بچه‌ها برای موفقیت در مدرسه باید کوشا باشند. با این حال، برای برخی از دانش‌آموزان، ممکن است سخت‌کوشی به تنهایی کافی نباشد. بعضی از کودکان به دلیل اختلال یادگیری در کلاس با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌شوند. ناتوانی یادگیری یک اختلال است که مانع از توانایی پردازش و حفظ اطلاعات میشود. از آنجا که فرایندهای ذهنی متعددی بر یادگیری تاثیر می‌گذارد، اختلالات یادگیری می‌توانند به طرز چشمگیری توانایی‌های فرد را کاهش دهند.
اختلال یادگیری بر نحوه درک اطلاعات و برقراری ارتباط توسط فرد موثر است. در واقع کسی که از اختلال یادگیری رنج می‌برد برای درک اطلاعات جدید یا پیچیده و یادگیری مهارت‌های جدید با مشکلات زیادی مواجه میشود. فقط در کشور انگلیس حدود ۱.۵ میلیون نفر اختلال یادگیری دارند. پزشکان تخمین می‌زنند ۳۵۰ هزار نفر از این تعداد، درگیر اختلالات شدید یادگیری هستند و این رقم همچنان در حـال افزایش است.
حتما بخوانید: تست کرونا در منزل
انواع اختلالات یادگیری
شدت اختلالات یادگیری در افراد متفاوت است و به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم میشود. برخی از افراد با اختلال یادگیری خفیف می‌توانند به راحتی حرف بزنند و از خود مراقبت کنند؛ اما ممکن است به زمانی بیش از حد معمول برای یادگیری مهارت‌های جدید نیاز داشته باشند. اگر اختلال یادگیری خیلی شدید باشد، امکان دارد فرد به هیچ وجه نتواند با دیگران ارتباط بگیرد.
برخی از بزرگسالان با وجود اختلالات یادگیری متوسط، قادرند به صورت به زندگی مستقل کنند؛ در حالی که افراد دیگر با اختلال شدید یادگیری، برای انجام کارهای روزمره زندگی مانند شستن و لباس پوشیدن به کمک نیاز دارند. کودکان و نوجوانانی که دچار ناتوانی در یادگیری هستند، گاهی نیاز به آموزش‌های ویژه‌ای پیدا می‌کنند.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت مرزی و خودکشی
اختلال یادگیری در خواندن یا نارساخوانی
اختلال یادگیری در خواندن را میتوان شناخته شده‌ترین ناتوانی در یادگیری نامید. نارساخوانی یک اختلال یادگیری است که مانع توانایی فرد در خواندن و درک متن میشود.
روش‌های مختلفی وجود دارد که می تواند به شما کمک کند تا این ناتوانی را تشخیص دهید. معمولا در این شرایط، فرد کلمات را غلط، آهسته و با دشواری زیادی می‌خواند. گاهی کلمات را حدس می‌زند. در هجی کردن کلمه‌ها مشکل دارد. مثلا ممکن است حروف بی‌صدا یا صداداری را به کلمه اضافه کند، یا یک حرف را جای حرف دیگری به کار ببرد.
اختلال یادگیری در نوشتن یا دیسگرافی
اختلالات یادگیری نوشتاری نیز مثل اختلال در یادگیری خواندن، گاهی در کودکان دانش‌آموز دیده میشود. این ناتوانی به دیسگرافی معروف است. دیسگرافی می‌تواند مربوط به عمل فیزیکی نوشتن باشد. این دانش‌آموزان اغلب نمی‌توانند به طور صحیح مداد را در دست بگیرند و در هنگام تلاش برای نوشتن ممکن است بدن آن‌ها تنش داشته باشد. این اتفاق باعث می شود تا خیلی زود از ادامه خسته شوند. اختلال یادگیری در نوشتن می‌تواند در زمان نوشتن یک متن هم مشکلاتی ایجاد کند. اغلب این دانش‌آموزان در سازماندهی افکار خود مشکل دارند و نمی‌توانند یک متن منسجم و ساختارمند بنویسند.
