طحال به انگلیسی (spleen) گاهی به اشتباه به عنوان کبد شناخته می‌شود، اما عضوی متمایز است که نقش مهمی در تصفیه خون و سایر عملکردهای حیاتی ایفا می‌کند. درد طحال به دلایل مختلفی از جمله سنگ کلیه، عفونت و ضربه ایجاد می‌شود که به صورت دردی تیز و ناگهانی یا مزمن و مداوم خود را نشان می‌دهد. علاوه بر این، بیماری‌های روده‌ای مانند کولیت التهابی، اختلالات گوارشی مانند زخم معده و عفونت‌های کلیه نیز باعث ایجاد درد در این ناحیه می‌شوند. در ادامه این مقاله از مجله سلامت درباره اینکه طحال چیست و چه وظایفی در بدن دارد، صحبت خواهیم کرد و به بیماری‌های آن نیز اشاره خواهیم رکد.
طحال چیست و در کجای بدن قرار دارد؟
در موضوع دفاع بدن، طحال نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضو مسئول حمایت از سیستم ایمنی و سیستم لنفاوی ما است که با هم کار می‌کنند تا ما را سالم نگه دارند. طحال که در سمت چپ بالای شکم ما قرار دارد، اندامی کوچک و انعطاف پذیر بوده و بیضی شکل است. این اندام بدن ما حدود 7-14 سانتی متر طول و 4-8 سانتی متر عرض، بله درست است، ممکن است اندازه آن کوچک باشد، اما تأثیر آن بر سلامت کلی ما بسیار قابل توجه است.
به طور کلی اهمیت طحال را نمی توان اغراق کرد زیرا طیف وسیعی از عملکردهای حیاتی را انجام می‌دهد، از تولید و ذخیره سلول های خون گرفته تا حمایت از سیستم ایمنی و تصفیه خون.
ساختار طحال و انواع سلول های موجود در آن
طحال در یک لایه محافظ از بافت همبند قرار دارد که به آن کپسول می‌گویند. این لایه بیرونی به عنوان یک سپر عمل کرده و از بافت ظریف داخل طحال در برابر آسیب‌های خارجی محافظت می‌کند.
در داخل طحال، دو نوع بافت اصلی وجود دارد: پالپ سفید و پالپ قرمز. پالپ سفید مسئول کمک به سیستم ایمنی بدن ما در مبارزه با عفونت‌ها است و از خوشه‌هایی از سلول‌های ایمنی، از جمله لنفوسیت‌ها و ماکروفاژها، که شریان‌های مرکزی را احاطه کرده‌اند، تشکیل شده است. این سلول‌ها با هم کار می‌کنند تا مواد خارجی موجود در خون را شناسایی کرده و به آن‌ها پاسخ دهند.
از سوی دیگر، پالپ قرمز، بخش عمده طحال را تشکیل می‌دهد و از رگ‌های خونی، از جمله سینوس‌های وریدی و ساختارهای طناب مانند تشکیل شده است. پالپ قرمز نقش مهمی در فیلتر کردن گلبول های قرمز قدیمی یا آسیب دیده از جریان خون دارد و همچنین پلاکت‌ها را که برای غلیظ شدن خون ضروری هستند، ذخیره می‌کند. در شرایط اضطراری، مانند زمانی که خونریزی داریم، پالپ قرمز خون ذخیره شده را آزاد کرده تا به جبران خون از دست رفته کمک کند.
وظایف طحال در بدن
طحال یک عضو چندوظیفه ای است که نقش مهمی در سلامت کلی ما دارد. از تولید سلول های ضروری خون گرفته تا تصفیه خون.
طحال در طول رشد جنین و مراحل خاصی از زندگی، به عنوان یک کارخانه عمل می‌کند و لنفوسیت‌ها و ماکروفاژها را تولید می‌کند. این سلول‌ها برای مبارزه با عفونت‌ها و حفظ سیستم ایمنی بدن بسیار ضروری هستند. طحال علاوه بر تولید، به عنوان واحد ذخیره سازی سلول‌های خونی نیز عمل می‌کند. هنگامی که بدن به آن‌ها نیاز دارد، این سلول‌ها را به جریان خون می‌فرستد تا نیاز بدن تامین شود.
طحال به عنوان بخشی از سیستم ایمنی، نقش کلیدی در تقویت سیستم دفاعی ما در برابر پاتوژن‌های مضر نیز دارد. یعنی با تحریک واکنش‌های ایمنی و تولید لنفوسیت‌ها، به ما کمک می‌کند تا با عفونت‌ها مبارزه کرده و سالم بمانیم.
