قرص ملاتونین چیست و چه افرادی باید در مصرف آن محتاط باشند؟

ملاتونین یک هورمون طبیعی ترشح شده در بدن است که سیکل خواب و بیداری را تنظیم می‌کند. این هورمون توسط مغز و در پاسخ به تاریکی ترشح می‌شود و در صورتی که چرخه خواب به هم بخورد یا اینکه در زمان خواب فرد در معرض نور قرار بگیرد، ترشح این هورمون مختل می‌شود. مکانیسم اثر این هورمون ایجاد گیجی و خواب‌آلودگی در تاریکی است و وقتی که اندازه هورمون در بدن کم شود، سیگنال بیدار شدن به مغز ارسال می‌شود. افراد مختلف به دلایل متفاوت گرفتار اختلال در این چرخه می‌شوند و گاهی برای تنظیم سیکل خواب ناچار می‌شوند از ملاتونین خوراکی یا قرص‌ ملاتونین استفاده کنند. به طور کلی داشتن خواب راحت گاهی نیاز به استفاده از تکنیک‌های خاص یا مداخله دارویی دارد. برای آشنایی بیشتر با این موضوع به مقاله راهکارهای خواب راحت از وب‌سایت حال مراجعه کنید. چند مورد کاربرد قرص ملاتونین به ترتیب زیر است:

پروازهای طولانی

وقتی که در یک مسافرت هوایی فرد از نواحی مختلف زمانی عبور کند چرخه خواب به هم می‌خورد. بدن از آنجا که به ترشح ملاتونین در ساعت‌های مشخصی عادت کرده است، نمی‌تواند بلافاصله با وضعیت جدید روشنایی و تاریکی منطبق شود و ملاتونین کافی ترشح کند. مصرف ملاتونین در این شرایط کمبود بدن را به طور موقت برطرف می‌کند و اجازه می‌دهد که تطابق دوباره برقرار شود.

به تعویق افتادن سیکل خواب و بیداری

این وضعیت را بسیاری از افراد تجربه کرده‌اند. برای این عده از مردم خوابیدن قبل از نیمه شب خیلی دشوار است و زمان مطلوب بیدار شدنشان هم نزدیک ظهر است. قرص ملاتونین به بخش بزرگی از این افراد کمک می‌کند که زودتر بخوابند و در طول روز عملکرد بهتری داشته باشند. هر چند که این اثر ناچیز است و در نهایت 30 دقیقه خواب را جلو می‌اندازد. به همین دلیل توصیه پزشکان در این مورد یک توصیه قوی نیست.

بیشتر بدانید: تاثیر استرس بر پریود

مصرف قرص ملاتونین می‌تواند ساعت خواب کودکان را تا یک ساعت به جلو بیاندازد

اختلال خواب در کودکان

خیلی از بچه‌ها به دلیل شیطنت و بازیگوشی دوست ندارند زود بخوابند و بعضی دیگر هم به دلیل بیماری‌ها و اختلالاتی که گرفتار آن هستند دیر می‌خوابند. بیماری‌هایی مانند آسم کودکان، اوتیسم و اختلال بیش فعالی ناشی از کم توجهی باعث می‌شوند که خواب بچه‌ها مختل شود. برای مطالعه بیشتر درباره بیش فعالی می‌توانید به مقاله مرتبط با بیش فعالی کودکان در وب‌سایت حال مراجعه کنید. مصرف ملاتونین خوراکی بین 30 دقیقه تا 1 ساعت خواب را جلو می‌اندازد و مدت زمان خواب را به همین مقدار افزایش می‌دهد. با این حـال مصرف بی‌رویه ملاتونین برای مشکلات کودکان بی‌خطر نیست. از آنجا که ملاتونین یک هورمون است ممکن است با رشد کودک تداخل داشته باشد و روند بلوغ یا دوره‌های قاعدگی را به هم بزند. به همین دلیل تجویز ملاتونین برای کودکان باید حتما با مشاوره متخصص انجام بگیرد.

