سندروم تخمدان پلی کیستیک

سندروم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) که اصطلاحا PCOS نامیده می­‌شود، یک بیماری زنانه است که بر سطح هورمون­‌های آن­ها اثر می­‌گذارد. در بدن زنان مبتلا به این بیماری، مقادیر بیش از حد طبیعی هورمون­‌های مردانه وجود دارد که این عدم تعادل باعث بروز مشکلاتی در قاعدگی و باروری آن­ها خواهد شد. سندورم تخمدان پلی کیستیک باعث رشد موهای زائد در صورت و بدن زنان شده و ممکن است طاسی سر با الگوی مردانه را به دنبال داشته باشد. قرص‌­های جلوگیری از بارداری و دارو­های دیابت می­‌توانند این به هم خوردگی هورمونی را بهبود دهند. در ادامه به طور مفصل درباره این عارضه صحبت می­‌کنیم.

برای ارتباط با مشاوران پزشکی در زمینه زنان و زایمان میتوانید از خدمات دکتر زنان انلاین حال استفاده کنید.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

PCOS عارضه­‌ای مرتبط با هورمون­‌هاست که زنان در سنین باروری (حدود ۱۵ تا ۴۴ سال) را درگیر می­‌کند. بین ۲/۲ تا ۷/۲۶ زنان در جوامع مختلف دچار این بیماری می‌­شوند، اما بسیاری از آن­ها از وجود آن بی‌­خبرند. این مشکل در بخش زیادی از زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک هرگز شناسایی و پیگیری نمی‌­شود. تخمدان­‌ها مهم‌­ترین اندام­‌های تولید مثل در زنان هستند که هورمون­‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌­کنند. تخمدان­‌ها علاوه بر هورمون‌­های زنان، مقداری هورمون آندروژن هم ترشح می­‌کند که یک هورمون مردانه است.

دو تخمدان در بدن زنان وجود دارد که محل ذخیره سازی تخمک هستند. هر ماه یک تخمک از یکی از تخمدان­‌ها آزاد می­‌شود و سیکل قاعدگی زنان را شکل می‌­دهد. تخمک آزاد شده می‌­تواند بارور شود و سلول تخم را تشکیل دهد و فرآیند بارداری آغاز گردد؛ در غیر این صورت قاعدگی رخ می­‌دهد. دو هورمون FSH و LH تخمک­‌گذاری را کنترل می‌­کنند. FSH تخمدان را به تولید فولیکول (کیسه حاوی تخمک) تحریک می‌­کند و سپس LH باعث می­‌شود تا تخمک بالغ، آزاد شود.

بیشتر بخوانید: عوارض بارداری با چسبندگی رحم

تخمدان پلی کیستیک از آن جهت “سندروم” نامیده می­‌شود که دارای مجموعه‌­ای از علائم است. سه مورد از مهم‌­ترین و اصلی­‌ترین نشانه­‌های آن عبارتند از:

• وجود کیست در تخمدان‌­ها
• افزایش هورمون مردانه در بدن
• قاعدگی نامنظم

از طرف دیگر، در این بیماری تعداد زیادی کیسه کوچک حاوی مایعات، درون تخمدان ایجاد می‌­شود که به آن­ها “کیست” گفته می‌­شود. واژه “پلی کیستیک” به معنی وجود تعداد زیادی از این کیسه‌­هاست. این کیسه‌­ها در واقع فولیکول‌­هایی حاوی تخمک نابالغ هستند. این تخمک‌­ها هرگز به اندازه کافی بالغ نمی‌­شوند که تخمک‌­گذاری را تحریک کنند. عدم تخمک گذاری، سطح هورمون استروژن، پروژسترون، FSH و LH را تغییر می‌­دهد. در این حالت سطح استروژن و پروژسترون کمتر از حد معمول است، در حالی که سطح آندروژن به بیش از مقدار نرمال می‌­رسد. هورمون‌های مردانه اضافه چرخه قاعدگی را مختل می­‌کنند؛ به همین جهت زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک به شکل بی‌­نظم و دفعات کمتر پریود می‌­شوند. اولین بار آنتونیو والیسنری، پزشک ایتالیایی در سال۱۷۲۱ علائم این بیماری را تشریح کرد.

