سندرم ورنیکه کورساکوف یک بیماری جدی مغزی است که معمولاً، اما نه منحصراً، با سوء مصرف مزمن الکل و اختلال شدید مصرف الکل (AUD) مرتبط است. شیوع آن در بین جمعیت‌ها به خوبی مشخص نشده و محققان تخمین می زنند که ممکن است در حدود 80 درصد از بیماران تشخیص داده نشده در بین افراد وجود داشته باشد. در ادامه درباره اینکه سندرم ورنیکه کورساکوف چیست و چه کسانی را درگیر می‌کند بیشتر صحبت خواهیم کرد.
سندرم ورنیکه کورساکوف چیست؟
سندرم ورنیکه کورساکوف یا به انگلیسی Wernicke-Korsakoff (WKS) یک اختلال عصبی پیچیده است که با اختلالات عمیق در عملکرد مغز و حافظه مشخص میشود و نیاز به مراجعه فوری به پزشک را دارد. این وضعیت ناشی از کمبود تیامین است که به عنوان ویتامین B1 نیز شناخته میشود.
این سندرم شامل دو مرحله مجزا است:
1. انسفالوپاتی ورنیکه – یک اختلال مغزی در حال رشد که با وخامت سریع مشخص میشود و اغلب از طریق علائمی مانند گیجی، بی نظمی، نیستاگموس (حرکات غیر ارادی چشم)، آتاکسی (از دست دادن هماهنگی ماهیچه ها)، و ناهنجاری‌های حرکتی چشمی مانند دوبینی چشم یا مشکل در تمرکز چشم ظاهر میشود.
2. سندرم کورساکوف – یک اختلال مزمن حافظه با فراموشی مداوم، به ویژه بر رویدادهای اخیر و توانایی های مربوط به یادگیری که افراد را دچار سردرگمی می‌کند.
این سندرم به نام کارل ورنیکه، عصب شناس آلمانی و سرگئی کورساکف، روانپزشک اعصاب روسی، که ابتدا این شرایط را جداگانه توصیف کردند، اما بعداً آنها را به عنوان جنبه های به هم پیوسته یک فرآیند بیماری شناختند، نامگذاری شده است.
سندرم ورنیکه کورساکوف چه کسانی را درگیر می‌کند؟
سندرم ورنیکه کورساکوف مردان را بیشتر از زنان مبتلا می‌کند، معمولا بین سنین 30 تا 70 سال. بیشتر موارد مرتبط با الکل، شامل مردان و افراد بالای 40 سال میشود. زنان و افرادی که سن کمتری دارند به دلایل دیگر (به غیر از الکل) احتمال بیشتری برای ابتلا به این سندرم دارند. سندرم ورنیکه کورساکوف به ندرت در کودکان رخ می‌دهد.
علائم سندرم ورنیکه کورساکوف
علائم آنسفالوپاتی ورنیکه عبارتند از:
- سردرگمی و از دست دادن فعالیت ذهنی که می تواند به کما و مرگ منجر شود
- از دست دادن هماهنگی عضلات (آتاکسی) که می تواند باعث لرزش پا شود
- تغییرات بینایی مانند حرکات غیر طبیعی چشم (حرکات عقب و جلو به نام نیستاگموس)، دوبینی، افتادگی پلک
علائم سندرم ورنیکه کورساکوف نیز عبارتند از:
- ناتوانی در ایجاد خاطرات جدید
- از دست دادن حافظه، می تواند شدید باشد
- داستان سازی
- دیدن یا شنیدن چیزهایی که واقعا وجود ندارند (توهم)
علت ایجاد سندرم ورنیکه کورساکوف
آنسفالوپاتی ورنیکه و سندرم کورساکف شرایط متفاوتی هستند که اغلب با هم اتفاق می‌افتند و هر دو به دلیل آسیب مغزی ناشی از کمبود ویتامین B1 هستند.
کمبود ویتامین B1 در افرادی که اختلال مصرف الکل دارند شایع است. همچنین در افرادی که بدن آنها غذا را به درستی جذب نمی‌کند (سوء جذب) شایع است. گاهی اوقات نیز ممکن است با یک بیماری مزمن یا پس از جراحی برای کاهش وزن رخ دهد.
سندرم کورساکوف یا روان پریشی کورساکوف با از بین رفتن علائم به صورت آنسفالوپاتی ورنیکه ایجاد میشود. انسفالوپاتی Wernicke باعث آسیب مغزی در قسمت‌های تحتانی مغز به نام تالاموس و هیپوتالاموس میشود. سایکوز کورساکوف ناشی از آسیب دائمی به مناطقی از مغز است که با حافظه درگیر است.
