بیماری سل از زمان‌های دور شایع بوده و هنوز هم یکی از عوامل مهم مرگ‌ومیر در جهان است. سل یک بیماری عفونی و واگیردار است و ریه‌های فرد بیمار را درگیر می‌کند. شخصی که به سل دچار میشود، باکتری سل را از طریق قطرات تنفسی خود انتقال می‌دهد.
سل در صورتی که درمان نشود، موجب مرگ نیمی از افراد مبتلا میشود. اینکه با وجود پیشرفت‌های پزشکی، سل هنوز یک بیماری خطرناک محسوب میشود، مسئله‌ای مهم است و آگاهی‌رسانی دربارۀ این بیماری را ضروری می‌کند.
در این مطلب ما تلاش کرده‌ایم دربارۀ سل، علائم، عوارض و درمان آن برایتان بنویسیم و دربارۀ این بیماری آگاهی‌بخش باشیم. در صورتی که سوالات بیشتری دربارۀ بیماری سل دارید یا نگران ابتلا به آن هستید، میتوانید از مشاورۀ پزشکی «حال» کمک بگیرید.
سل چیست؟
سل یک بیماری عفونی است که عامل ایجاد آن، باکتری است. راه سرایت بیماری سل قطرات ریز تنفسی است که با سرفه و عطسه یا با بزاق دهان پراکنده می‌شوند.
همان‌طور که گفتیم این بیماری عمدتاً ریه‌ها را درگیر می‌کند؛ اما می‌تواند بخش‌های دیگر بدن مثل شکم، غدد، استخوان‌ها و سیستم عصبی را هم تحت‌تأثیر قرار بدهد.
کسانی بیشتر به سل مبتلا می‌شوند که:
- سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
- دچار بیماری شغلی ریه (سیلیکوزیس) هستند؛ یعنی به مدت طولانی غبارهای سیلیس را تنفس کرده‌اند.
- در محیط یا کشوری حضور دارند که آمار سل در آن بالاست.
بیماری سل یک عفونت ریوی است
راه درمان سل، آنتی بیوتیک درمانی است. اگر این کار به درستی و با آنتی بیوتیک مناسب انجام شود، بیماری سل قابل کنترل است. دربارۀ راه‌های درمان سل در بخش‌های بعدی مفصل توضیح خواهیم داد.
شناخت انواع بیماری سل
بیماری سل را به دو نوع سل فعال و سل غیرفعال یا نهفته تقسیم‌بندی می‌کنند:
- سل غیرفعال یا نهفته: بدن یک فرد ممکن است میزبان باکتری سل باشد، اما علائمی از این بیماری در او بروز نکند. در واقع این فرد به عفونت سل مبتلاست، اما باکتری در بدن او تکثیر نشده و بیماری فعال ندارد. خبر خوب آن است که در چنین وضعیتی عفونت سل به فرد دیگری سرایت نمی‌کند، اما لازم است که فرد مبتلا درمان شود.
- سل فعال: اگر سیستم ایمنی بدن نتواند باکتری سل را مهار کند، این باکتری تکثیر میشود و علائم سل در فرد ظاهر میشود. در این وضعیت بیماری سل مسری است. آمارها نشان می‌دهد در میان افرادی که سل غیرفعال دارند، 5 تا 10 درصد به سل فعال دچار خواهند شد. بیماری سل در نیمی از این افراد ظرف 2 تا 5 سال فعال میشود.
در یک طبقه‌بندی دیگر بیماری سل را به دو نوع ریوی و خارج ریوی تقسیم می‌کنند:
- سل ریوی: وقتی سل در بدن یک فرد فعال شود، تا 90 درصد ریه‌های او را درگیر می‌کند. علائم رایج این بیماری درد در قفسه سینه و سرفه های طولانی و خلط‌دار است.