آزمایش هورمون و انواع آن را بشناسید

اضطراب قبل و بعد از جراحی

چیزی حدود 80 درصد افراد قبل از مراجعه به مطب برای اعمال جراحی دچار اضطراب و استرس می‌شوند. درمان معمولی برای این افراد تجویز داروهای ضداضطراب و آرام‌بخش قبل و بعد از جراحی است. این داروها معمولا از خانواده داروهای بنزودیازپین و خیلی قوی هستند و عوارضی به دنبال دارند. بعضی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مصرف ملاتونین می‌تواند به اندازه داروهای آرام‌بخش این استرس را قبل از جراحی از بین ببرد ولی در مورد اینکه چنین اثری بعد از جراحی هم داشته باشد توافقی وجود ندارد. بنابراین جایگزین شدن کامل ملاتونین با این داروها هنوز قطعی نیست. برای مطالعه بیشتر درباره این موضوع می‌توانید به مقاله راه‌های کاهش استرس از وب‌سایت حال مراجعه کنید.

ملاتونین رازک

ملاتونین در بعضی کشورها مانند استرالیا و کشورهای اروپایی بدون نسخه در اختیار فرد قرار نمی‌گیرد ولی در کشورهایی مانند آمریکا و ایران بدون تجویز پزشک قابل خریداری و استفاده است. شرکت‌های داروسازی مختلفی این دارو را تولید می‌کنند از جمله شرکت داروسازی رازک که این محصول را در قالب قرص‌های 3 میلی‌گرمی و در بسته‌هایی حاوی 60 قرص ارائه می‌کند.

در آمریکا و ایران می‌توان قرص ملاتونین را بدون نسخه از داروخانه تهیه و ساعاتی پیش از رفتن به رختخواب مصرف کرد

قرص ملاتونین خارجی

قرص‌های ملاتونین تولید داروسازی‌های خارج از کشور هم در بازار در دسترس هستند. یکی از این برندها، نورم لایف است که داروی ملاتونین را به شکل قرص زیرزبانی تولید می‌کند. اسم تجاری قرص ملاتونین این شرکت واناتونین است و تفاوت آن با قرص‌های خوراکی جذب شدن آن از زیر زبان است. یک نمونه دیگر ملاتونین خوراکی خارجی توسط شرکت نیچر مید تولید می‌شود و به شکل قرص‌های 3 میلی‌گرمی و در بسته‌های 80 تایی به بازار ارائه می‌شود.

در چند سال اخیر یک شیوه جدید مصرف ملاتونین در کشورهایی مانند آمریکا رایج شده که هنوز بحث‌ در مورد آن در جریان است. در این روش ملاتونین به شکل بخار و توسط وسایلی شبیه به سیگارهای الکترونیکی وارد بدن می‌شود. بر خلاف ملاتونین خوراکی که باید در کبد متابولیزه شود و اثر کند، ملاتونین استنشاقی بلافاصله بعد از ورود به ریه‌ها جذب می‌شود و فرد را خواب‌آلود می‌کند. متخصصان ریه در مورد این نوع مصرف ملاتونین موضع محتاطی دارند. از آنجا که تحقیقات کافی در مورد این شیوه استفاده هنوز انجام نشده، مجامع علمی هنوز آن را بی‌خطر اعلام نکرده‌اند.

بیشتر بدانید: دلایل ترش کردن معده در بارداری

قرص خواب ملاتونین

ملاتونین به عنوان یک داروی تنظیم کننده سیکل خواب و بیداری، همان طور که گفتیم، به عمق و کیفیت خواب کمک می‌کند ولی نحوه اثر این دارو با اثر داروهای خواب‌آوری مثل زاناکس یا زولپیدم متفاوت است. بیشتر داروهای آرام‌بخش با ضعیف کردن سیستم عصبی مرکزی فرد را وارد چرخه خواب می‌کنند ولی ملاتونین این کار را با القای حس خواب‌آلودگی و از مسیرهایی مانند کاهش دمای بدن انجام می‌دهد. به همین دلیل وابستگی به ملاتونین یک اتفاق رایج نیست. با این حـال استفاده از این دارو کاملا بدون عارضه نیست. افرادی که به مدت طولانی از ملاتونین خوراکی استفاده می‌کنند ممکن است دچار سردردهای متناوب شوند. یک عارضه دیگر قرص خواب ملاتونین خواب‌آلودگی در طول روز است. به همین دلیل به کسانی که از این قرص استفاده می‌کنند توصیه می‌شود بعد از مصرف تا چند ساعت از رانندگی، کار با ماشین‌آلات و به طور کلی هر فعالیتی که نیاز به هوشیاری بالا دارد خودداری کنند.