در سندرم ورنیکه کورساکوف کمبود شدید تیامین نهفته است که معمولاً به عنوان ویتامین B1 شناخته می شود . اما عوامل متعددی در ایجاد این وضعیت ناتوان کننده نقش دارند، از جمله:
1. سوء استفاده از الکل و تأثیر آن بر یکپارچگی روده، که منجر به کاهش جذب تیامین میشود.
2. اختلالات مختلف گوارشی که مانع جذب مواد مغذی میشود.
3. برخی بیماری ها که تغذیه کلی را به خطر می اندازند، مانند بیماری‌هایی که روده و معده را درگیر می‌کند.
4. مراحل پیشرفته سرطان، که در آن متابولیسم باعث تسریع و کاهش ذخایر تیامین میشود.
5. پرکاری تیروئید که نیاز بدن به تیامین را افزایش می‌دهد.
6. استعدادهای ژنتیکی که بر استفاده از تیامین تأثیر می‌گذارد.
7. بیماری ایدز که سطح تیامین را کاهش می‌دهد.
8. بیماران دیالیزی طولانی مدت که کاهش جذب تیامین را تجربه می کنند.
9. تهوع و استفراغ در دوران بارداری که مصرف مواد مغذی طبیعی را مختل می کند.
10. رژیم های غذایی نامناسب و روش های جراحی دستگاه گوارش.
چه کسانی در معرض خطر سندرم ورنیکه کورساکوف هستند؟
افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به سندرم ورنیکه کورساکوف هستند، به دلایل ارادی (مانند سوء مصرف مزمن الکل) یا غیرارادی (مانند دسترسی ناکافی به غذا یا مراقبت های پزشکی) تمایل به تغذیه نامناسب دارند. عوامل خطر کلیدی عبارتند از:
- وابستگی به الکل یا مصرف بیش از حد الکل که باعث اختلال در جذب و استفاده از تیامین (ویتامین B1) می شود.
- سوءتغذیه، چه به دلیل خود القایی، چه به دلیل آسیب های اجتماعی-اقتصادی.
- شرایطی که باعث اختلال در جذب مواد مغذی می شود، مانند جراحی بای پس معده، سرطان معده یا دیالیز کلیه.
- بیماری‌هایی که تقاضا برای تیامین را افزایش می دهد، مانند دیابت یا عفونت HIV.
- بی خانمان بودن، سن بالا یا مشکلات جدی سلامت روان، که منجر به عادات غذایی نامناسب و میزان بالاتر سوء مصرف الکل میشود.
روش های تشخیص سندرم ورنیکه کورساکوف
سندرم ورنیکه کورساکوف از نظر بالینی بر اساس سابقه بیمار و وجود علائم ذکر شده در بالا تشخیص داده میشود. هنگامی که پزشکان موارد احتمالی سندرم WK را شناسایی می‌کنند، تشخیص آن را از طریق تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از مغز تأیید میشود. قابل توجه این است که سندرم ورنیکه کورساکوف ناشی از شرایط دیگری نیز می‌باشد که شامل سوء تغذیه و کمبود B1 میشود، مانند سرطان، ایدز، استفراغ بیش از حد (اغلب با بارداری همراه است)، بی اشتهایی عصبی، همودیالیز و جراحی های گوارشی یا چاقی.
پزشک ممکن است آزمایش های اضافی دیگری را برای رد علل دیگر انجام دهد، مانند:
- آزمایش گاز خون شریانی (ABG) برای اندازه گیری میزان دی اکسید کربن و اکسیژن در خون شما.
- آزمایش CBC یا شمارش کامل خون
- غربالگری سم شناسی (دارویی).
همچنین آزمایش های تصویربرداری نیز شامل موارد زیر است که بر حسب نیاز انجام خواهد شد.
- سی تی اسکن.
- ام آر آی.
- الکتروکاردیوگرام (EKG).
تعداد افراد مبتلا به سندرم ورنیکه کورساکوف
از نظر آماری، سندرم ورنیکه کورساکوف بر بخش کوچک و در عین حال قابل توجهی از جمعیت جهان تأثیر می‌گذارد که اهمیت درک و مبارزه با این اختلال عصبی پیچیده را مشخص می‌کند. یافته های کلیدی عبارتند از:
1. تخمین زده می شود که تقریباً 2٪ از جمعیت جهان از WKS رنج می‌برند.
2. نیمی از مواردی که با آنسفالوپاتی ورنیکه تشخیص داده شده است، به روان پریشی کورساکوف پیشرفت می‌کند.
3. تحقیقات نشان می دهد که احتمال ابتلای مردان به سندرم ورنیکه کورساکوف در مقایسه با زنان بیشتر است.
4. اکثریت تشخیص سندرم ورنیکه کورساکوف در سنین 30 تا 70 سالگی رخ می‌دهد.
5. کودکان، موارد نسبتاً نادری از سندرم ورنیکه کورساکوف را دارند.
ارتباط انسفالوپاتی ورنیکه و سندرم کورساکوف
ارتباط اصلی آنها این است که بدون درمان، آنسفالوپاتی ورنیکه به سندرم کورساکوف تبدیل می شود. معمولاً افراد مبتلا به آنسفالوپاتی ورنیکه سه علامت اصلی دارند:
- گیجی.
- ناتوانی در هماهنگی حرکات ارادی (همچنین به عنوان آتاکسی شناخته می شود).
- تغییرات بینایی و مشکلات چشمی اضافی.
علاوه بر این، برخی افراد مقداری از عضلات بدن خود را نیز از دست بدهند. هنگامی که این علائم طولانی مدت شوند، باعث آسیب پایدار مغز و سلول‌های عصبی می‌شوند. در نتیجه باعث از دست دادن شدید حافظه و ناتوانی در ایجاد خاطرات جدید شده و درنهایت منجر به سندرم کورساکوف میشود.
با گذشت زمان، سندرم ورنیکه کورساکوف بدتر میشود و نیاز فوری به درمان با تیامین دارد. این کار علائم را تسکین داده و از آسیب دائمی به حافظه و سایر عملکردهای مغز جلوگیری می‌کند.
درمان سندرم ورنیکه کورساکوف
اگر در مورد فردی مبتلا به سندرم WK نگران هستید، با پزشک مغز و اعصاب آنلاین یا یک متخصص داخلی، روانپزشک، روانپزشک اعتیاد یا پزشک اعتیاد صحبت کنید.
پزشکان بیماری ورنیکه را با تزریق داخل وریدی ویتامین B1 و گلوکز درمان می‌کنند.
بدون درمان کافی، سندرم ورنیکه کورساکوف می‌تواند به روان پریشی کورساکوف تبدیل شود. در روان پریشی کورساکوف، از دست دادن شدید حافظه و آسیب های دیگر معمولا دائمی هستند.
درمان‌های روان‌پریشی کورساکوف شامل درمان جایگزین ویتامین B1 داخل وریدی و مکمل‌های خوراکی برای چند هفته، و همچنین تغذیه مناسب، هیدراتاسیون و استفاده از سایر داروها برای مدیریت علائم آن است.
در حال حاضر، جدای از درمان با B1 در کوتاه مدت، هیچ درمان بهینه ای وجود ندارد – درمان اغلب بسته به علائم، شدت و سایر کمبودهای همزمان مانند روان پریشی یا سایر اختلالات روانی دیگر، متفاوت است. درمان‌های توانبخشی حافظه – مشابه درمان‌هایی که برای انواع مختلف زوال عقل ارائه میشود، می‌تواند در کاهش علائم مؤثر باشد، اما موارد شدید معمولا نیاز به مراقبت‌های خانگی نیز دارند.
به طور کلی راه های درمان سندرم ورنیکه کورساکوف شامل موارد زیر است:
- درمان اعتیاد به الکل
- تجویز قرص یا تزریق ویتامین B1 یا تیامین ( تزریق وریدی معمولتر است، چراکه مصرف قرص ویتامین ب ۱ چندان توصیه نمیشود.)
- تجویز سایر ویتامین های گروه B و منیزیم و پتاسیم
- درمان سوء تغذیه
- مراجعه به متخصصین مختلف مانند قلب و عروق، گوارش، چشم پزشک و اعصاب و روان برای درمان سایر بیماری‌های مرتبط
- انجام ورزش‌های مناسب برای اختلالات حرکتی زیر نظر پزشک فیزیوتراپ
پیشگیری از سندرم ورنیکه کورساکوف
برای به حداقل رساندن خطرات ناشی از سندرم ورنیکه کورساکوف، اجرای استراتژی های پیشگیرانه زیر شانس مواجهه فرد با این اختلال عصبی-روانی ناتوان کننده را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
1. مصرف الکل را متعادل کنید یا برای غلبه بر اعتیاد از متخصص کمک بگیرید.