- سل خارج ریوی: در مواردی هم عفونت سل به خارج از ریه گسترش پیدا می‌کند. این نوع از سل بیشتر در میان کسانی شایع است که سیستم ایمنی بدنشان دچار نقص باشد. همچنین کودکان با احتمال بالاتری به این نوع از سل مبتلا می‌شوند. قلب، سیستم عصبی مرکزی، غدد لنفاوی، دستگاه ادرار، استخوان‌ها و مفاصل بخش‌هایی از بدن هستند که احتمال درگیری آن‌ها در این نوع از بیماری سل وجود دارد.
بیشتر بدانید: گرانولوم چیست
علائم و نشانه های بیماری سل
همان‌طور که گفتیم سل نفهته علائمی ندارد. شاید جالب باشد که بدانید حتی عکس قفسۀ سینه هم سل نهفته را نشان نمی‌دهد. سل غیرفعال را با آزمایش خون و آزمایش پوستی می‌توان تشخیص داد.
در مقابل، علائم سل فعال به شرح زیر است:
- سرفه‌های خلط‌دار
- خستگی
- تب و لرز
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- احساس خستگی و ناخوشی
- تورم در ناحیۀ گردن
- عرق شبانه
- درد قفسۀ سینه
شاید این مطلب هم برات جالب باشه: ویروس کرونا در حیوانات
در سل خارج ریوی نیز نشانه‌های زیر قابل‌تشخیص است:
- تورم غدد لنفاوی
- دردهای شکمی
- درد مفاصل و استخوان
- گیجی
- سردرد مداوم
- تشنج
بیماری سل نهفته یا غیرفعال با عکس قفسه سینه قابل‌تشخیص نیست
راه های تشخیص بیماری سل
همان‌طور که گفتیم در صورت ابتلای یک فرد به سل نهفته، تنها راه تشخیص این بیماری آزمایش خون و آزمایش پوستی است. شاید این سوال برایتان پیش بیاید که اصلا فردی که علائم سل را ندارد، چرا و در چه شرایطی باید این آزمایش‌ها را انجام بدهد. افراد باید در شرایط زیر برای آزمایش سل مراجعه کنند:
- اگر برای مدتی در کنار فردی بوده‌اند که مبتلا به سل یا در معرض خطر ابتلا به این بیماری بوده است.
- در کشوری بوده‌اند که نرخ سل در آن بالاست.
- در محیطی کار و فعالیت کنند که ممکن است بیماری سل وجود داشته باشد.
- اگر به دلایلی سیستم ایمنی ضعیفی دارند، برای مثال به دلیل ابتلا به سرطان یا بیماری ایدز.
پزشک برای تشخیص سل، ابتدا دربارۀ سابقۀ پزشکی شخص سوالاتی را می‌پرسد. سپس معاینۀ فیزیکی انجام می‌دهد؛ برای مثال به صدای تنفس فرد و ریه‌های او گوش می‌دهد و وجود احتمالی تورم در غدد لنفاوی او را بررسی می‌کند.
علاوه بر آزمایش خون و آزمایش پوستی که برای تشخیص بیماری سل غیرفعال کاربرد دارد، برای تشخیص سل فعال پزشک آزمایش خلط و عکسبرداری از قفسۀ سینه را هم توصیه می‌کند. در میان این آزمایش‌ها، شاید آزمایش پوستی برایتان ناآشناتر باشد که آن را معرفی می‌کنیم.
آزمایش PPD و شناسایی بیماری سل
در بخش قبلی توضیح دادیم که چه کسانی لازم است که آزمایش پوستی PPD را انجام دهند. در این آزمایش، پزشک یا پرستار پوست بخش داخلی ساعد فرد را با الکل پاک می‌کند و به لایۀ بالای زیر پوست او مقداری PPD (یا اصطلاحا پروتئین اشتقاقی تخلیص شده یا تصفیه شده) تزریق می‌کند. در این وضعیت فرد ممکن است دچار سوزش خفیفی شود یا یک برآمدگی کوچک روی پوستش ایجاد شود که البته بعد از چند ساعت از بین می‌رود.