قیمت قرص ملاتونین

قیمت قرص ملاتونین بسته به شرکت تولید کننده آن متفاوت است. قرص‌های تولید داخل را با قیمتهایی در حدود 15هزار تومان می‎شود تهیه کرد و قرص‌های خارجی معمولا 4 یا 5 برابر قیمت دارند. پزشکان توصیه می‌کنند که هیچ دارویی را بدون حال با آن‌ها مصرف نکنید. بنابراین بهتر است پیش از تصمیم‌گیری درباره مصرف این قرص، علت اختلال خواب را یافته و سپس نسبت به درمان دارویی اقدام کنید.

نحوه مصرف قرص ملاتونین

بهترین روش برای مصرف ملاتونین خوراکی، شروع کردن از دوزهای پایین است. در واقع هدف نهایی این است که هر کسی بتواند با کمترین میزان دارو به بهترین کیفیت خواب برسد. برای شروع می‌توانیم از پایین‌ترین دوز موثر، یعنی حدود 1 میلی‌گرم یا کمترین میزان در دسترس شروع کنیم و در صورت بی‌اثر بودن این مقدار به تدریج مصرف را بیشتر کنیم. از آنجا که ملاتونین بر سیستم اعصاب اثر مستقیم نمی‌گذارد مصرف میزان زیادی از آن اثر دارو را افزایش نمی‌دهد.

اوردوز کردن با ملاتونین یک اتفاق شایع نیست با این حـال در مورد کودکان باید احتیاط بیشتری به خرج داد. یک دوز 5 میلی‌گرمی ملاتونین در کودکان ممکن است تشنج ایجاد کند ولی در افراد بزرگسال تا 10 میلی‌گرم در روز هم مشکلی ایجاد نمی‌کند. در افراد بزرگسال دوز ملاتونینی که می‌تواند عوارض آزاردهنده داشته باشد در حدود 30 میلی‌گرم است که میزان خیلی بالایی است. اوردوز ملاتونین ممکن است باعث خواب‌های خیلی واضح و آزاردهنده در شب شود یا سردرد و حالت تهوع ایجاد کند. تحریک پذیری زیاد در طول روز، اسهال و درد مفصلی هم از دیگر نشانه‌های مصرف بیش از اندازه ملاتونین هستند.

خواب آلودگی در طول روز یکی از عوارض مصرف قرص‌های ملاتونین است

در مورد مصرف این قرص، موضوعی که از میزان دوز مصرفی مهم‌تر است زمان مصرف آن است. اگر از این قرص برای برطرف کردن اثرات مسافرت هوایی استفاده می‌کنید بهترین زمان خورد قرص وقتی است که به مقصد رسیده‌اید و می‌خواهید بخوابید. مصرف این قرص به مدت سه روز قبل از مسافرت هم برای بعضی افراد موثر است. یک نکته جالب دیگر این است که به نظر می‌رسد این قرص فقط در مسافرت‌هایی که از غرب به شرق انجام می‌شوند سیکل خواب را تنظیم می‌کند و در سفرهایی در جهت معکوس کارآیی ندارد. یک مورد دیگر مصرف این قرص در افرادی است که کارهای شبانه دارند. چنین مشاغلی با به تاخیر انداختن زمان خواب، ساعت بیولوژیک بدن را مختل می‌کنند و قرص ملاتونین تا اندازه‌ای این اختلال را برطرف می‌کند. برای این افراد هم بهترین زمان خوردن ملاتونین بعد از پایان شیفت کاری است ولی بسیار مهم است که خوردن قرص قبل از رانندگی نباشد. اگر بعد از کار قرار است مسافتی را تا رسیدن به خانه رانندگی کنید حتما بعد از رسیدن به خانه قرص را بخورید.

بیشتر بدانید: بازسازی رابطه بعد از خیانت

فواید ملاتونین

در بخش‌های قبلی این مقاله به کاربردهای ملاتونین اشاره کردیم. در این بخش مکانیسم‌های اثر این دارو و فواید آن برای بخش‌های بدن و مضرات احتمالی که این دارو ممکن است داشته باشد را واکاوی می‌کنیم. اولین اثر ملاتونین که به طور مفصل در مورد آن صحبت کردیم تاثیر آن بر تنظیم چرخه خواب و بازیابی ساعت بیولوژیک بدن است ولی فواید این دارو به این موضوع محدود نمی‌شود. برخی از این فواید عبارتند از:

بیماری‌های چشمی در افراد مسن

یک تاثیر مهم ملاتونین در درمان بیماری‌های چشم از جمله تخریب شبکیه چشم است که با افزایش سن عارض می‌شود. این بیماری یک اختلال وابسته به سن و شایع‌ترین دلیل کوری در افراد مسن است. محققان در یک تحقیق کوچک به 100 بیمار که از این مشکل رنج می‌بردند، روزانه 3 میلی‌گرم ملاتونین برای دوره‌ای معادل 6 تا 24 ماه دادند و در بیشتر این افراد روند تخریب شبکیه متوقف شد. به نظر می‌رسد ملاتونین علاوه بر این که یک آنتی اکسیدان قوی است، می‌تواند بر رنگدانه‌های چشمی تاثیر بگذارد و با تنظیم میزان نوری که به شبکیه می‌رسد آن را از اثرات نور زیاد مصون نگه دارد.

بیماری اوتیسم

تحقیقات نشان داده‌اند که میزان ترشح ملاتونین در افرادی که به بیماری‌های گروه اوتیسم مبتلا هستند پایین است. بخشی از این مشکل منشاء ژنتیکی دارد و بخشی از آن به دلایل کارکردی است؛ ولی در هر صورت کمبود فرآورده‌های ملاتونین در طول شب کیفیت خواب را کاهش می‌دهد. تجویز ملاتونین برای این افراد باعث بهبود خواب می‌شود و جالب اینجاست که در بسیاری از تحقیقات انجام شده افرادی که به ملاتونین پاسخ مثبت داده‌اند در برابر سایر داروهای خواب‌آور مقاومت داشته‌اند.

وزوز گوش

وزوز گوش یا تینیتوس یک بیماری آزاردهنده است که در آن افراد در گوششان صدای دائمی می‌شنوند. این بیماری یک مشکل جدی سلامتی نیست و تقریبا 1 نفر از هر 6 نفر در مقطعی از زندگی گرفتار آن می‌شوند. ملاتونین با افزایش کیفیت خواب و کمک به رفع استرس تا اندازه‌ای این مشکل را قابل تحمل می‌کند. مصرف روزانه 3 میلی‌گرم ملاتونین به مدت 30 روز در یک تحقیق کوچک علائم تینیتوس را کاهش داده است.

مصرف ملاتونین می‌تواند از بیماری تخریب شبکیه چشم به ویژه در سالمندان جلوگیری کند

 چه افرادی باید در مصرف ملاتونین محتاط باشند؟

علیرغم کم خطر بودن، ملاتونین ممکن است برای بعضی افراد مشکلاتی ایجاد کند. این افراد عموما کسانی هستند که به دلیل یک بیماری زمینه‌ای یا مصرف داروهایی که به دلیل مشکلات دیگر می‌خورند به ملاتونین حساس‌اند و علائم اوردوز در آنها با مصرف دوزهای کمتر بروز می‌کند.

مصرف ضد تشنج‌ها

ملاتونین ممکن است اثر داروهایی که برای بیماری صرع تجویز می‌شوند را کاهش دهد. خود ملاتونین هم در صورت مصرف زیاد منجر به تشنج می‌شود. بنابراین افرادی که به بیماری‌هایی مانند صرع مبتلا هستند باید در مصرف این دارو احتیاط کنند و از پزشک خود مشاوره بگیرند.

بیشتر بدانید: عوارض بارداری با چسبندگی رحم

مسدودکننده‌های سیستم عصبی مرکزی

قرص ملاتونین در واقع رقیبی برای سایر داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور است که افراد برای غلبه بر بی‌خوابی استفاده می‌کنند. اگرچه مکانیسم اثر این داروها و مسیرهایی که هر یک از آن طریق عمل می‌کنند یکسان نیست، مصرف همزمان این داروها می‌تواند با هم همپوشانی داشته باشد و هوشیاری را بیش از اندازه ضعیف کند. این موضوع برای کارگران شیفت شب اهمیت حیاتی دارد.

مصرف داروهای ضد فشار خون

ملاتونین در افرادی که برای درمان فشار خون کنترل نشده از دارو استفاده می‌کنند ممکن است مفید نباشد و باعث بالا رفتن فشار خون بشود

مبتلایان به دیابت

ملاتونین باعث افزایش گلوکز موجود در خون در بیماران مبتلا به دیابت می‌شود و به همین دلیل این افراد باید حتما این دارو را با نظر متخصص غدد مصرف کنند.

داروهای مهار کننده سیستم ایمنی

بیماری‌هایی وجود دارند که در آنها سیستم ایمنی فرد علیه بخشی از بدن فعال می‌شود و به آن حمله می‌کند. در این بیماری‌ها تجویز داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، دست کم برای دوره‌ای، بخش مهمی از درمان است. به همین ترتیب افرادی که نیازمند به پیوند عضو هستند در مقطعی برای اینکه عضو جدید توسط سیستم ایمنی بدن پس زده نشود از این داروها استفاده می‌کنند. ملاتونین ممکن است میزان اثر این داروها را کاهش بدهد و به دلیل وضعیت جدی مبتلایان به این بیماری‌ها، مشاوره پزشکی قبل از دریافت ملاتونین ضروری است.

داروهای ضدبارداری

مصرف این داروها تاثیر ملاتونین را افزایش می‌دهد. در واقع این دارو هم مانند داروهای تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی با ملاتونین همپوشانی دارد و باید با احتیاط مصرف شود.

حرف آخر

اختلال خواب ناشی از به هم ریختن هورمون ملاتونین یک عارضه است که ممکن است به دلایل مختلفی افراد را درگیر کند. از مهم‌ترین این عوامل، بالا رفتن سن و یا سفرهای بین قاره‌ای است. هورمون ملاتونین با تاریک شدن هوا در بدن ترشح شده و باعث ایجاد احساس خواب آلودگی می‌شود. زمانی که روند طبیعی خواب و ترشح این هورمون با اختلال مواجه شود، می‌توان از یک روش درمانی به کمک مصرف ملاتونین استفاده کرد. مسلما مصرف این قرص مانند هر داروی دیگری با عوارض جانبی خاصی همراه است از جمله اسهال، معده درد، افزایش تحریک پذیری و…. بنابراین توصیه می‌شود که بدون مشورت با پزشک از آن استفاده نکنید. اگر تمایل دارید که این قرص برای تنظیم ساعت خواب خود استفاده کنید، می‌توانید همین حالا از سامانه مشاوره آنلاین حال کمک بگیرید و به صدها پزشک متخصص دسترسی داشته باشید. مصرف قرص ملاتونین در دوزهای غیر استاندارد و یا افرادی که از داروهای ضد تشنج استفاده می‌کنند، ممکن است عوارض شدیدی ایجاد کند. آیا شما تا به حـال از این قرص برای تنظیم چرخه خواب خود استفاده کرده‌اید؟

پرسش‌های متداول