علت ایجاد سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

پزشکان هنوز علت قطعی ایجاد این بیماری را نمی‌­دانند. آن­ها معتقدند که مقادیر بالای هورمون­‌های مردانه، مانع تولید نرمال هورمون­‌های زنانه و ایجاد تخمک به صورت طبیعی هستند. ژن‌­ها، مقاومت به انسولین و التهاب، همگی با تولید بیش از حد آندروژن ارتباط دارند:

 ژنتیک

تحقیقات نشان داده‌­اند که داشتن سابقه خانوادگی نقش مهمی در ابتلای فرد به سندروم تخمدان پلی کیستیک دارد. این احتمال وجود دارد که مجموعه‌­ای از ژن­‌ها –نه فقط یک ژن  خاص- در ایجاد این بیماری موثر باشند. می‌توانید آزمایش هورمون و انواع آن را بیشتر بشناسید

مقاومت به انسولین

حدود ۷۰ درصد زنان مبتلا به PCOS به انسولین مقاومت دارند؛ به این معنی که سلو‌ل‌­های آن­ها نمی‌­توانند به درستی از انسولین استفاده کنند. انسولین هورمونی است که در پانکراس تولید می‌شود و به بدن کمک می‌­کند تا از قند موجود در غذاها برای تامین انرژی استفاده کند. وقتی سلول‌­ها نتواند به درستی از انسولین استفاده کنند، تقاضای بدن برای این هورمون افزایش یافته و پانکراس برای جبران، انسولین بیشتری تولید می‌­کند. این انسولین اضافی، محرک تولید هورمون‌­های مردانه در تخمدان­‌هاست. چاقی اصلی‌­ترین عامل مقاومت به انسولین است. این چاقی و مقاومت به انسولین در کنار هم می‌­توانند دیابت نوع ۲ را ایجاد کنند.

التهاب خفیف

مقداری التهاب در زنان مبتلا به PCOS وجود دارد. التهاب به معنی وجود گلبول­‌های سفید بیش از حد طبیعی خون است که در مقابله با عفونت نقش دارند. التهاب می­‌تواند تخمدان پلی کیستیک را برای تولید هورمون آندروژن تحریک کند. اضافه وزن هم در ایجاد التهاب نقش دارد. وجود التهاب ناشی از سندروم تخمدان پلی کیستیک ممکن است منجر به ایجاد مشکلات قلبی و عروقی شود.

درباره کیست پستان در زنان بیشتر بدانید.

شایع‌­ترین علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک کدام است؟

نشانه­‌های این بیماری در برخی از افراد از اولین دوره‌­های قاعدگی آشکار می‌­شود، اما برخی دیگر فقط زمانی که دچار اضافه وزن شدند یا در بارداری مشکل پیدا کردند متوجه وجود این بیماری می‌­شوند. شایع‌­ترین علائم PCOS عبارتند از:

قاعدگی نامنظم

کمبود تخمک گذاری، از ریزش مخاط رحم در هر ماه جلوگیری می‌­کند. بعضی از زنان مبتلا به این بیماری کمتر از ۸ بار در سال پریود می‌­شوند یا فواصل بین تخمک گذاری آن­ها بیش از ۳۵ روز طول می­‌کشد. به دلیل تجمع و ضخیم شدن پوشش داخلی رحم به دلیل تاخیر در قاعدگی، ممکن است این افراد قاعدگی­‌های سنگین و خون‌ریزی بیش از حدی را تجربه ­کنند. برای آشنایی با راه درمان برزگ شدن رحم این مطلب را بخوانید.

 رشد مو در بدن

بیش از ۷۰ درصد زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، دچار رشد غیر طبیعی مو در صورت، سینه، شکم و پشت می­‌شوند. رشد بیش از حد مو، “هیرسوتیسم” نامیده می‌­شود.

 آکنه

هورمون­‌های مردانه می‌­توانند پوست را چرب‌­تر از حد معمول کنند که این مسئله ممکن است به ایجاد آکنه در مناطقی مثل صورت، قفسه سینه و بالای کمر منجر شود.