آزمایش پوستی PPD برای تشخیص سل
48 الی 72 ساعت پس از دریافت این تزریق، فرد دوباره مراجعه می‌کند تا پزشک تشخیص دهد که آیا آن ناحیه واکنشی به تزریق داشته است یا نه. اگر پوست آن ناحیه متورم نشده باشد، یا فقط تورم اندکی داشته باشد، نتیجۀ آزمایش منفی است و احتمالا فرد به باکتری سل آلوده نیست. البته میزان تورم در افراد مختلف، مثلا کودکان و سالمندان یا افراد مبتلا به ایدز، متفاوت است.
اگر در محل تزریق مساحتی به اندازۀ 5 تا 9 میلی متر تورم و سفتی وجود داشته باشد، در افراد زیر به معنای نتیجۀ مثبت آزمایش است:
- استروئید مصرف می‌کنند.
- مبتلا به ایدز هستند.
- پیوند عضو داشته‌اند.
- سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
- با فردی که سل فعال دارد، در تماس نزدیک بوده‌اند.
- تصویربرداری از قفسۀ سینه‌شان نشان دهد که قبلا دچار عفونت سل شده‌اند.
تورم وسیع‌تر (10 میلی‌متر و بالاتر) در افراد زیر، به معنای نتیجۀ مثبت است:
- از کارکنان بهداشت و درمان هستند.
- دچار دیابت، نارسایی کلیه یا هر بیماری زمینه‌ای هستند که خطر ابتلا به بیماری سل را افزایش می‌دهد.
- مصرف‌کنندۀ مخدر به صورت تزریق وریدی هستند.
- از کشوری که در 5 سال گذشته آمار بالایی از شیوع سل داشته، مهاجرت کرده‌اند.
- کودک زیر 4 سال هستند.
- نوزادان، کودکان و نوجوانانی هستند که در کنار بزرگسالان پرخطر بوده‌اند.
- در محیط‌هایی مثل زندان و خانه‌های سالمندان و گرمخانه‌ها زندگی می‌کنند.
برای افرادی که هیچ یک از این شرایط را ندارند، تورم بالای 15 میلی‌متر نشان‌دهندۀ نتیجۀ مثبت آزمایش است.
لازم به توجه است که افرادی که واکسن سل را دریافت کرده باشند، ممکن است نتیجه آزمایش‌شان به صورت کاذب مثبت باشد. همچنین ممکن است نتیجۀ آزمایش در فرد مبتلا به سل به صورت کاذب منفی باشد. بنابراین لازم است که پزشک نتیجۀ این آزمایش را در کنار تصویر قفسۀ سینه، آزمایش خلط و آزمایش خون تفسیر کند.
عوارض بعد از مبتلا شدن به سل
مهم‌ترین نکته‌ای که باید بر آن دوباره تأکید کنیم، این است که سل در صورتی که درمان نشود، می‌تواند کشنده باشد. همچنین، پخش شدن عفونت سل در بدن (سل خارج ریوی) می‌تواند مشکلات زیر را برای بیماری ایجاد کند:
- مشکلات قلبی و عروقی که حتی می‌تواند به تامپوناد قلبی منجر شود. تامپوناد قلبی به تجمع مایعات در فضای پیرامون قلب می‌گویند که توانایی قلب در پمپاژ خون را مختل می‌کند.
- اختلال در سیستم متابولیک
- سپسیس یا عفونت خونی
- درد ستون فقرات و کمر درد
- آسیب دیدن مفاصل و آتریت به ویژه در زانو و باسن
- مننژیت یا تورم غشای مغز که باعث سردردهای دائمی میشود.
- اختلال در عملکرد کبد و کلیه‌ها
روش های درمان بیماری سل
سل قابل درمان است، به شرط آن‌که زود تشخیص داده شود و آنتی‌بیوتیک‌های مناسبی برای آن تجویز شود. تعیین نوع آنتی‌بیوتیک و نوع درمان بیماری سل به عوامل مختلفی بستگی دارد، برای مثال:
- سن فرد چقدر است و سلامت بدنی وی در چه وضعیتی است؟
- سل نهفته است یا فعال؟
- محل عفونت کجاست؟
- آیا نوع سلی که فرد به آن مبتلا شده، در برابر دارو مقاوم است یا نه؟
از جمله آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای درمان عفونت سل تجویز میشود، موارد زیر است:
- ایزونیازید
- ریفامپین
- اتامبوتول
- پیرازینامید
- ریفاپنتین
همچنین بسته به اینکه کدام قسمت بدن بیمار درگیر سل شده، ممکن است پزشک کورتیکواستروئید هم برای او تجویز کند.
فردی که به سل مبتلا شده و پزشک برای او دارو تجویز کرده، لازم است همۀ داروهایش را طبق دستور مصرف کند؛ در غیر این صورت باکتری‌های سل در بدن او از بین نمی‌روند. باید توجه داشته باشید که دورۀ درمان سل طولانی است و گاهی داروها باید تا 9 ماه مصرف شوند. بنابراین بیمار باید نسخۀ خود را حتما تمام کند، حتی اگر علائمی نداشته باشد. در غیر این صورت ممکن است بعضی از باکتری‌ها زنده بمانند و از آن بدتر به آنتی بیوتیک مقاوم شوند.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
در صورتی که فرد به بیماری سل مقاوم به دارو مبتلا شود، درمان پیچیده‌تر خواهد شد و و احتمالاً پزشک برای او بیش از یک دارو تجویز می‌کند.
در مدتی که فرد به بیماری سل مبتلاست، بهتر است در خانه بماند تا این بیماری را به بقیه انتقال ندهد. همچنین اگر با کسی در محیط بسته قرار گرفت، لازم است که:
- بینی و دهانش را بپوشاند.
- در صورت امکان پنجره‌ها را باز کند.
- به افراد دیگر نزدیک نشود.
البته اگر فردی دچار سل شود و دو هفته درمان دارویی مناسب دریافت کند، احتمال سرایت بیماری او به دیگران خیلی کم است. در هر صورت بهتر است در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید.
درمان بیماری سل در طب سنتی
آنچه در این بخش گفته میشود به این معنا نیست که در صورت ابتلا به سل، به درمان‌های خانگی و گیاهان داروییِ توصیهشده در طب سنتی اکتفا کنید؛ حتما لازم است که به پزشک مراجعه کنید تا در کوتاه‌ترین زمان برای شما آنتی بیوتیک‌های مناسب را تجویز کند. زیرا در غیر این صورت سل می‌تواند بیماری خطرناکی باشد.
در اینجا ما تنها به داروهایی اشاره می‌کنیم که ممکن است به عنوان مکمل در درمان شما موثر باشند. اما حتما لازم است برای مصرف آن‌ها هم با پزشک خود مشورت کنید.
گیاهانی که متخصصان طب سنتی برای کمک به درمان سل توصیه می‌کنند، عبارتند از:
- بادام زمینی
- گل سرخ
- سیر
- بالهنگ
- اکالیپتوس
- ریحان کوهی
- گردو و …
بیماری سل در سالمندان
آمارها و پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که بالاتر رفتن سن احتمال ابتلا به بیماری سل را افزایش می‌دهد. زیرا با افزایش سن دستگاه ایمنی بدن ضعیف میشود و فرد سالمند در برابر عفونت‌های تنفسی حساس‌تر است.
اما این مسئله به صورت مطلق برای همه یکسان نیست و نباید این تصور را ایجاد کند که بیماری سل برای فرد سالمند لزوما خطرناک و کشنده است. آنچه معمولا باعث مرگ‌ومیر سالمندانِ مبتلا به سل میشود، مشکلات جسمانی و بیماری‌های دیگری است که آن‌ها همراه با سل به آن دچارند؛ برای مثال مشکلات قلبی یا کلیوی.
