آندومتریوز یک اختلال اغلب دردناک است که شامل رشد بافت آندومتر در خارج از رحم میشود. بافت آندومتر به طور طبیعی فضای درون رحم را پوشش می‌دهد. کمتر پیش می‌آید که آندومتریوز به نواحی خارج از لگن سرایت کند و به‌طور معمول لوله‌های رحمی، تخمدان و بافت پوشاننده لگن را درگیر میکند.
آندومتریوز همان رفتارهای آندومتر را دارد و در هر دوره قاعدگی ضخیم میشود، خونریزی میکند و از بین میرود. این چرخه طبیعی آندومتر است، اما وقتی آندومتریوز همین مراحل را خارج از رحم طی میکند، مشکل‌ساز میشود. مشکل اصلی عدم وجود مسیری برای خروج خونریزی و بافت مرده است. اگر تخمدان توسط آندومتریوز درگیر شود، احتمال تشکیل کیست‌هایی به نام آندومتریوم وجود دارد. با درگیر شدن بافت‌های اطراف، احتمال دارد که در بافت‌ها و اندام‌های لگن چسبندگی ایجاد شود. آندومتریوز خصوصا در دورههای قاعدگی می‌تواند بسیار دردناک باشد و حتی باعث مشکلات باروری شود. خبر خوب اینجاست که درمان‌های موثری برای این بیماری وجود دارند که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد.
برای سوالات پزشکی در زمینه زنان و زایمان میتوانید از خدمات دکتر زنان انلاین حال اسفاده کنید.
علائم آندومتریوز چیست
اگر می‌خواهید بدانید علائم آندورمتریوز چیست باید حواس‌تان به نشانه‌های مختلفی باشد. علامت اصلی آندومتریوز درد لگن در دوران قاعدگی است. اگرچه که در این دوران اکثر افراد دردهای عضلانی را تجربه می‌کنند، اما شدت درد در صورت بروز آندومتریوز بسیار بیشتر از حد معمول به نظر می‌رسد. همچنین درد ممکن است با گذشت زمان افزایش هم پیدا کند. علائم و نشانه‌های رایج آندومتریوز شامل موارد زیر هم میشود:
- درد داشتن در حین رابطه جنسی یا بعد از آن
- خونریزی بیش از حد در دورههای قاعدگی و خونریزی بین دوره‌ها
- دورههای قاعدگی دردناک
- درد کمر و شکم همراه با حرکات روده و تکرر ادرار
- ناباروری
- خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع
شما همینطور میتوانید درباره خستگی دائم بدن در حال بخوانید.
دقت کنید که همه این علائم می‌توانند دائمی هم باشند، اما با شروع دوره قاعدگی تشدید میشوند. آندومتریوز در مواردی با سایر مشکلاتی که می‌توانند باعث درد لگن شود، مثل بیماری التهاب لگن (PID)، کیست تخمدان و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) اشتباه گرفته میشود. به همین دلیل، همراه شدن آندومتریوز با هر یک از این بیماری‌ها می‌تواند تشخیص را پیچیده کند.
مهم‌ترین نشانه ابتلا به آندومتریوز، درد شدید در ناحیه لگن است که در دورههای قاعدگی تشدید هم میشود
علت ابتلا به آندومتریوز چیست
با اینکه علت ابتلا به آندومتریوز به طور قطعی مشخص نیست، اما موارد زیر به احتمال بسیار بالا در ابتلا به این بیماری تاثیر دارند:
- قاعدگی برگشتی: در قاعدگی برگشتی یا رتروگراد، خون قاعدگی که حاوی سلولهای آندومتر است، به جای خارج شدن از بدن، از طریق لوله‌های رحمی به داخل حفره لگن وارد میشود. سلولهای آندومتر به دیواره‌ها و سطوح اندام‌های لگن می‌چسبند، در آنجا رشد می‌کنند و در طول هر چرخه قاعدگی ضخیم میشوند و خونریزی می‌کنند.
- تحول سلولهای صِفاقی: متخصصان، نظریه‌ای مبنی بر تحول و تبدیل سلولهای صفاقی (سلول‌هایی که داخلی شکم قرار دارند) به سلولهای آندومتر ارائه کرده‌اند. دلیل این تحول، هورمون‌ها و عوامل ایمنی بدن اعلام شده است.
- تحول سلول جنینی: هورمون‌هایی مانند استروژن ممکن است سلولهای جنینی (سلولها در مراحل اولیه رشد) را به سلول مشابه آندومتر در دوران بلوغ تبدیل کنند.
- زخم ناشی از جراحی: بعد از یک عمل جراحی مثل برداشتن رحم، سلولهای آندومتر ممکن است به برش و زخم ناشی از جراحی متصل شوند.
- انتقال سلول آندومتر: عروق خونی یا سیستم مایع بافتی (لنفاوی) ممکن است سلولهای آندومتر را به سایر قسمت‌های بدن منتقل کند.
- اختلال سیستم ایمنی: بروز مشکل در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث عدم توانایی بدن در شناسایی و از بین بردن بافت آندومتر که در خارج از رحم رشد میکند، شود.
شما همینطور میتوانید درباره تقویت سیستم ایمنی بدن مطلبی را در بلاگ بخوانید.
تشخیص آندومتریوز در سونوگرافی
برای تشخیص آندومتریوز و سایر شرایطی که می‌توانند باعث درد لگن شوند، پزشک از شما می‌خواهد علائم خود، از جمله محل دقیق درد و زمان بروز آن را توصیف کنید. آزمایشاتی که برای بررسی سرنخ‌های فیزیکی آندومتریوز پیشنهاد میشود شامل موارد زیر است:
- معاینه لگن: در طی معاینه لگن، پزشک به دنبال ناهنجاری‌هایی مانند کیست در ناحیه لگن و اندام‌های تولید مثل می‌گردد. احتمال وجود زخم‌هایی در پشت رحم هم وجود دارد. در اغلب موارد مناطق کوچک درگیر آندومتریوز با معاینه لگن قابل تشخیص نیست، مگر اینکه باعث ایجاد کیست شده باشند.
- سونوگرافی: در سونوگرافی رحم و تخمدان از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از قسمت داخلی بدن استفاده میشود. برای ثبت تصاویر، دستگاهی به نام مبدل بر روی شکم فشار می‌آید یا از طریق واژن وارد میشود که به این کار، سونوگرافی ترانس واژینال گفته میشود. هر دو نوع سونوگرافی هم ممکن است برای داشتن بهترین دید از اندام‌های تولید مثل انجام شوند. حتی یک تصویربرداری سونوگرافی استاندارد هم به طور قطعی نمی‌تواند آندومتریوز را شناسایی کند؛ اما می‌تواند کیست‌های مرتبط با آندومتریوز (آندومتریوم) را شناسایی کند.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): در MRI از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌های درون بدن استفاده میشود. انجام MRI به برنامه‌ریزی برای جراحی کمک میکند و به جراح اطلاعات دقیقی در مورد محل و اندازه آندومتر می‌دهد.
- لاپاراسکوپی: در برخی موارد، ممکن است پزشک بیمار را برای انجام جراحی به جراح ارجاع دهد. لاپاروسکوپی به جراح اجازه می‌دهد داخل شکم را مشاهده کند. جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام میشود و جراح یک برش کوچک در نزدیکی ناف ایجاد میکند. یک ابزار دید باریک (لاپاراسکوپ) را وارد میکند و به دنبال علائم بافت آندومتر در خارج از رحم می‌گردد. جراح با لاپاراسکوپی می‌تواند اطلاعات کاملی راجع به محل، وسعت و اندازه آندومتر به دست آورد. همچنین به احتمال زیاد نمونه‌برداری انجام می‌گیرد و با برنامه‌ریزی مناسب، جراح می‌تواند در حین لاپاراسکوپی، آندومتریوز را کاملا درمان کند تا نیاز به تکرار مراحل جراحی نباشد.
وقتی برای درمان آندومتریوز به پزشک مراجعه می‌کنید بهتر است از قبل آمادگی‌های لازم را داشته باشید.
در قدم اول، لیستی از علائمی که تجربه می‌کنید را تهیه کنید. تمام علائم خود را، حتی اگر فکر می‌کنید با هم مرتبط نیستند در این لیست وارد کنید.
لیستی از هر دارویی که مصرف می‌کنید تهیه کنید و تعداد دفعات مصرف و دوزها را در آن بگنجانید. در صورت امکان از یک عضو خانواده یا دوست صمیمی بخواهید که همراهی‌تان کند. ممکن است در هنگام معاینه، اطلاعات زیادی از پزشک بشنوید و به خاطر سپردن همه جزئیات دشوار باشد؛ یک دفترچه یادداشت با خود ببرید و از آن برای یادداشت‌برداری از اطلاعات مهم استفاده کنید. همچنین بهتر است لیستی از سوالاتی که می‌خواهید از پزشک بپرسید تهیه کنید تا هیچ سوالی جا نماند. در نهایت هم به جواب کامل سوالات زیر فکر کنید، چرا که به احتمال زیاد پزشکتان این سوالات را از شما خواهد پرسید:
- چه علائمی دارید؟
- چند بار این علائم را تجربه کرده‌اید؟
- چه مدت این علائم را داشته‌اید؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- به نظر می‌رسد علائم شما مربوط به چرخه قاعدگی باشد؟
- آیا چیزی شدت علائم شما را کمتر یا بیشتر میکند؟
کیست‌های آندومتریوم به کمک سونوگرافی قابل تشخیص هستند
کیست آندومتریوما
آندومتریوما که آندومتریوم تخمدان یا کیست آندومتریوئید نیز نامیده میشود، نوعی کیست است که هنگام رشد بافت آندومتر در تخمدان‌ها ایجاد میشود. اسم عامیانه‌ای که برای کیست آندومتریوما استفاده میشود «کیست شکلاتی» است. این کیست‌ها، اغلب پر از خون تیره و قهوه‌ای مایل به قرمز هستند که از بافت قدیمی قاعدگی تشکیل شدهاند. کیست آندومتریوما معمولا خوش‌خیم است و ممکن است در یک یا هر دو تخمدان ایجاد شود.
درمان آندومتریوز
درمان آندومتریوز با دارو یا جراحی انجام میشود و رویکردی که پزشک انتخاب میکند، به شدت علائم و نشانه‌های بیمار و میزان امید به بارداری بستگی دارد. پزشکان معمولا ترجیح می‌دهند ابتدا روش‌های درمانی محافظه‌کارانه را امتحان کنند و فقط در صورت عدم موفقیت در درمان اولیه، به سراغ جراحی بروند. در ادامه روش‌های رایج درمان آندومتریوز را معرفی کرده و هر یک را به اختصار توضیح می‌دهیم.
داروهای ضد درد
پزشک ممکن است برای تسکین گرفتگی‌های دردناک قاعدگی، داروهای مسکن تجویز کند. داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی، ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم گزینه‌های معمول در این زمینه هستند. اگر قصد باردار شدن ندارید، ممکن است پزشک شما هورمون درمانی را همراه با مصرف مسکن‌ها توصیه کند. درباره قرص ناپروکسن و موارد مصرف آن مطلبی را در حال بخوانید.
حتما بخوانید: قرص ژلوفن در بارداری
هورمون درمانی
هورمون درمانی گاهی اوقات در کاهش یا از بین بردن درد آندومتریوز موثر هستند. بالا و پایین رفتن هورمون‌ها در طول چرخه قاعدگی باعث ضخیم شدن، تجزیه و خونریزی ایمپلنت‌های آندومتر میشود. داروهای هورمونی ممکن است رشد بافت آندومتر را کند کرده و از ایجاد بافت آندومتر جدید جلوگیری کند. هورمون درمانی یک راه حل ثابت برای آندومتریوز نیست و علائم بیماری پس از قطع هورمون درمانی دوباره تکرار میشوند.
آندومتریوز معمولا باعث ناباروری موقتی میشود و پس از درمان، امکان بارداری وجود دارد
جراحی محافظه‌کارانه
جراحی برای برداشتن ایمپلنت‌های آندومتریوز با حفظ رحم و تخمدان، جراحی محافظه‌کارانه در نظر گرفته میشود و ممکن است شانس بارداری را افزایش دهد. اگر درد شدید ناشی از آندومتریوز وجود داشته باشد، انجام جراحی همچنان ممکن است. با این حال، آندومتریوز و درد ناشی از آن می‌تواند دوباره برگردد. پزشک ممکن است این کار را به روش لاپاراسکوپی یا در موارد گسترده‌تر از طریق جراحی شکم انجام دهد. حتی در موارد شدید بروز آندومتریوز، در اکثر موارد با جراحی لاپاراسکوپی درمان موفقیت‌آمیز خواهد بود. در جراحی لاپاراسکوپی، جراح یک وسیله دید باریک (لاپاراسکوپ) را از طریق برشی کوچک نزدیک ناف وارد و ابزارهایی برای از بین بردن بافت آندومتر را از طریق یک برش کوچک دیگر وارد میکند. پس از جراحی، پزشک ممکن است دوره‌ای از مصرف داروهای هورمونی را برای عدم وقوع قاعدگی توصیه کند.
در حال بخوانید: علائم سرطان رحم در دوران یائسگی
هیسترکتومی با برداشتن تخمدان‌ها
جراحی برای برداشتن رحم (هیسترکتومی) و تخمدان (اووفرکتومی) زمانی موثرترین درمان آندومتریوز در نظر گرفته می‌شد. اما متخصصان دیگر چندان از این روش برای درمان آندومتریوز استفاده نمی‌کنند و بیشتر روی حذف کامل و دقیق تمام بافت آندومتریوز تمرکز دارند، چرا که برداشتن تخمدان منجر به یائسگی زودرس میشود. کمبود هورمون‌های تولید شده توسط تخمدان‌ها ممکن است درد آندومتریوز را برای برخی از مبتلایان بهبود بخشد، اما برای برخی دیگر، آندومتریوزی که پس از جراحی باقی مانده است همچنان علائم ایجاد میکند.
از برداشتن رحم گاهی اوقات می‌توان برای درمان علائم و نشانه‌های مرتبط با آندومتریوز، مانند خونریزی شدید قاعدگی و قاعدگی‌های دردناک در کسانی که نمی‌خواهند باردار شوند استفاده کرد. حتی وقتی تخمدان‌ها در جای خود باقی بمانند، عمل برداشتن رحم ممکن است در دراز مدت روی سلامتی تأثیر بگذارد، به خصوص اگر جراحی پیش از ۳۵ سالگی انجام شود.
در حال بخوانید: خواص عرق رازیانه در تنبلی تخمدان
آندومتریوز و بارداری
عارضه اصلی آندومتریوز اختلال در باروری است و تقریبا یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به آندومتریوز در بارداری مشکل دارند. برای بارداری، تخمک باید از تخمدان خارج شود، از طریق لوله رحمی عبور کند، توسط اسپرم بارور شود و خود را به دیواره رحم وصل کند تا رشد کند. آندومتریوز ممکن است باعث انسداد لوله و در نتیجه عدم پیوند تخمک و اسپرم شود. اما به نظر می‌رسد این شرایط از طریق روش‌های غیر مستقیم، مانند آسیب رساندن به اسپرم یا تخمک نیز می‌تواند روی باروری تاثیر بگذارد. حتی در این صورت، بسیاری از افراد مبتلا به آندومتریوز خفیف تا متوسط هنوز می‌توانند باردار شوند و حتی دوره حاملگی را به پایان برسانند. برخی از پزشکان به افراد مبتلا به آندومتریوز توصیه می‌کنند بچه‌دار شدن را به تعویق نیندازند؛ زیرا ممکن است با گذشت زمان وضعیت بیماری شدت بیشتری پیدا کند.
ماه مارس به عنوان ماه آگاهی‌رسانی درباره این بیماری در نظر گرفته شده و نماد آن هم روبان زرد است
درمان خانگی آندومتریوز
برای آندومتریوز درمان خانگی خاصی وجود ندارد، اما راه‌کارهایی برای کاهش درد وجود دارند که می‌توانند به شما کمک کنند. دوش آب گرم و پد گرم‌کننده می‌تواند به شل شدن عضلات لگن، کاهش گرفتگی و درد کمک کند. همچنین داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند باعث کاهش درد در دوران قاعدگش شوند. فراموش نکنید که مصرف بی‌رویه مسکن، آسیب‌زننده است و راه حلی برای درمان بیماری به حساب نمی‌آید. خودسرانه و بدون مشورت پزشک اقدام به مصرف ثابت مسکن نکنید. اگر با آندومتریوز یا عوارض ناشی از آن روبرو هستید، پیوستن به یک گروه پشتیبانی برای زنان مبتلا به آندومتریوز یا مشکلات باروری را مد نظر داشته باشید. گاهی اوقات صحبت با زنان دیگری که می‌توانند با احساسات و تجربیات شما ارتباط برقرار کنند می‌تواند کمک‌کننده باشد.
در حال بخوانید: شرایط آزمایش قند بارداری
سوالات متداول
آندومتریوز چیست؟
آندومتریوز به رشد بافت آندومتر خارج از رحم گفته میشود. آندومتر در شرایط عادی با ضخیم شدن، دیواره داخلی رحم را در دورههای قاعدگی محافظت میکند و با اتمام دوره، ضمن خونریزی از بین میرود. وقتی این بافت از رحم خارج میشود، با تکرار رفتار عادیاش در خارج رحم، از آنجایی که ساز و کاری برای خروج خون و بافت مرده وجود ندارد، اندام داخلی را درگیر میکند.
کیست آندومتریوز چیست؟
اگر آندومتریوز تخمدان را درگیر کند، احتمال دارد باعث ایجاد کیست آندومتریوز شود. این کیست‌ها از بافت قدیمی قاعدگی تشکیل میشوند و پر از خون تیره رنگ هستند. کیست آندومتریوز می‌تواند در یک تخمدان یا در هر دو تشکیل شود اما در اغلب موارد خوش‌خیم است.
آیا آندومتریوز باعث مرگ میشود؟
آندومتریوز به صورت مستقیم باعث مرگ نمیشود، اما یک مطالعه ۲۰ ساله بر روی ۱۲ هزار زن مبتلا به آندومتریوز نشان داد افراد زیر ۴۰ سالی که مبتلا به آندومتریوز تشخیص داده شدهاند، ۳ برابر بیشتر از همسالان سالم خود به مشکلات قلبی دچار میشوند.
آیا آندومتریوز سرطان است؟
وقتی سلولهای آندومتر غیرطبیعی میشوند، رشد خارج از کنترل خواهند داشت که به ایجاد تومور ختم میشود. این سلولها ممکن است به سایر نقاط بدن گسترش یافته و در آنجا نیز تبدیل به تومور شوند. به خاطر رفتار مشابه، خیلی افراد آندومتریوز را به عنوان سرطان میشناسند، اما آندومتریوز سرطان نیست. با این حـال برخی شواهد اولیه وجود دارد که آندومتریوز ممکن است شانس ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد.
منابع