طاسی با الگوی مردانه

با افزایش غیر طبیعی هورمون‌­های مردانه در زنان، موی سر نازک شده و ریزش مو ایجاد می‌شود.

 تیرگی پوست

افراد مبتلا به این بیماری دچار لکه‌­های تیره در چین­‌های بدن مانند کشاله ران، گردن و زیر پستان­‌ها می‌­شوند.

اضافه وزن

حدود ۸۰ درصد زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک به اضافه وزن یا چاقی دچارند.

افسردگی

تغییرات هورمونی ممکن است در بعضی از زنان به اختلالات روحی مانند افسردگی منجر شود.

سندروم متابولیک را بیشتر بشناسید

تغییرات هورمونی باعث تغییر در روحیه نیز می‌شود.

اثرات جانبی سندروم تخمدان پلی کیستیک بر بدن کدامند؟

داشتن آندروژن بالاتر از سطح طبیعی می­‌تواند بر قدرت باروری و سایر جنبه­‌های سلامتی شما تاثیر بگذارد.

ناباروری

برای باردار شدن باید تخمک گذاری رخ دهد. در زنانی که به طور منظم تخمک گذاری نمی­‌کنند، تعدادی زیادی از تخمک­‌ها که قادر به باروری هستند، آزاد نمی‌­شوند. این بیماری یکی از عمده‌­ترین دلایل ناباروری در زنان است.

بیشتر بخوانید: رحم اجاره‌ای چیست

 سندروم متابولیک

حدود ۸۰ درصد زنان مبتلا به PCOS دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. دو عامل چاقی و تخمدان پلی کیستیک، خطر ابتلا به قند خون بالا، فشار خون بالا و کلسترول بالا را افزایش می‌­دهند. ترکیب این سه مشکل، “سندروم متابولیک” نامیده می­‌شود که خطر ابتلا به بیماری‌­های قلبی، دیابت و سکته را افزایش می‌­دهد.

آپنه خواب

آپنه خواب باعث مکث‌­های مکرر تنفسی در طول شب می‌­شود که اختلال خواب را به دنبال دارد. آپنه خواب در خانم‌­هایی که اضافه وزن دارند، بیشتر دیده می‌­شود؛ به خصوص اگر مبتلا به PCOS هم باشند. خطر بروز آپنه خواب در زنان چاق مبتلا به PCOS حدود ۵ تا ۱۰ درصد بیشتر از سایر افراد است.

سرطان اندومتر

به دنبال تخمک گذاری، پوشش داخلی رحم از بین می­‌رود. اگر هر ماه تخمک گذاری انجام نشود، این پوشش در دیواره رحم باقی می‌­ماند و منجر به ضخیم شدن دیواره رحم می­‌شود. افزایش ضخامت رحم یکی از دلایل ابتلا به سرطان اندومتر است.

دیابت بارداری یا فشار خون بالای ناشی از بارداری، استئوهپاتیت غیر الکلی (التهاب شدید کبد ناشی از تجمع چربی در آن)، اختلالات خوردن و خون‌ریزی غیر طبیعی رحم از سایر عوارض سندروم تخمدان پلی کیستیک هستند.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چه طور تشخیص داده می‌شود؟

معمولا اگر در زنی دو عامل از سه عامل زیر مشاهده شود، پزشک احتمال ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک می‌­دهد:

• سطح آندروژن بالا
• چرخه قاعدگی نامنظم
• وجود کیست در تخمدان­‌ها

پزشک در کنار بررسی این عوامل، باید از وجود آکنه، رشد موهای زائد و افزایش موزن در بیمار نیز مطلع شود. معاینه لگن هم می‌­تواند یکی از راه‌­های شناسایی تخمدان پلی کیستیک یا سایر بیماری‌­های مرتبط با دستگاه تناسلی باشد. پزشک از طریق معاینه واژن، رشد غیر عادی دیواره رحم را بررسی می­‌کند.