اختلالات یادگیری در نوشتن باعث خستگی جسمی کودک در هنگام نوشتن میشود
اختلال یادگیری در مهارت‌های حرکتی
اختلال یادگیری در مهارت‌های حرکتی ۲ نوع است. گاهی کودک در مهارت‌های حرکتی ظریف مثل بریدن یا نوشتن مشکل دارد و گاهی در مهارت‌های فیزیکی‌تری مثل دویدن یا پریدن. از ناتوانی حرکتی گاهی اوقات به عنوان یک فعالیت «خروجی» یاد می شود به این معنی که مربوط به خروجی اطلاعات از مغز است. برای دویدن، پریدن، نوشتن یا بریدن چیزی، مغز باید بتواند با اندام‌های لازم ارتباط برقرار کند تا عمل انجام گیرد.
علائمی که نشان میدهد کودک شما دارای ناتوانی در هماهنگی حرکتی است، شامل مشکلات در فعالیت‌هایی‌ست که نیاز به هماهنگی چشم و دست دارد، مانند نگه داشتن مداد یا بستن دکمه‌های لباس.
بیشتر بخوانید: اسکیزوفرنی و شیزوفرنی
اختلال یادگیری در ریاضیات
خیلی از بچه‌ها ممکن است در انجام تمرینات ریاضی و محاسباتی ضعف داشته باشند و این به معنی اختلال یادگیری در آن‌ها نیست. افرادی که به این نوع اختلال دچارند معمولا برای مسلط شدن به قواعد اعداد و ارقام، اطلاعات رقمی یا محاسبه مشکل دارند؛ مثلا از بزرگی اعداد و روابط آن‌ها با هم درک ضعیفی دارند، اعداد یک رقمی را با انگشتان می‌شمارند و نمی‌توانند مانند سایر دانش‌آموزان، قواعد ارقام و اعداد را یاد بگیرند. خیلی وقت‌ها وسط یک محاسبه سردرگم گیج و سردرگم می‌شوند و در مواردی روش محاسبه را عوض می‌کنند.
این افراد ممکن است در مفاهیمی مانند زمان، اندازه‌گیری یا برآورد هم مشکل داشته باشند.
بیش فعالی یا ADHD
حدود ۶.۴ میلیون کودک در سراسر جهان به بیش فعالی مبتلا هستند. در مورد اینکه آیا نقص توجه یا بیش فعالی از نظر فنی به معنای ناتوانی در یادگیری است یا نه بحث وجود دارد، اما بدون شک وجود این مشکل یک مانع مهم در یادگیری معمول است. دانش‌آموزانی که بیش فعال هستند، معمولا توجه و تمرکز کمتری دارند. این بچه‌ها خیلی راحت دچار حواس‌پرتی می‌شوند و اغلب در محیط‌های سنتی مدرسه با مشکل مواجه‌اند. متخصصان، ADHD را با ساختار مغز مرتبط می‌دانند. شواهدی وجود دارد که بیش‌فعالی ممکن است ژنتیکی نیز باشد. برخلاف ناتوانی‌های یادگیری معمول که نیاز به مداخلات آموزشی و مشاوره دارند، بیش فعالی را میتوان با استفاده از دارو و روش‌های رفتا درمانی با موفقیت درمان کرد.
بیش‌فعالی در بسیاری از مواقع می‌تواند به اختلالات یادگیری منجر شود
اختلال یادگیری در کودکان
قبل از هر چیز باید این حقیقت را بدانید که اختلال یادگیری، مشکلی در هوش یا انگیزه کودک شما ایجاد نمی‌کند و بچه‌های دارای این اختلال، به هیچ وجه تنبل نیستند. واقعیت این است که این بچه‌ها درست به اندازه هم سن و سالانشان باهوش و خلاق‌اند. فقط مغز آن‌ها کمی متفاوت عمل می‌کند و این تفاوت بر نحوه دریافت و پردازش اطلاعاتشان تاثیر می‌گذارد.
به زبان ساده، کودکان و بزرگسالانی که اختلال یادگیری دارند، چیزها را متفاوت می‌بینند، می‌شنوند و درک می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث شود که این افراد در یادگیری اطلاعات، مهارت‌های جدید و استفاده از آن‌ها به مشکلاتی بر بخورند. متداول‌ترین نوع اختلالات یادگیری شامل مشکلات خواندن، نوشتن، درک ریاضی، استدلال، گوش دادن و صحبت کردن است.
همه بچه‌ها برای انجام تکالیفشان با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند، اما اگر کودک شما به طور مداوم در زمینه خاصی از یادگیری مشکل دارد، این ممکن است نشان‌دهنده یک اختلال در یادگیری باشد.
اگر این نشانه‌ها را در کودکتان مشاهده کردید، مضطرب نشوید. زندگی فرزند شما تمام نشده! کودکان دارای اختلال یادگیری می‌توانند تبدیل به آدم‌های موفقی شوند؛ فقط باید از یک روانشناس یا مشاور کمک بگیرید.
می‌دانیم مواجهه شما با این احتمال که کودکتان اختلال یادگیری دارد، بسیار دشوار است. هیچ پدر و مادری نمی خواهد رنج فرزندش را ببیند. ممکن است از خودتان بپرسید آینده فرزندم چه میشود؟ یا نگران باشید که شرایط او در مدرسه چطور خواهد شد؟ آیا دانش‌آموزان دیگر به او برچسب کند ذهن می‌زنند؟
نکته مهمی که باید بخاطر بسپارید این است که اکثر بچه‌های دارای اختلال یادگیری دقیقا به باهوشی کودکان دیگر هستند. فقط باید به آن‌ها آموزشی داده شود که متناسب با سبک یادگیری منحصر به فرد آن‌ها باشد. بهتر است اطلاعات خود را در زمینه اختلالات یادگیری بالا ببرید و با متخصصان این امر گفت‌وگو کنید. حالا می‌خواهیم با علائم و نشانه‌های اختلالات یادگیری آشنا شویم. با ما همراه باشید.
بیشتر بخوانید: درمان قطعی آلزایمر
علائم و نشانه‌های اختلالات یادگیری: پیش دبستانی
- مشکل در تلفظ کلمات
- مشکل در یافتن کلمه مناسب
- مشکل در یادگیری الفبا، اعداد، رنگ‌ها، اشکال یا روزهای هفته
- مشکل در پیروی از دستورالعملها یا روال‌های یادگیری
- مشکل در کنترل مداد رنگی، مداد و قیچی یا رنگ‌آمیزی درون خطوط
- مشکل در بستن دکمه، زیپ، بند کفش
علائم و نشانه‌های اختلالات یادگیری: سنین ۵ تا ۹ سالگی
- در یادگیری ارتباط بین حروف و صداها مشکل دارد
- توانایی ترکیب صداها برای ساخت کلمات را ندارد
- هنگام خواندن، کلمات اصلی را اشتباه می‌گیرد
- برای یادگیری مهارت‌های جدید کند است
- به طور مداوم اشتباه املایی در نوشتن کلمات دارد
- در یادگیری مفاهیم پایه ریاضی مشکل دارد
- در بیان زمان و به خاطر سپردن توالی‌ها مشکل دارد
علائم و نشانه‌های اختلالات یادگیری: سنین ۱۰ تا ۱۳ سالگی
- در درک مطلب یا مهارت ریاضی مشکل دارد
- نمی‌تواند سوالات امتحان را به خوبی بخواند و درک کند
- خواندن و نوشتن را دوست ندارد و از خواندن یک متن با صدای بلند اجتناب می‌کند
- خط بدی دارد
- مهارت‌های سازمانی ضعیفی دارد (اتاق خواب، مشق شب و میز کارش کثیف و نامرتب هستند).
- برای ادامه بحث در کلاس و بیان افکارش با صدای بلند مشکل دارد
- در هجی کردن کلمات مشکل دارد
کودکان دارای اختلالات یادگیری، به اندازه همسن و سالانشان باهوش هستند
چه عواملی باعث ناتوانی در یادگیری میشود؟
ناتوانی در یادگیری زمانی اتفاق می‌افتد که رشد مغزی فرد، چه قبل از تولد، چه در زمان تولد و چه در اوایل کودکی تحت تاثیر مشکلی قرار گیرد. عوامل زیر می‌تواند در ایجاد اختلالات یادگیری موثر باشند:
- بیماری مادر در زمان بارداری
- نرسیدن اکسیژن کافی به مغز در زمان زایمان
- اگر سابقه اختلالات یادگیری در خانواده وجود داشته باشد، ممکن است در ژن‌های جنین تاثیر بگذارد
- بیماری‌های مثل مننژیت یا آسیب‌های مغزی در اوایل کودکی
- تاخیر رشد
- عوامل محیطی مثل کمبود تغذیه، بهداشت و…
- عوامل آموزشی
- عوامل بیوشیمیایی که به دلیل اختلالات متابولیکی اتفاق می‌افتند. مثل هایپوگلیسمی، کم کاری تیروئید و…
بعضی اوقات دلیل مشخصی برای اختلال یادگیری وجود ندارد. گاهی ممکن است مشکلات یادگیری، ناشی از یک مشکل زمینه‌ای دیگر باشد. مثلا همه مبتلایان به سندرم داون نوعی اختلال یادگیری دارند و بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی نیز به همین مشکل دچارند .افراد مبتلا به اوتیسم هم ممکن است دارای اختلالات یادگیری باشند و حدود ۳۰ درصد مبتلایان به بیماری صرع، با مشکلات یادگیری دست و پنجه نرم می‌کنند.
اختلال خواندن و نوشتن
اختلالات یادگیری معمولا زمانی آشکار می‌شوند که کودک شما به مدرسه می‌رود. اگر فرزند شما دانش‌آموز است، اختلالات یادگیری‌ای که بیشتر به چشم می‌آیند معمولا بر روی خواندن، نوشتن یا ریاضیات متمرکزند. نشانه‌های این اختلالات شامل موارد زیرند:
ناتوانی یادگیری در خواندن (نارساخوانی)
در خواندن دو نوع اختلال یادگیری وجود دارد. مشکلات اساسی خواندن و مشکلات درک مطلب.
مشکلات اساسی خواندن زمانی اتفاق می‌افتد که درک رابطه بین اصوات، حروف و کلمات مشکل باشد. مشکلات درک مطلب وقتی رخ میدهد که توانایی درک معنای کلمات، عبارات و پاراگراف‌ها وجود ندارد. علائم مشکلات خواندن عبارت‌اند از:
- ناتوانی در تشخیص حرف و کلمه
- ناتوانی در درک کلمات و ایده‌ها
- پایین سرعت خواندن و روان بودن
- ضعف در مهارت‌های لغوی عمومی
ناتوانی در یادگیری نوشتن
اختلال یادگیری نوشتاری که به آن اختلال نوشتن هم می‌گویند، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در نوشتن کلمات با مشکل مواجه میشود. اختلال نوشتن می‌تواند شامل عمل جسمی نوشتن یا فعالیت ذهنی درک اطلاعات باشد. علائم این اختلال عبارت‌اند از:
- بد خط بودن
- غلط‌های املایی زیاد در یک متن
- انسجام و نظم نداشتن در نوشتن
- اشتباهات گرامری و علامت‌گذاری
مشاهده موارد بالا در کودک می‌تواند نشانه ابتلای او به اختلالات یادگیری خواندن و نوشتن باشد. میتوانید در مرحله اول با معلم یا مشاور مدرسه فرزندتان صحبت کنید و پس از گفت‌وگو و هم‌فکری با آن‌ها، از یک روانشناس کودک کمک بگیرید. روانشناس ممکن است شما را به یک کار درمانگر یا گفتار درمانگر معرفی کند. مجموعه این افراد می‌توانند به بهبود اختلال خواندن و نوشتن فرزند شما کمک کنند.
درمان اختلال یادگیری
قبل از درمان اختلال یادگیری باید مطمئن شوید که فرزند شما به این اختلال دچار است یا خیر. تشخیص ناتوانی در یادگیری همیشه آسان نیست. حتی اگر فرزند شما علائم واضحی داشته باشید، نمی‌توانید بدون کمک گرفتن از متخصصین، این موضوع را تشخیص دهید. مهم است که فرزندتان توسط یک متخصص واجد شرایط آزمایش و ارزیابی شود.
برای تشخیص و درمان اختلالات یادگیری حتما باید به افراد متخصص مراجعه کنید
به غریزه‌تان اعتماد کنید. اگر فکر می‌کنید مشکلی وجود دارد، حتما با افراد خبره در این زمینه گفت‌وگو کرده و از آن‌ها راهنمایی بخواهید. به خاطر داشته باشید که یافتن شخصی که بتواند به شما کمک کند ممکن است کمی زمان‌بر باشد. حتی گاهی اوقات متخصصان نیز اختلالات یادگیری را با ADHD و سایر مشکلات رفتاری اشتباه می‌گیرند. شاید مجبور شوید به بیش از یک متخصص مراجعه کنید. یادتان نرود صبور باشید و در تمام مدتی که درگیر فرآیند تشخیص و درمان هستید، از فرزندتان حمایت‌های عاطفی لازم را به عمل آورید.
متخصصانی که می‌توانند در تشخیص اختلالات یادگیری فرزند شما موثر باشند عبارت‌اند از:
- روانشناس بالینی
- روانشناس مدرسه
- روانپزشک کودک
- روانشناس تربیتی
- روانشناس رشد
- متخصص اعصاب و روان
- روانشناس
- کار درمانگر
- گفتار درمانگر
گاهی اوقات چندین متخصص برای رسیدن به تشخیص دقیق با یکدیگر همکاری می‌کنند. آن‌ها ممکن است با معلمان فرزند شما گفت‌وگو کنند و از آن‌ها کمک بگیرند.
پس از تشخیص قطعی، نوبت به درمان می‌رسد.
اگر تشخیص داده شود که کودک شما دچار اختلال یادگیری است، ممکن است پزشک یا اولیای مدرسه فرزند شما توصیههای زیر را داشته باشند:
دریافت کمک از افراد متخصص: یک متخصص خواندن، مدرس ریاضی یا سایر افراد حرفه‌ای آموزش دیده می‌توانند تکنیک‌هایی را برای بهبود مهارت‌های تحصیلی، سازمانی و مطالعه به کودک شما آموزش دهند.
برنامه‌های آموزش فردی (IEP): مدارس دولتی در آمریکا موظف‌اند برای دانش‌آموزانی که اختلال یادگیری دارند، یک برنامه آموزش فردی ارائه دهند. IEP اهداف یادگیری را مشخص کرده و استراتژیها و خدماتی را برای حمایت از کودک و بهبود یادگیری او در مدرسه تعیین می‌کند. این برنامه‌ها در برخی از مدارس ایران هم انجام می‌شوند.
کاردرمانی: برخی از کودکان دارای اختلالات یادگیری نیاز به کاردرمانی دارند. کاردرمانی ممکن است مهارت‌های حرکتی کودکی را که دارای مشکلات نوشتاری است بهبود ببخشد. گفتار درمانگر هم می‌تواند به مهارت‌های زبانی کودک کمک کند.
دارودرمانی: ممکن است پزشک کودک شما داروهایی را برای کنترل افسردگی یا اضطراب شدید فرزندتان تجویز کند. داروهایی که برای اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی توصیه میشود، ممکن است توانایی تمرکز کودک در مدرسه را بهبود بخشد. فراموش نکنید که تغییر دُز و قطع کردن این داروها حتما باید با نظر پزشک متخصص انجام بگیرد.
ورزش کردن، بهبود رژیم غذایی، بازی درمانی و… موارد دیگری هستند که پزشک ممکن است به عنوان درمان‌های مکمل برای فرزند شما توصیه کند. اگر علائم اختلالات یادگیری را در فرزندتان مشاهده می‌کنید، میتوانید همین حالا با یک روانشناس کودک در سامانه حال تماس بگیرید و با او مشاوره آنلاین داشته باشید.
سوالات متداول
اختلال یادگیری چگونه تشخیص داده میشود؟
اگر فرزند شما در خواندن، نوشتن، انجام محاسبات ریاضی و… مشکلات متفاوت و بیشتری از همسن و سالانش دارد، لازم است برای بررسی موضوع به به روانپزشک کودک، روانشناس بالینی، متخصص اعصاب و روان یا گفتار درمانگر مراجعه کنید.
کودک من تنبل است یا اختلال یادگیری دارد؟
اولین راه تشخیص تنبلی کودک از اختلالات یادگیری، این است که ببینید فرزندتان در مدرسه پیشرفتی دارد یا خیر. اگر پیشرفت دارد؛ ممکن است اجتناب او از کار زیاد، به دلیل ترس از شکست باشد. اما اگر پیشرفتی در کارهایش مشاهده نمی‌کنید، میتوانید گزینه اختلال یادگیری را جدی‌تر بررسی کنید.
ناتوانی در یادگیری را میتوان درمان کرد؟
بله. اگر در دوران رشد، خصوصا در سالهای اول زندگی کودک، متوجه اختلال یادگیری در او شوید، با مراجعه به متخصص، رواندرمانی، کار درمانی، گفتار درمانی و سایر فعالیتهای آموزشی و روانشناسی میتوانید مشکل ناتوانی یادگیری را در فرزندتان تا حد زیادی برطرف کنید.
برای درمان اختلال یادگیری به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
در قدم اول توصیه میشود به یک روانشناس کودک مراجعه کنید. روانشناس پس از بررسی شرایط فرزندتان و تشخیص این اختلال، توصیههای لازم را انجام میدهد. ممکن است برای تشخیص قطعی مجبور شوید به متختصصان بیشتری مراجعه کنید.
منابع
