پانکراس چیست؟ لوزالمعده کجا قرار دارد و بیماری‌های آن کدامند

پانکراس یا لوزالمعده یک غده حیاتی و مهم است که نقش مهمی در حفظ سلامت ما دارد. آنزیم‌ها و هورمون‌هایی تولید می‌کند که به هضم و تنظیم گلوکز کمک می‌کنند و آن را به عضوی ضروری در بدن تبدیل می‌کند. علیرغم اهمیت آن، بسیاری از مردم با عملکرد پانکراس و اهمیت آن آشنا نیستند. در این مقاله، ما به دنیای عملکرد پانکراس می‌پردازیم، کارهایی که لوزالمعده انجام می دهد، علائم رایج اختلالات پانکراس و گزینه های درمانی موجود را نیز بررسی می‌کنیم.

همچنین علائم شایع اختلالات پانکراس مانند پانکراتیت و سرطان پانکراس را بررسی خواهیم کرد و راه‌های مراقبت و درمان پانکراس را نیز بررسی خواهیم کرد.

لوزالمعده یا پانکراس چیست؟

پانکراس یک اندام حیاتی است که در پشت معده قرار دارد و نقش مهمی در سلامت کلی ما دارد. این غده ای است که دو عملکرد اصلی دارد: تولید هورمون هایی که سطح قند خون را تنظیم می‌کنند و ایجاد آنزیم هایی که مواد مغذی غذا را تجزیه می‌کنند.

انسولین که توسط بخش غدد درون ریز پانکراس تولید می‌شود، سلول‌ها را قادر می‌سازد تا گلوکز را از جریان خون جذب کنند. این فرآیند برای حفظ سطح قند خون سالم ضروری است. در همین حال، بخش برون‌ریز پانکراس آنزیم‌های گوارشی ترشح می‌کند که به هضم چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها در روده کوچک کمک می‌کنند.

پانکراس چیست و کجاست؟

پانکراس پشت شکم و جلوی ستون فقرات شما قرار دارد. کیسه صفرا، کبد و طحال شما پانکراس را احاطه کرده اند. سر لوزالمعده در سمت راست بدن شما و در کنار منحنی اولین قسمت روده کوچک شما قرار دارد، جایی که غذای شما وقتی از معده خارج می‌شود، به آنجا می‌رود. دم لوزالمعده نیز به سمت چپ بدن تا نزدیکی طحال امتداد می‌یابد.

آناتومی پانکراس

بخش های لوزالمعده و آناتومی آن شامل موارد زیر است:

سر: قسمت وسیع تری از لوزالمعده شما که در منحنی روده اثنی عشر شما قرار دارد.
گردن: قسمت کوتاه پانکراس که از سر امتداد دارد.
بدن: قسمت میانی لوزالمعده شما بین سر و گردن که به سمت بالا کشیده می‌شود.
دم: نازک ترین قسمت لوزالمعده که در نزدیکی طحال قرار دارد.

پانکراس چه شکلی است؟

لوزالمعده شما شبیه یک بچه قورباغه است، در یک طرف، سر ضخیم و در طرف دیگر نازک است، و بافت بیرونی آن مانند یک بلال ناهموار است. ضمن اینکه به طور متوسط، پانکراس انسان سالم حدود 91.8 گرم وزن دارد. طول لوزالمعده تقریباً 15 سانتی متر است و غده‌ای صاف و گلابی شکل است که در پشت معده قرار دارد.

وظیفه لوزالمعده یا پانکراس چیست؟ 

پانکراس به عنوان یک جزء حیاتی از سیستم گوارش، نقش مهمی در تجزیه غذا به مواد مغذی از طریق تولید آنزیم هایی مانند لیپاز، پروتئاز و آمیلاز ایفا می‌کند. اما این همه ماجرا نیست. لوزالمعده همچنین با تولید هورمون‌هایی مانند انسولین و گلوکاگون، سطح قند خون را نیز تنظیم می‌کند.

انسولین با تسهیل جذب گلوکز توسط سلول‌ها به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند، در حالی که گلوکاگون اثر معکوس دارد و کبد را تحریک می‌کند تا گلوکز ذخیره‌شده را هنگام کاهش سطح، آزاد کند. این تعادل ظریف برای حفظ سلامت بدن ما ضروری است و هرگونه عدم تعادل در آن می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات شود.

آنزیم های لوزالمعده

لوزالمعده نقش مهمی در تجزیه غذا به مواد مغذی قابل استفاده دارد. برای رسیدن به این هدف، پانکراس آنزیم‌هایی تولید می‌کند که برای تسهیل هضم به روده کوچک ترشح می‌شود. شیره گوارشی تولید شده توسط لوزالمعده چشمگیر است و تقریباً 227 گرم در روز خواهد بود.

انواع مختلفی از آنزیم های تولید شده توسط پانکراس وجود دارد که هر کدام عملکردهای منحصر به فردی دارند:

لیپاز

این آنزیم کمک می‌کند تا چربی های رژیم غذایی تجزیه شده و از جذب و استفاده مناسب آنها اطمینان حاصل می‌کند. تولید ناکافی لیپاز منجر به سوء جذب چربی و در نتیجه علائمی مانند اسهال و مدفوع چرب می‌شود.

پروتئاز

پروتئاز به عنوان آنزیم اصلی هضم پروتئین، درواقع پروتئین‌های غذایی را به اسیدهای آمینه تشکیل دهنده آنها تجزیه می‌کند. همچنین از مواد مضر موجود در روده مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها محافظت می‌کند. افراد با اختلال در عملکرد پروتئاز ممکن است واکنش های آلرژیک یا سایر مسائل مربوط به پروتئین های هضم نشده را تجربه کنند.

آمیلاز

این آنزیم، نشاسته را به قندهای ساده تبدیل می‌کند و منبع انرژی برای بدن فراهم می‌کند. کمبود آمیلاز  منجر به اسهال ناشی از کربوهیدرات‌های هضم نشده می‌شود.

بیشتر بدانید: آزمایش آمیلاز

هورمون های لوزالمعده

لوزالمعده هم آنزیم ها و هم هورمون‌ها را خودش تولید می‌کند. در حالی که آنزیم‌ها در سیستم گوارش ترشح می‌شوند، هورمون‌ها در جریان خون آزاد می‌شوند، جایی که نقش مهمی در تنظیم عملکردهای مختلف بدن دارند. از جمله این هورمون ها می توان به انسولین و گلوکاگون اشاره کرد که عملکردهای مشخصی در بدن دارند.

انسولین: انسولین که توسط سلول های بتا تولید می‌شود، تقریباً 75 درصد از سلول‌های تولید کننده هورمون پانکراس را تشکیل می‌دهد، انسولین برای تنظیم گلوکز ضروری است. این هورمون جذب قند توسط سلول ها را تسهیل می‌کند و آن‌ها را قادر می‌سازد از آن به عنوان انرژی استفاده کنند. در مواردی که سطح انسولین کافی نیست، سطح قند خون ممکن است افزایش یابد و منجر به ایجاد دیابت شود.

گلوکاگون: سلول‌های آلفا که حدود 20 درصد از سلول‌های تولید کننده هورمون پانکراس را تشکیل می‌دهند، مسئول تولید گلوکاگون هستند. این هورمون با تحریک کبد برای آزادسازی گلوکز ذخیره شده هنگام کاهش سطح قند خون، نقش مهمی در حفظ هموستاز قند خون دارد.

انواع بیماری های پانکراس

لوزالمعده تحت تاثیر شرایط مختلفی از جمله پانکراتیت حاد، پانکراتیت مزمن و سرطان پانکراس قرار گیرد. پانکراتیت حاد زمانی رخ می دهد که آنزیم های لوزالمعده به بافت اطراف می‌ریزند و باعث التهاب و تحریک می‌شوند. محرک های رایج پانکراتیت شامل نوشیدن بیش از حد الکل و سنگ کیسه صفرا است. سایر علل آن نیز عبارتند از برخی داروها، عفونت های ویروسی مانند اوریون، و جراحات یا زخم‌های پانکراس.

پانکراتیت مزمن یک التهاب مکرر لوزالمعده است که می‌تواند حتی پس از حذف محرک اولیه نیز ادامه یابد. علائم آن هم شامل سوء هاضمه، مدفوع بدبو و چرب و درد شکم باشد.

سرطان پانکراس یک بیماری جدی است که با رشد غیرطبیعی سلول و التهاب در لوزالمعده مشخص می‌شود. در حالی که همه عواملی که در ایجاد آن نقش دارند هنوز به طور کامل شناخته نشده اند، اما عوامل خطر خاصی از جمله سیگار کشیدن، سابقه پانکراتیت مزمن و افزایش سن (65 سال یا بالاتر) در آن دخیل هستند.

علائم بیماری‌های لوزالمعده 

بیماری های پانکراس می‌توانند به روش های مختلفی ظاهر شوند و تشخیص زودهنگام آن‌ها کمک می‌کند تا مراحل درمان را زودتر شروع و درمان را شروع کنید. این علائم شامل موارد زیر است:

• درد شدید بالای شکم که می تواند به پشت سرایت کند
• از دست دادن اشتها و کاهش وزن
• سوء هاضمه، نفخ و گاز معده
• حالت تهوع و استفراغ که اغلب توسط غذاهای چرب یا چرب ایجاد می شود
• زرد شدن پوست و چشم (یرقان) که نشان دهنده آسیب کبدی است
• مدفوع چرب و بدبو که ممکن است نشانه سوء جذب باشد
• سطوح قند خون کنترل نشده که منجر به دیابت می‌شود

اگر هر یک از این علائم را دارید، حتما با یک متخصص گوارش آنلاین مشورت کنید.

درد پانکراس کجاست؟

درد لوزالمعده معمولاً در قسمت بالای شکم احساس می‌شود که ناحیه بین ناف و قفسه سینه است. درد می تواند به نواحی دیگر مانند پشت یا زیر تیغه شانه شما نیز سرایت کند. درد حتی می‌تواند تیز، دردناک یا مبهم باشد و می‌تواند مانند احساس سوزش نیز باشد.

یکی از شایع ترین انواع درد لوزالمعده، درد بالای شکم است که معمولا ناشی از بیماری پانکراتیت است. این التهاب ممکن است حاد باشد، به این معنی که به طور ناگهانی رخ دهد، یا مزمن و طولانی مدت باشد.

درمان بیماری های لوزالمعده

بیماران مبتلا به دیابت به طور معمول یک برنامه درمانی جامع دریافت می‌کنند که ترکیبی از دارو، نظارت منظم قند خون و تغییرات سبک زندگی برای کنترل وضعیت آنها است.

پانکراتیت حاد

در موارد پانکراتیت حاد، ممکن است بیماران برای دریافت دارو و کنترل درد نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند. بسته به علت بیماری، مانند سنگ‌های صفراوی که مجاری صفراوی را مسدود می‌کنند، ممکن است جراحی برای برداشتن کیسه صفرا یا درمان سایر بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان پانکراس ضروری باشد.

پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن یک بیماری طولانی مدت است که معمولا با مصرف بیش از حد الکل، سطوح بالای تری گلیسیرید یا کلسیم، دوره‌های قبلی پانکراتیت حاد یا استعداد ژنتیکی ابتلا به آن، مرتبط است. درمان درواقع برای کنترل درد و دارو نیز برای بهبود عملکرد پانکراس است. در برخی موارد، ممکن است جراحی برای برداشتن بافت آسیب دیده یا عفونی در دستور کار پزشکان قرار بگیرید و در موارد شدید نیز، ممکن است لازم باشد کل پانکراس برداشته شود.

کیست پانکراس

اگر کیست پانکراس علائم و مشکل خاصی ایجاد نکتد، پزشکان معمولا نظارت و کنترل آن را مد نظر قرار می‌‌دهند اما با این حال، اگر کیست رشد کند یا علائم بدتر شود، یک برنامه درمانی شخصی ایجاد خواهد شد. در برخی موارد، کیست ها در طی آندوسکوپی تخلیه می‌شوند و در برخی موارد نیاز به جراحی خواهد بود.

سرطان پانکراس

نحوه درمان سرطان پانکراس به مرحله و محل سرطان بستگی دارد. بیماران با توجه به شرایطشان، تحت عمل جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی یا ترکیبی از این درمان ها قرار می‌گیرند. اگر سرطان پیشرفته باشد، کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی تا زمانی که ممکن است انجام خواهد شد.

پانکراتکتومی یا برداشتن پانگراس

در برخی موارد، برداشتن کل پانکراس ممکن است بهترین گزینه برای درمان پانکراتیت مزمن یا سرطان شدید باشد. این جراحی بزرگ، پانکراتکتومی نامیده می شود.

در طول این عمل، جراح باید نه تنها پانکراس، بلکه سایر اندام ها مانند طحال، کیسه صفرا، غدد لنفاوی و قسمت هایی از روده کوچک و معده را نیز بردارد. بدون تولید هورمون‌ها و آنزیم‌های ضروری لوزالمعده، کنترل سطح قند خون و هضم غذا به یک چالش مهم تبدیل خواهد شد. برای رفع این مشکل، بیماران باید از دارو برای تنظیم قند خون و جذب مواد مغذی استفاده کنند.

پس از پانکراتکتومی، بیماران به احتمال زیاد به دیابت مبتلا می‌شوند و نیاز به انسولین درمانی مادام العمر دارند. در برخی موارد، جراحان ممکن است بتوانند سلول های تولید کننده انسولین را از لوزالمعده برداشته شده بازیابی کرده و به کبد پیوند بزنند و منبع طبیعی انسولین را فراهم کنند.

جراحی پانکراس معمولاً تحت بیهوشی کامل انجام می‌شود و جراح یک برش طولانی روی شکم ایجاد می کند تا به اندام ها برای برداشتن دسترسی پیدا کند.

آزمایش برای بررسی پانکراس

از آنجایی که لوزالمعده یا پانکراس در عمق شکم شما قرار دارد، بررسی آن از طریق معاینه فیزیکی برای پزشکان آسان نیست. بنابراین، آنها ممکن است از تست های عملکرد پانکراس استفاده کنند که شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی شکم یا سونوگرافی آندوسکوپی.
• آنژیوگرافی
• آزمایش خون
• اسکن CAT (توموگرافی کامپیوتری).
• ERCP (کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی) یا MRCP (کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی).
• آزمایش الاستاز مدفوع برای تعیین اینکه آیا پانکراس شما آنزیم های گوارشی کافی تولید می کند یا خیر.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI).
• تست عملکرد پانکراس سکرتین برای اندازه گیری توانایی لوزالمعده شما در پاسخ به سکرتین (نوعی هورمون).

چگونه می‌توانم پانکراس خود را سالم نگه دارم؟

برای حفظ سلامت لوزالمعده یا پانکراس خود، باید از این دستورالعمل‌ها پیروی کنید.

محدود کردن مصرف الکل و ترک سیگار، زیرا این عادات خطر ابتلا به سرطان پانکراس را 20 تا 30 درصد افزایش می‌دهد.
انتخاب یک رژیم غذایی کم چرب، زیرا تری گلیسیرید بالا می تواند منجر به پانکراتیت شود.
انجام فعالیت بدنی منظم به مدت حداقل 30 دقیقه در روز و حفظ وزن مناسب برای کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا و دیابت.

اگر سابقه خانوادگی سرطان پانکراس، ژن BRCA2 یا سندرم FAMMM در خانواده‌تان دارید حتما این موضوع را با پزشکتان درمیان بگذارید.

هنگام استفاده از مکمل‌های بدون نسخه‌ که به عنوان تقویت کننده سلامت پانکراس به بازار عرضه می‌شوند، محتاط باشید. این محصولات ممکن است حاوی آنزیم هایی مانند آمیلاز، لیپاز، پروتئاز، لاکتاز و آلفا گالاکتوزیداز باشند،اما دقت ترکیبات، دوز و عوارض جانبی احتمالی آن‌ها ممکن است ناشناخته باشد. درواقع افراد سالم معمولاً به چنین مکمل هایی نیاز ندارند و بدنشان خود به خود این آنزیم‌ها را می‌سازد.

زندگی بدون پانکراس

هرچند که زنده ماندن بدون پانکراس امکانپذیر است اما کسانی که این اندام را برداشته‌اند یا از آسیب پانکراس رنج می‌برند معمولا به دارو و  مدیریت نیازهای گوارشی و متابولیک خود نیاز دارند. در غیاب آنزیم‌های پانکراس، احتمالا نیاز به مصرف مکمل‌ها برای کمک به هضم غذا خواهد بود و شامل داروهایی است که عملکرد لیپاز، آمیلاز و تریپسین را تقلید می‌کنند و چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها را به مواد مغذی قابل جذب تجزیه می‌کنند.

علاوه بر این، کسانی که لوزالمعده ندارند به انسولین درمانی برای تنظیم سطح قند خون نیز نیاز دارند تا دیابت خود را نیز کنترل کنند. در برخی موارد، داروهای خوراکی ممکن است برای تحریک آزادسازی انسولین از کبد تجویز شود که تنظیم دقیق‌تر گلوکز را امکان پذیر می‌کند.

به طور کلی زندگی بدون پانکراس چالش برانگیز است اما پیشرفت های پزشکی این امکان را برای افراد فراهم کرده است تا این امر امکانپذیر باشد.

منابع:

my.clevelandclinic.org

webmd.com

سوالات متداول