2. یک رژیم غذایی مناسب و سرشار از مواد مغذی ضروری، به ویژه ویتامین B1 (تیامین) داشته باشید.
3. در مورد رژیم های مکمل ویتامین شخصی با پزشکان مشورت کنید.
آیا سندرم ورنیکه کورساکوف باعث مرگ میشود؟
بله، سندرم ورنیکه کورساکوف در واقع منجر به مرگ میشود. آنسفالوپاتی Wernicke درمان نشده، که بخشی از WKS است، دارای میزان مرگ و میر تقریباً 20٪ است. مرگ و میر ناشی از WKS در درجه اول به عوارضی مانند عفونت های باکتریایی جدی، مسمومیت خونی یا آسیب غیرقابل برگشت مغز نسبت داده میشود. به همبن جهت تشخیص و درمان زودهنگام سندرم ورنیکه کورساکوف برای کاهش خطر عواقب کشنده ضروری است.
رژیم غذایی مناسب سندرم ورنیکه کورساکوف
هنگام درمان یا پیشگیری از سندرم ورنیکه کورساکوف، ترکیب برخی از غذاهای مغذی در برنامه روزانه شما نقش اساسی در بهبودی و حفظ عملکرد بهینه مغز دارد.
گوشت طیور: سرشار از پروتئین و محتوای کم چربی، تامین کننده اسیدهای آمینه ضروری و ویتامین های مفید برای سلامت.
حبوبات، به ویژه نخود فرنگی: سرشار از فیبر، آنتی اکسیدان ها و ویتامین ها است که باعث ترمیم سلولی و کاهش التهاب می شود.
مصرف آجیل: سرشار از اسیدهای چرب امگا 3، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان‌ها است که ارتباطات عصبی را تقویت می‌کند و از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند.
برنج: یک منبع عالی کربوهیدرات، تامین کننده انرژی پایدار بدون افزایش سطح قند خون.
مصرف نخودفرنگی: حاوی فولات، آهن و ویتامین های C و K، باعث تولید سالم گلبول های قرمز خون و استحکام استخوان می شود.
نان سبوس دار: کربوهیدرات های آهسته رهش، فیبر و ریزمغذی های متعدد را ارائه می دهد، سطح قند خون پایدار و سلامت گوارش را تقویت می کند.
اسفناج: سرشار از ویتامین های A، C، E و K، همراه با کلسیم، منیزیم و پتاسیم است که عملکرد سیستم ایمنی را تقویت می کند و انتقال تکانه های عصبی را تسهیل می‌کند.
مرکبات: سرشار از ویتامین C، فلاونوئیدها و آنتی اکسیدان ها، تقویت ایمنی و محافظت در برابر استرس اکسیداتیو.
مصرف سویا: تامین پروتئین گیاهی، فیتوکمیکال ها و ایزوفلاون ها، بهبود سلامت قلب و عروق و احتمالاً کاهش علائم افسردگی.
دانه چیا، تخم کدو تنبل و تخمه آفتابگردان: مکمل رژیم غذایی با اسیدهای چرب امگا 3، روی، سلنیوم و آنتی اکسیدان ها، تقویت عملکرد شناختی و محافظت از سلول ها در برابر آسیب رادیکال های آزاد.
گنجاندن این گزینه‌های مفید در استراتژی برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی می‌تواند توانایی شما را برای مقابله با WKS و ارتقای سلامتی طولانی‌مدت افزایش دهد.
پیش بینی و آمار ورنیکه کورساکوف در جهان
بدون درمان، سندرم ورنیکه کورساکوف به طور پیوسته بدتر میشود و زندگی شما را تهدید می‌کند. با درمان، امکان کنترل علائم (مانند حرکت ناهماهنگ و مشکلات بینایی) وجود دارد. این اختلال همچنین می تواند کند یا متوقف شود.
سندرم ورنیکه کورساکوف در 2٪ از افراد در سراسر جهان رخ می دهد و حدود 50 درصد از کسانی که به آنسفالوپاتی Wernicke مبتلا می شوند در نهایت به سندرم کورساکوف مبتلا می شوند. این تعداد در میان افرادی که اختلال مصرف الکل دارند (80%) بیشتر است.
منابع:
