودکان متمرکز بوده است، اما بزرگسالانی هم که ابتلا به این اختلال در آنان تشخیص داده شده، می‌توانند از مزایای این درمان‌ها بهره‌مند شوند. نباید فراموش کنیم که اثر ADHD در تمام طول زندگی فرد، به اشکال مختلفی خود را نشان می‌دهد. این مساله به معنای آن است که علائم اختلال نقص توجه-بیش فعالی در هر مرحله از زندگی می‌تواند به نحوی به مرحله بعدی حیات فرد انتقال پیدا کند و جنبه‌های مختلف زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد.
در کنار دارو درمانی، افراد بزرگسال می‌توانند با آموزش مهارت‌های مختلف به کنترل ADHD به خود کمک کنند
درمان ADHD در بزرگسالان
حدود ۱۰ میلیون بزرگسال به ADHD دچار هستند. نباید فراموش کنیم که دارو درمانی به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین قطعی مهارت آموزی در بزرگسالان باشد. یعنی هیچ دارویی وجود ندارد که فرد با مصرف آن بتواند بلافاصله به نظم و انضباط بیشتری دست پیدا کند. اگرچه این داروها تمرکز فرد را افزایش داده و رفتارهای تکانشی را در او کاهش می‌دهند، اما معمولا فرد مبتلا به ADHD به اختلالات دیگری از جمله افسردگی یا اختلال اضطرابی هم ممکن است دچار باشد که این مساله، او را به درمان‌های دیگری نیازمند می‌کند. داروها هرگز نمی‌توانند به تنهایی این اختلال را درمان کنند اما می‌توانند علائم آن را در روند درمان کاهش دهند. بنابراین دارو درمانی در ADHD مانند خوردن آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن باکتری‌ها نیست. بهتر است آن را این‌طور در نظر بگیریم که مانند عینک زدن برای فرد عینکی عمل می‌کند. به این صورت که به او کمک می‌کند تا تصویر واضح و روشن‌تری را ببیند.
داروهایی که بیشترین تاثیر را بر علائم اصلی ADHD دارند، به‌طور مستقیم نوروترنسمیترها (مولکول‌های مغزی انتقال‌دهنده پیام بین نورون‌ها) را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این مولکول‌ها شامل دوپامین و نوراپی‌نفرین می‌شوند که هردو با علائم رفتاری و تمرکزی ADHD در ارتباط هستند. درمانگرها به‌طور قطعی نمی‌دانند که چه دارویی بهترین اثر درمانی را بر بیمار مبتلا به ADHD خواهد داشت. آن‌ها با آزمودن داروها و دوزهای مختلف در نهایت به بهترین درمان دست پیدا خواهند کرد. رویه کلی به این صورت است که درمانگرها از دوز پایین دارو آغاز کرده و به‌تدریج ممکن است آن را افزایش دهند.
مهارت آموزی برای درمان ADHD
منظم و مرتب شدن برای افرادی که ADHD در آنان به‌طور قطعی تشخیص داده شده، کاری چالش برانگیز است. اما اگر نظم و ترتیب در فضای خانه و محل کار حاکم شود، می‌تواند مزایای بسیاری همچون افزایش کارایی، کاهش اضطراب و به‌صورت کلی، بهبود روابط شخصی افراد باشد.
برای ایجاد نظم و ترتیب شاید سخت‌ترین کار، آغاز کردن آن باشد. اما اگر برای خود در ازای ایجاد نظم و ترتیب پاداش‌هایی را تعیین کنید ممکن است واقعا منظم‌تر شوید. قبل از شروع کار برای خود یک جایزه در نظر بگیرید و زمانی که کار به اتمام رسید، حتما آن جایزه را به خودتان بدهید. بسیار خوب است که از یکی از دوستان‌تان برای پیش‌برد این کار کمک بگیرید. دوستان شما می‌توانند خیلی کمک‌کننده باشند.
استفاده از ساعت یا موسیقی هم برای بعضی از افراد مفید است. برای مثال یک پلی‌لیست موسیقی را پخش کرده و تا اتمام آن شروع به نظم بخشیدن به فضا می‌کنند.
بهترین رویکرد برای شروع کاری که ممکن است پیچیده به‌نظر برسد، این است که آن کار را به تکه‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. برای نمونه می‌توانید ابتدا فضاهای مورد نظر را انتخاب کرده و آن‌ها را از آسان تا سخت مرتب کرده و با زمان‌بندی، از آسان‌ترین بخش آغاز کنید. بهترین و مفیدترین روش برای نظم دادن به فضا این است که آن را به محدوده‌های مشخصی، بر پایه کارکرد آن تقسیم کنید. برای نمونه یک بخش به کامپیوتر اختصاص پیدا کند و بخش دیگر به عکس‌ها و یک قسمت نیز برای مطالعه.
در پایان لازم است بگوییم درمان ADHD زمان‌بر است و نیاز به تلاش‌های متعدد و متنوعی دارد. فرد دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی می‌تواند مانند دیگران از زندگی خوبی برخوردار باشد. این امر مستلزم آن است که درمانگر با آزمودن روش‌های مختلف درمانی و تشخیص قطعی، بتواند بهترین راه درمان را برای فرد مبتلا پیدا کند. خانواده و دوستان هم در این راه نقش مهمی را دارند.
اگر علائم ADHD را در خود یا اطرافیان‌تان مشاهده می‌کنید، بهترین کار این است که به یک روانپزشک یا روان‌درمانگر مراجعه کنید. این افراد به صورت کاملا تخصصی علائم شما را بررسی می‌کنند و پس از تشخیص قطعی، روش درمانی مناسب‌تان را شروع خواهند کرد. برای تماس با بهترین متخصصان اعصاب و روان می‌توانید از وب‌سایت یا اپلیکیشن حال کمک بگیرید.
سوالات متداول
تاثیرگذارترین درمان برای ADHD چیست؟
ترکیبی از دارو درمانی و رفتار درمانی شاید بهترین و تاثیرگذارترین درمان برای ADHD باشد.
چگونه فرد می‌تواند ADHD خود را کنترل کند؟
ADHD در تشخیص قطعی حتما نیاز به درمان حرفه‌ای دارد. با این‌حال برخی از تغییرات کوچک در زندگی روزمره می‌تواند تا اندازه‌ای فرد را در بهبود علائم آن یاری کند. برای مثال ورزش مداوم، اما نه یکساعت مانده به خواب، اجتناب از نوشیدن کافئین در زمان منتهی به خواب و… .
آیا ADHD می‌تواند به‌طور قطعی درمان شود؟
خیر، راهی برای پیش‌گیری و درمان قطعی این اختلال وجود ندارد.
دلیل ریشه‌ای ADHD چیست؟
ADHD از طریق ژن به ارث می‌رسد اما برخی عوامل محیطی نیز می‌تواند در ابتلای افراد به این اختلال، موثر باشد.
آیا ADHD یکی از صورت‌های اوتیسم است؟
اوتیسم و ADHD با هم ارتباط دارند اما علی‌رغم علائم مشابهشان، دو بیماری جدا از هم هستند و روش درمانی‌شان نیز با هم تفاوت دارد.
منابع
chadd.org/for-adults/treatment