یکی دیگر از عملکردهای حیاتی طحال، تصفیه خون است. درواقع سموم و مواد مضر خون را فیلتر می‌کند و سلول‌های مرده و سایر مواد زائد را نیز از بین می‌برد. این فرآیند برای حفظ جریان خون سالم ضروری است.
نقش طحال در سیستم ایمنی بدن
طحال از مراحل اولیه زندگی شروع به فعالیت می کند و اهمیت آن پس از تولد آشکارتر می‌شود. بدون طحال، تولید گلبول‌های سفید و سایر سلول‌هایی که به شکستن و حذف سلول‌های مرده کمک می‌کنند، به شدت مختل می‌شود که منجر به مشکلات قابل توجهی می‌شود.
یکی از حیاتی‌ترین نقش‌های طحال در حمایت از سیستم ایمنی است. طحال به عنوان یکی از اجزای اصلی دفاع بدن در برابر عفونت ها، به تقویت پاسخ های ما به عوامل بیماری زا کمک می‌کند و ما را در برابر بیماری ها محافظت می‌کند. هنگامی که طحال به درستی کار کند، بدن ما برای مبارزه با عفونت‌ها و بیماری‌ها مجهزتر می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که طحال به درستی کار نکند، بدن ما در برابر بیماری آسیب پذیرتر می‌شود.
بسیاری از بیماری‌ها به دلیل وجود سموم، پاتوژن‌ها و سایر مواد مضر در خون ایجاد می‌شود. طحال نیز نقش حیاتی در از بین بردن این مواد ایفا می‌کند و باعث تمیز و سالم ماندن خون می‌شود.
نشانه‌های مشکل داشتن طحال چیست؟
یکی از علائم رایج درد شکم است که معمولاً در سمت چپ بالای شکم احساس می شود. این درد می تواند تیز، سنگین و یا حتی یک درد مبهم باشد. در برخی موارد، ممکن است به پشت یا شانه تابش کند و باعث ناراحتی و حتی ناتوانی آن شود. یکی دیگر از علائمی که باید مراقب آن بود احساس فشار یا سنگینی در ناحیه آسیب دیده است. این احساس می تواند شدید باشد و ممکن است با احساس ناراحتی یا ناراحتی همراه باشد.
علاوه بر این علائم، برخی از افراد ممکن است تغییراتی را در سیستم گوارش خود حس کنند که به صورت سوء هاضمه، احساس سیری سریع، تغییر در حرکات روده یا حتی احساس ناراحتی در ناحیه شکم ظاهر می‌شود. اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، به سرعت با یک پزشک آنلاین و برای درمان از او راهنمایی بگیرید.
تاثیر طحال در فرآیند تولید و انقضا سلول های خونی
طبق تحقیقات پزشکی، طحال نقش مهمی در تولید و حذف سلول‌های خونی دارد. طحال در طول رشد جنین و اوایل کودکی مسئول تولید گلبول‌های قرمز، پلاکت ها و گلبول های سفید خون است که برای حمل اکسیژن، غلیظ شدن خون و مبارزه با عفونت‌ها ضروری هستند.
پس از تولید این سلول ها، طحال نیز به عنوان یک فیلتر عمل می‌کند و گلبول های قرمز قدیمی، آسیب دیده یا عفونی را از گردش خون خارج می‌کند و پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید خون را برای استفاده در آینده ذخیره می‌کند. علاوه بر این، طحال به بازیافت آهن از گلبول های قرمز قدیمی کمک می‌کند که برای تولید گلبول های جدید استفاده می‌شود. این فرآیند برای حفظ سطح سلول‌های خونی سالم و جلوگیری از اختلالاتی مانند کم خونی یا بیماری آنمی و ترومبوسیتوپنی ضروری است.
عوارض نداشتن طحال چیست؟
عمل اسپلنکتومی یا برداشتن طحال، منجر به عوارض متعددی می‌شود. یکی از شایع ترین عوارض، افزایش خطر عفونت، به ویژه از باکتری های محصور شده مانند استرپتوکوک پنومونیه و هموفیلوس آنفولانزا است. زیرا همانطور که گفتیم طحال نقش مهمی در فیلتر کردن خون و حذف گلبول‌های قرمز قدیمی یا آسیب دیده و همچنین ذخیره سلول‌های ایمنی که به مبارزه با عفونت می‌پردازد، ایفا می‌کند.
بدون طحال، بدن ممکن است در تشخیص و حذف این باکتری‌ها مشکل داشته باشد و احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد. علاوه بر این، افراد بدون طحال ممکن است کم خونی را نیز تجربه کنند، زیرا توانایی بدن برای حذف گلبول های قرمز قدیمی مختل می‌شود. سایر عوارض نداشتن طحال شامل خطر بیشتر سپسیس (نوعی التهاب که در اثر عفونت به وجود می‌آید) است.