همچنین سالمندان در مقایسه با کسانی که بر اثر بیماری‌هایی مثل ایدز و سرطان سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر سل نیستند.
واکسن سل
واکسن سل ، ب. ث. ژ (BCG) نام دارد که سال 1921 برای نخستین بار استفاده شد. هماکنون این واکسن در مناطقی که در آن‌ها خطر شیوع سل بالا نیست و همچنین به نوزادان و کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، تزریق نمی‌شود. این واکسن دورۀ ایمنی 10 تا 15 ساله ایجاد می‌کند.
سخن پایانی
برای تشخیص عفونت سل حتما مراجعه به پزشک را جدی بگیرید، اگر: 1- نشانه‌های سل (مثل سرفه، درد قفسه سینه، خلط، تب‌ولرز، کاهش وزن و …) را در خود می‌بینید، 2- از کارکنان درمان هستید، 3- در محیطی کار می‌کنید که ریه‌هایتان بر اثر تنفس غبار سلسیوس بیمار شده، 4- در جایی بوده‌اید که فرد مبتلا به سل حضور داشته یا آمار سل در آن منطقه بالا بوده است.
برای اینکه بتواند راهنمایی‌های لازم را دربارۀ تشخیص بیماری سل دریافت کنید، میتوانید از مشاورۀ آنلاین با متخصصان بیماری‌های عفونی یا متخصصان بیماری‌های ریه در خدمات پزشکی اپلیکیشن «حال» استفاده کنید.
سوالات متداول
[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”آیا بیماری سل درمان دارد ؟” answer-0=”بله در صورتی که پزشک بیماری سل را به موقع تشخیص دهد، می‌تواند آن را با تجویز آنتی بیوتیک درمان کند. البته دورۀ درمان سل طولانی است و لازم است که فرد حتما دورۀ درمان خود را کامل کند.” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”آیا بیماری سل خطرناک است؟” answer-1=”در صورتی که سل درمان نشود می‌تواند به بخش‌هایی جز ریه، مثل دستگاه قلبی و عروقی، استخوان‌ها و مفاصل، کبد، کلیه‌ها و حتی غشای مغز آسیب بزند. بنابراین در صورت عدم درمان خطرناک است. ضمن اینکه سل هنوز هم یکی از بیماری‌های کشندۀ جهان محسوب میشود.” image-1=”” headline-2=”h2″ question-2=”آیا بیماری سل کشنده است؟” answer-2=”در صورت عدم درمان احتمال کشنده بودن بیماری سل وجود دارد.” image-2=”” headline-3=”h2″ question-3=”بیماری سل از چه چیزی به وجود می آید؟” answer-3=”بیماری سل یک بیماری عفونی باکتریایی است. این بیماری معمولا کسانی را درگیر می‌کند که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. برای مثال کسانی که به بیماری ایدز مبتلا هستند یا دچارسرطان، دیابت، وزن کم، بیماری کلیوی هستند. همچنین افرادی که بیماری شغلی ریه دارند (سیلیکوزیس)، احتمال ابتلایشان به سل بالاست. کسانی که پیوند عضو داشته‌اند، یا در کشوری با آمار بالای بیماری سل بوده‌اند، نیز بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا هستند.” image-3=”” headline-4=”h2″ question-4=”بیماری سل از چه راهی منتقل میشود؟” answer-4=”از راه قطرات ریز تنفسی. فرد بیمار ممکن است با سرفه کردن و عطسه کردن یا بزاق دهانش بیماری خود را به دیگران انتقال دهد. البته اگر فرد مبتلا به سل فعال دو هفته درمان دارویی مناسب داشته باشد، احتمال سرایت بیماری او به دیگران خیلی کم است.” image-4=”” count=”5″ html=”true” css_class=””]
منابع:
https://www.medicalnewstoday.com