نتیجه آزمایش خون هم می­‌تواند از طریق بررسی میزان هورمون­‌های مردانه، به تشخیص بهتر این بیماری کمک کند. هم­چنین بررسی سطح کلسترول خون، انسولین و تری گلیسرید هم برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری­‌های مرتبط با مشکلات قلبی و دیابت موثر است. معمولا پزشکان در کنار معاینه بالینی و آزمایش خون، انجام سونوگرافی رحم و تخمدان را هم برای تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک ضروری می‌­دانند. در سونوگرافی از امواج صوتی برای یافتن فولیکول‌­های غیر طبیعی و سایر مشکلات در رحم و تخمدان استفاده می‌­شود.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چه تاثیری در بارداری دارد؟

سندروم تخمدان پلی کیستیک چرخه قاعدگی طبیعی را قطع و بارداری را دشوار می­کند. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS دارای مشکلات باروری هستند. این بیماری، هم ­چنین خطر ابتلا به عوارض بارداری را نیز افزایش می‌­دهد. زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک دو برابر بیشتر از سایر زنان در معرض زایمان زودرس هستند. علاوه بر این، خطر سقط جنین، ابتلا به دیابت بارداری و فشار خون بالا در این زنان بیشتر است. با این حـال روش‌­هایی وجود دارد که به بهبود وضعیت تخمک گذاری و بارداری مناسب کمک می­‌کنند. کاهش وزن و قند خون در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک می‌­تواند احتمال داشتن یک بارداری سالم را افزایش دهد.

آیا رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی در درمان PCOS موثر است؟

درمان این بیماری معمولا با تغییر در سبک زندگی مانند کاهش وزن، رژیم غذایی و ورزش آغاز می­‌شود. از دست دادن تنها ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن، می‌­تواند به تنظیم چرخه قاعدگی و بهبود علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک کمک کند. کاهش وزن هم­چنین باعث بهبود سطح کلسترول خون، کاهش انسولین و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت می­‌شود. هر رژیمی که به فرد در کاهش وزن کمک ­کند می‌­تواند منجر به این تغییرات در بدن شود. با این حـال برخی از رژیم­‌های غذایی مزایایی نسبت به سایر رژیم‌­ها دارند. مطالعات مقایسه رژیم‌­های غذایی برای درمان PCOS نشان می­‌دهد که رژیم‌­های کم کربوهیدرات هم برای کاهش وزن و هم کاهش سطح انسولین موثر هستند. اثر گذاری رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین که بیشتر کربوهیدرات مورد نیاز بدن را از طریق میوه­ها، سبزیجات و غلات کامل دریافت می­‌کند، در تنظیم چرخه قاعدگی از سایر رژیم‌­های غذایی موثرتر است.

مطالعات متعددی نشان داده‌­اند که ۳۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط، حداقل سه روز در هفته می­‌تواند به کاهش وزن زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک کمک کند. کاهش وزن با ورزش باعث بهبود تخمک گذاری و سطح انسولین در بدن می‌­شود. ورزش و رژیم غذایی مناسب به بیمار کمک می­‌کند تا بهتر بتواند وزن خود را کاهش دهد و خطر ابتلا به دیابت و مشکلات قلبی را به حداقل برساند. برخی تحقیقات به اثر بخشی طب سوزنی در بهبود مبتلایان به PCOS پرداخته‌­اند، اما هنوز نمی‌­توان با اطمینان کامل در این زمینه صحبت کرد.

رایج‌­ترین روش‌­های درمانی در بهبود بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک کدامند؟

پزشکان معمولا برای درمان افراد مبتلا به این بیماری از مجموعه‌­ای از روش‌­های زیر استفاده می‌­کنند:

 مصرف داروهای جلوگیری از بارداری

مصرف روزانه استروژن و پروژسترون می­تواند به تنظیم و تعادل هورمون‌­های بدن کمک کند، تخمک گذاری را تنظیم کرده و علائمی مثل رشد موهای زائد را کاهش دهد. از دیگر نقش‌­های این هورمون­‌ها در بدن، کاهش خطر ابتلا به سرطان اندومتر است.

 مصرف متفورمین

متفورمین دارویی است که برای درمان بیماری دیابت نوع ۲ تجویز می­‌شود. تحقیقات نشان داده که مصرف این دارو در کنار کاهش وزن، تاثیر ورزش و رژیم درمانی را در بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک افزایش می­‌دهد.

 مصرف کلومیفِن

کلومیفن دارویی برای باروری است که می‌­تواند به زنان بارداری که به PCOS مبتلا هستند کمک کند. با این حـال این دارو احتمال دو قلوزایی و بارداری­‌های متعدد را افزایش می‌­دهد.

عمل جراحی

در صورتی که سایر روش‌­های درمانی در این زمینه با شکست مواجه شوند، می‌­توان به کمک جراحی این عارضه را برطرف کرد. پزشک پس از بررسی شرایط موجود، تصمیم به انجام جراحی و شیوه انجام آن خواهد گرفت.

در صورت مشاهده چه علائمی باید به پزشک مراجعه کرد؟

• زمانی که در عادت ماهانه فرد اختلالی مانند تاخیر، بی نظمی یا قطع شدن ایجاد شده و فرد اطمینان دارد که باردار نیست.
• زمانی که رشد موهای زائد بدن زیاد و غیر عادی شده است.
• بیش از ۱۲ ماه از اقدام به بارداری گذشته، اما هنوز بارداری رخ نداده است.
• علائم مرتبط با دیابت مثل تشنگی یا گرسنگی بیش از حد، تاری دید یا کاهش وزن غیر طبیعی در فرد وجود داشته باشد.

جمع بندی

سندروم تخمدان پلی کیستیک می‌­تواند چرخه قاعدگی را مختل و بارداری را دشوار کند. مقادیر بیش از حد و غیر طبیعی هورمون‌­های مردانه به مشکلاتی مثل رشد موهای زائد در صورت و بدن منجر می‌­شود. تغییر در سبک زندگی اولین روش درمانی است که پزشکان برای بهبود بیماران توصیه می­‌کنند. کاهش وزن از طریق رژیم غذایی مناسب و ورزش­‌های هوازی می­‌تواند علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک را کاهش داده و احتمال بارداری را افزایش دهد. در صورت عدم موفقیت در این روش یا برای اثرگذاری بیشتر تغییر سبک زندگی، استفاده از دارو هم توصیه می‌شود. قرص‌­های جلوگیری از بارداری و متفورمین هم می­‌توانند چرخه قاعدگی را به حالت طبیعی برگردانده و علائم PCOS را تسکین دهد.

آگاهی زنان نسبت به علائم این بیماری می­‌تواند در تشخیص و درمان زودهنگام آن موثر باشد. گرچه این بیماری در بسیاری از جوامع نسبتا شایع است، اما بسیاری از زنان، تنها پس از شکست در باردار شدن، برای تشخیص و درمان این عارضه اقدام می­‌کنند. توصیه می‌­شود که افراد پس از مشاهده علائم اولیه با یک پزشک متخصص در این خصوص مشورت کنند تا در صورت نیاز، انجام آزمایش و سونوگرافی برای بررسی بیشتر وضعیت آنان تجویز شود. استفاده از مشاوره آنلاین و گفت‌­و­گوی تلفنی، تصویری یا متنی با پزشک متخصص یکی از ساده‌­ترین و ارزان­‌ترین را‌ه­‌های موجود است. برای این کار می‌­توانید با مراجعه به سایت و یا اپلیکیشن حال، درخواست مشاوره آنلاین خود را ثبت و با یکی از پزشکان متخصص زنان و زایمان این سامانه به شکل دلخواه خود گفت‌­و­گو کنید. پزشک وضعیت شما را بررسی کرده و در صورت نیاز به معاینه حضوری یا انجام آزمایشات ویژه، شما را به مراکز درمانی ارجاع خواهد داد. دسترسی به پزشکان حال بسیار آسان بوده و در ۲۴ ساعت شبانه روز و در تمامی روزهای هفته در دسترس شماست.

با حال امن و آسان مشورت کن.

سوالات متداول

منابع

healthline.com

mayoclinic.org