افرادی که طحال ندارند باید واکسیناسیون های منظم را دریافت کنند و اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از عفونت انجام دهند.
بیماری های مرتبط با نقض عملکرد طحال
برخی از شایع ترین اختلالات طحال و بیماری‌های ان در ادامه ذکر شده است:
صدمات تروماتیک: طحال ممکن است به دلیل ضربه شدید به ناحیه شکم، تصادفات رانندگی یا سایر ضربه‌های فیزیکی آسیب ببیند و به این ترتیب باعث خونریزی داخلی شده و توانایی آن برای تصفیه خون مختل می‌شود. علائم این مشکل، شامل درد شکم، تب، خستگی و کاهش شمارش خون است.
بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی): این وضعیت زمانی رخ می دهد که طحال به طور غیر طبیعی بزرگ می‌شود و معمولاً به دلیل عفونت یا التهاب شدید است. علائم این مشکل شامل درد شکم، تب، خستگی و کاهش شمارش خون است.
کیست طحال: یک اختلال ژنتیکی نادر است که باعث تشکیل کیست های غیر طبیعی در طحال می‌شود. این کیست‌ها منجر به بزرگ شدن اندام و عملکرد غیر طبیعی آن می‌شوند و در نتیجه مشکلاتی مانند ترومبوسیتوپنی (تعداد کم پلاکت‌ها) و کم خونی (تعداد کم گلبول های قرمز خون) می‌شوند.
توده طحال: توده هایی هستند که در طحال ایجاد می‌شوند و می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. رایج ترین انواع توده های طحال عبارتند از:
سرطان خون: لوسمی و لنفوم دو نوع سرطان خون هستند که طحال را تحت تاثیر قرار می‌دهند. لوسمی سرطان سلول های خونی است، در حالی که لنفوم سرطان سلول های لنفاوی است.
تومورهای غیر خونی: تومورهایی هستند که خون ندارند و می‌توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. به عنوان مثال می توان به کیست طحال، همانژیوم، لیپوم، فیبروم و آنژیوم اشاره کرد.
تومورهای بدخیم: تومورهای سرطانی هستند که در طحال ایجاد می‌شوند. به عنوان مثال می‌توان به لنفوم طحال و انواع نادر سرطان طحال اشاره کرد.
علاوه بر این شرایط، طحال ممکن است در بیماری های دیگری مانند طحال اضافی، پارگی طحال، کم خونی سلول داسی شکل، ترومبوسیتوپنی، سرطان طحال، انفارکتوس طحال و ضعف طحال نیز درگیر باشد.
روش های درمان بیماری‌های طحال
برخی از مشکلات رایج طحال و نحوه درمان آن‌ها به شرح زیر است:
عفونت: انواع آنتی بیوتیک که معمولاً برای مبارزه با عفونت های باکتریایی تجویز می‌شوند. آنتی بیوتیک خاص مورد استفاده به نوع عفونت و میزان پاسخ باکتری به درمان بستگی دارد.
تومورهای خونی: اگر مشکل طحال مربوط به تومور خونی مانند لنفوم یا لوسمی باشد، درمان معمولاً شامل ترکیبی از شیمی درمانی، رادیوتراپی و در برخی موارد پیوند مغز استخوان است.
کیست طحال: اگر کیست روی طحال علائمی مانند درد یا خونریزی ایجاد کند، ممکن است جراحی برای برداشتن کیست و در صورت نیاز برداشتن بخشی از طحال لازم باشد.
طحال ملتهب: درمان طحال ملتهب معمولاً شامل استراحت، مصرف داروهای ضدالتهابی و در برخی موارد کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون است. در صورت وجود عفونت، ممکن است آنتی بیوتیک نیز تجویز شود.
نقرس طحال: برای کنترل نقرس طحال، پزشکان ممکن است داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، داروهایی برای کنترل سطح اسید اوریک (مانند آلوپورینول) و تغییرات رژیم غذایی را توصیه کنند.
برداشتن طحال؛ عمل جراحی طحال
این عمل که به عنوان اسپلنکتومی شناخته می شود، معمولاً زمانی انجام می شود که طحال به درستی کار نمی‌کند، آسیب دیده و یا بزرگ شده است.
البته گاهی اوقات، تنها بخشی از طحال باید برداشته شود که این روش به نام اسپلنکتومی جزئی شناخته می شود.
قبل از انجام عمل جراحی، دریافت واکسن‌های خاصی برای تقویت سیستم ایمنی ضروری خواهد بود زیرا برداشتن طحال خطر عفونت را افزایش می‌دهد.
اکثر جراحی‌های طحال با استفاده از جراحی لاپاراسکوپی انجام می‌شود، روشی با حداقل تهاجم که باعث کاهش اسکار و بهبود سریع‌تر می شود. این روش شامل ایجاد چندین برش کوچک در شکم و قرار دادن یک لاپاروسکوپ یا همان لوله نازک با دوربین و نور در انتهای آن، برای راهنمایی جراح است.
این روش شامل:
* ایجاد منافذ کوچک در دیواره شکم برای لاپاراسکوپ
* استفاده از لاپاراسکوپ برای تجسم طحال و هدایت فرآیند برداشت
* باد کردن شکم با گاز برای سهولت در وارد کردن ابزار
* بخیه زدن یا منگنه زدن برش ها پس از عمل
در بیشتر موارد، بیماران می توانند در همان روزی که عمل انجام می شود به خانه بازگردند اما ممکن است یک نفر حداقل به مدت 24 ساعت زمان برای ریکاوری در بیمارستان نیاز داشته باشد.
در موارد نادر نیز اگر جراحی لاپاروسکوپی امکان پذیر نباشد، جراحی باز انجام می‌شود. این روش شامل ایجاد یک برش بزرگ در شکم است. بیهوشی عمومی مورد نیاز بوده و بیماران ممکن است نیاز داشته باشند چند روزی را در بیمارستان بگذرانند.
نقش طحال در رشد کودکان
طحال نقش حیاتی در رشد کودکان به ویژه در سال های اولیه ایفا می‌کند. همانطور که گفتیم، طحال به عنوان فیلتری برای خون عمل می‌کند، گلبول‌های قرمز قدیمی و آسیب دیده را از بین می‌برد و محتوای آهن را بازیافت می‌کند. در کودکان، طحال همچنین مسئول ذخیره گلبول های قرمز و پلاکت‌ها است که برای غلیظ شدن خون ضروری هستند.
علاوه بر این، طحال با تولید سلول های ایمنی به نام ماکروفاژها و لنفوسیت ها به مبارزه با عفونت ها کمک می کند که به حذف عوامل بیماری زا از بدن کودک کمک می‌کند. طحال در دوران کودکی همچنین در حذف باکتری ها و سایر مواد خارجی از جریان خون نقش دارد و به پیشگیری از ابتلا به عفونت‌ها کمک می‌کند.
نحوه مراقبت و تغذیه مناسب برای سالم ماندن طحال
درواقع پاکسازی طحال روش خاصی نیست که بتوان انجام داد، بلکه مفهومی است که می‌توان از طریق ترکیبی از عادات سالم به آن دست یافت. یک رژیم غذایی مناسب و سرشار از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان می‌تواند از سلامت طحال و سیستم ایمنی بدن حمایت کند.
علاوه بر این، مصرف گیاهان دارویی مانند گل رازیانه، زنجبیل و آلوئه ورا نیز اثرات مفیدی بر عملکرد طحال و سیستم ایمنی بدن دارد. فعالیت بدنی منظم مانند پیاده روی، شنا یا یوگا نیز جریان خون و اکسیژن رسانی به اندام‌ها را بهبود می‌بخشد. ضمن اینکه کاهش استرس از طریق تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن و تمرین‌های تنفس عمیق و حتی مشاوره آنلاین رواشناسی برای حل مشکلات شخصی و یا خانوادگی، به بهبود عملکرد طحال و سالم ماندن آن کمک می‌کند.
آیا می‌توان بدن طحال زندگی کرد؟
برخلاف آنچه که ممکن است تصور شود، داشتن یک زندگی عادی بدون طحال کاملاً ممکن است. در واقع، برخی از افراد بدون این اندام حیاتی متولد می‌شوند و برخی دیگر ممکن است به دلیل آسیب یا بیماری تحت عمل جراحی برای برداشتن آن قرار گیرند. در نبود طحال، کبد بسیاری از مسئولیت‌ها را بر عهده می‌گیرد و به طور موثر نقش این اندام حیاتی را بر عهده می‌گیرد. این سازگاری به افراد اجازه می‌دهد تا بدون طحال نیز زندگی کنند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟
اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، باید بدون تاخیر با پزشک مراجعه کنید.
- احساس سیری یا نفخ غیرمعمول بعد از خوردن یک وعده غذایی کوچک
- کبودی یا خونریزی غیر قابل توضیح
- دردی تیز و کوبنده در سمت چپ بالای شکم که با حرکت یا فشار بدتر می شود
این علائم می تواند نشان دهنده بزرگ شدن یا پارگی طحال باشد که همگی نیاز به درمان فوری دارد.
منابع:
