چه زمانی نوار مغز باید گرفته شود؟

الکتروانسفالوگرافی تکنیکی برای ثبت و تفسیر فعالیت الکتریکی مغز است که تحت عنوان نوار مغز شناخته می‌شود. سلول‌های عصبی مغز باعث ایجاد تکانه‌های الکتریکی می‌شوند که در الگوهای مشخص به صورت ریتمیک نوسان می‌کنند. در سال ۱۹۲۹ هانس برگر، دانشمند آلمانی، نتایج اولین مطالعه استفاده از دستگاه الکتروانسفالوگراف -ابزاری که این الگوهای امواج مغزی را اندازه گیری و ثبت می‌کند- منتشر کرد. ضبط تولید شده توسط چنین ابزاری، الکتروانسفالوگرام است که معمولا به اختصار EEG نامیده می‌شود.

برای تفسیر نتایج الکتروانسفالوگرافی و طرح سوالات خود از متخصصان مربوطه می‌توانید از دکتر آنلاین مغز و اعصاب سامانه حال استفاده کنید.

برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز، ۸، ۱۶ یا ۲۵ جفت الکترود به پوست سر متصل می‌شود. هر جفت الکترود، سیگنالی را به یکی از چندین کانال ضبط الکتروانسفالوگراف منتقل می‌کند. هر سیگنال از اختلاف ولتاژ بین جفت تشکیل شده است. نوسان ریتمیک این اختلاف پتانسیل به صورت برجستگی‌ها و فرو رفتگی‌هایی بر روی نمودار خط توسط کانال ضبط نشان داده می‌شود. ریتم این برجستگی‌ها و فرورفتگی‌ها (امواج) وضعیت فعلی مغز را نشان می‌دهد. این آزمایش یک فرآیند بی خطر است. افرادی که سابقه تشنج دارند، ممکن است با مشاهده چراغ‌های چشمک‌زن یا تنفس عمیق دچار حمله شوند. اگر چنین اتفاق نادری روی دهد، تیم پزشکی آماده هستند تا فورا به وضعیت بیمار رسیدگی کرده و اوضاع را کنترل کنند.

مشاوره آنلاین پزشکی با حال

چه زمانی نوار مغز باید گرفته شود

پزشکان برای تشخیص هر بیماری که به مغز مرتبط است، می‌توانند از این روش کمک ‌بگیرند. استفاده از الکتروانسفالوگرافی برای تشخیص بیماری‌های زیر ضروری است:

• تومورهای مغزی
• سکته مغزی
• آسیب‌های مغزی در اثر ضربه به سر
• اختلال عملکرد مغز به دلایل مختلف (انسفالوپاتی)
• التهاب مغز (انسفالیت)
• سرگیجه. برای آشنایی با علت سرگیجه این مقاله را بخوانید.
• بیماری آلزایمر و اختلالات مرتبط با زوال عقل
• عفونت‌های مغزی
• بررسی انواع سردرد از جمله میگرن
• اختلالات منجر به تشنج مثل صرع
• اختلالات خواب

درباره بیماری آتاکسی و راه های درمان این بیشتر بدانید و مطلب مشخص شده را مطالعه کنید.

علاوه بر این موارد، از الکتروانسفالوگرافی برای تعیین این که بیمار در کما قرار دارد یا برای پیدا کردن سطح بیهوشی مناسب برای کسی در کماست استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: تست کرونا در منزل

خواندن جواب نوار مغز

پس از آن که نتایج EEG مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، آن‌ها به شکل تصویری در اختیار بیمار قرار می‌گیرند تا در هنگام مراجعه بعدی به پزشک همراه او باشند. در هنگام این آزمایش، پزشک چندین صفحه از فعالیت مغز را بررسی می‌کند. او شکل موج‌های پایه، تغییرات ناگهانی انرژی و واکنش مغز بیمار به محرک‌های محیطی را ارزیابی می‌کند. نوار مغز مانند یک سری خطوط موج‌دار به نظر می‌رسند. این خطوط بسته به این که فرد خواب یا بیدار بوده یا در شرایط خاصی قرار داشته، متفاوت به نظر می‌رسد. اما در هر حـال یک الگوی فعالیت طبیعی مغز برای هر حالت وجود دارد.

بیشتر بخوانید: واژینیسم چیست

اگر الگوی طبیعی امواج مغزی قطع شده باشد، این می‌تواند نشانه صرع یا یک اختلال مغزی دیگر باشد. البته باید توجه کرد که صرف داشتن نوار مغز غیر طبیعی به تنهایی به معنی صرع یا هر اختلال مغزی دیگری نیست. این آزمایش فقط آن‌چه را که در لحظه در مغز شما اتفاق افتاده ثبت می‌کند. برای تصمیم گیری نهایی در مورد بیماری و تشخیص آن، پزشک نیاز به بررسی آزمایش‌ها و علائم دیگری هم دارد.

الکتروانسفالوگرافی از طریق اتصال چند جفت الکترود به پوست سر انجام می‌شود

نوار مغز نرمال

اختلاف ولتاژ بین هر جفت الکترودی که به پوست سرمتصل شده است، نوسان ریتمیکی را ایجاد کرده بر روی نوار ضبط می‌شود. نوار مغز سالم و نرمال در یک فرد بالغ طبیعی در یک حالت کاملا آرام و بدون هیجان اما هشیار، از امواج نوسانی منظم تکرار شونده تشکیل شده‌ است. این امواج در اصطلاح تخصصی به نام امواج آلفا شناخته می‌شوند. در هنگام خواب این امواج به صورت منظم اما بسیار کند خواهند بود. الکتروانسفالوگرافی کسی که در کمای عمیق هم قرار دارد به همین شکل خواهد بود. وقتی فرد هیجان زده یا مبهوت می‌شود، امواج نامنظم ولتاژ پایین، جایگزین امواج آلفا می‌شوند. هر شرایط غیر طبیعی با الگوی امواج مغزی خاصی شناخته می‌شود. مثلا امواج آهسته نامنظم که به نام امواج دلتا شناخته می‌شوند، در اثر بروز آسیب مغزی به وجود می‌آیند.

بیشتر بخوانید: علائم ضربه مغزی در کودکان

تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم

دوگانگی فاحشی بین فرکانس‌های هماهنگ یک مغز سالم و ریتم‌های ناهماهنگ یک مغز ناسالم وجود دارد. نوسانات طبیعی مغز، مانند سمفونی امواج صوتی، با انسجام و یکنواختی در حالت سالم مشخص می شود. برعکس، الگوهای نامنظم مغز در حالت ناسالم شبیه به صدایی از فرکانس های متناقض است که با انحرافات در دامنه و شکل مشخص می شود. این تمایز اساسی بین این دو حالت برای درک عملکرد پیچیده مغز و شناسایی انحرافات بالقوه از عملکرد بهینه بسیار مهم است.

نوار مغز کودکان

از این آزمایش برای تشخیص و ارزیابی مشکلاتی مثل صرع، تشنج، انواع سردرد، سرگیجه، اختلالات هوشیاری، ضربه به سر و… در کودکان استفاده می‌شود. این یک روش بی خطر است که به دلیل نداشتن اشعه‌های خطرناک، به کودک آسیبی وارد نمی‌کند. پزشکان توصیه می‌کنند که کودکان را در حالتی که کمی خواب‌ آلود هستند برای الکتروانسفالوگرافی به کلینیک انتقال دهید. به نظر می‌رسد که خستگی و کمبود خواب باعث بهبود کیفیت نوار دریافتی و نمایش مناسب‌تر و بهتر موج‌های غیر عادی مغزی شود. پزشکان ترجیح می‌دهند برای انجام این آزمایش در کودکانی که قادر به کنترل اعمال و رفتار خود نیستند، از داروی خواب آوری با نام کلرال هیدرات استفاده کرده و این کار را در حالت خواب انجام دهند. مراحل الکتروانسفالوگرافی کودکان به این ترتیب است:

• کودک روی تخت خوابانده می‌شود.
• الکترودها به سر او متصل می‌شوند. سر او باید تمیز باشد و از مواد آرایشی و حالت دهنده روی مو و پوست سر استفاده نشده باشد.
• با توصیه تکنسین باید چشم‌ها را بسته و به آهستگی نفس بکشد.
• اگر نمی‌تواند آرام بماند، سی دقیقه پیش از این آزمایش، با تجویز پزشک و به کمک داروی خواب آور به صورت موقتی او را می‌خوابانند.

در صورتی که کودک قادر به کنترل اعمال خود است، خواباندن او در حین الکتروانسفالوگرافی ضروری نیست

علت گرفتن نوار مغز از نوزاد

دلیل گرفتن نوار مغزی از نوزاد تشخیص هر گونه مشکل بالقوه در رشد یا عملکرد مغز است. طبق گفته موسسه ملی سلامت کودک و توسعه انسانی (NICHD)، آزمایش EEG می تواند به شناسایی شرایطی مانند موارد زیر کمک کند:

* تشنج یا صرع
* عفونت های مغزی یا مننژیت
* صدمات یا ضربه مغزی
* برخی اختلالات ژنتیکی

در طول آزمایش، حسگرهایی بر روی پوست سر کودک شما قرار می گیرد تا فعالیت الکتریکی مغز او را اندازه گیری کند. این آزمایش معمولاً بدون درد است و حدود 30 دقیقه طول می کشد تا کامل شود. آزمایش EEG به ویژه برای نوزادانی که دارای عوامل خطرزای تاخیر رشد یا اختلالات هستند، مانند زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد، مهم است.

نوار مغز و افسردگی

پژوهش‌های انجام شده بر روی بیماران دارای علائم افسردگی نشان داده است که نسبت امواج آلفای تولیدی در نیمکره چپ و راست این بیماران، ارتباط مستقیمی با افسردگی دارد. هم‌چنین فعالیت بیشتر قشر پیشانی در نیمکره راست یا فعالیت کمتر آن در نیمکره چپ و کاهش فعالیت قشر آهیانه در نیمکره راست نشانه‌ای از وجود افسردگی در افراد است. اگر چه الکتروانسفالوگرام دریافت شده از این بیماران بیان‌گر تفاوت آشکار در عملکرد مغز آن‌هاست، اما با این حـال این روش نمی‌تواند به عنوان یک روش تشخیصی برای افسردگی مورد استفاده قرار گیرند. برای تشخیص انواع اختلالات رفتاری از جمله افسردگی نیاز به گفت‌و‌گو با یک روانشناس یا روانپزشک، ارائه شرح حـال و انجام آزمایش‌های پزشکی برای اطمینان از سلامت جسمی فرد است. الکتروانسفالوگرافی اگر چه می‌تواند به شناخت بهتر این بیماری‌ها کمک کند اما روش قابل اطمینانی برای تشخیص آن‌ها به شمار نمی‌رود.

بیشتر بدانید: بیماری شارکو ماری توث چیست

امواج تشنج در نوار مغز

امواج تشنجی که به عنوان فعالیت الکتریکی نیز شناخته می شود، یک پدیده رایج است که در مغز رخ می دهد. وقتی فردی تشنج می‌کند، فعالیت الکتریکی مغز غیرطبیعی می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد طیفی از علائم، از خفیف تا شدید شود.

به گفته انجمن صرع آمریکا، در طول تشنج، فعالیت الکتریکی مغز می تواند از راه های مختلفی مختل شود. به عنوان مثال، الگوی طبیعی فعالیت الکتریکی مغز که به عنوان EEG (الکتروانسفالوگرام) شناخته می شود، ممکن است نامنظم و آشفته شود. این را می توان در آزمایش EEG به عنوان یک تغییر ناگهانی در فعالیت الکتریکی مغز مشاهده کرد که اغلب با شکل موج ها یا الگوهای غیر طبیعی مشخص می شود.

امواج تشنج را می‌توان بر اساس شکل، سرعت و محل قرارگیری در مغز به انواع مختلفی طبقه بندی کرد. به عنوان مثال، برخی از امواج تشنج آهسته و کند رشد می کنند، در حالی که برخی دیگر سریع و سریع هستند. برخی از امواج تشنج ممکن است به یک ناحیه از مغز محدود شود، در حالی که برخی دیگر ممکن است در سراسر مغز پخش شوند.

موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS) خاطرنشان می کند که امواج تشنج می تواند توسط عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، ضربه به سر، عفونت و برخی داروها ایجاد شود. درمان تشنج معمولاً شامل دارو یا جراحی برای کنترل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز است.

نوار مغز تشنج

تشنج در بزرگسالان یا تشنج در کودکان در اثر تغییراتی در فعالیت الکتریکی مغز روی می‌دهد و با علائمی مثل لرزش شدید و ناتوانی در کنترل حرکات بدن همراه است. بیماری صرع یکی از اختلالاتی است که می‌تواند در بیماران تشنج ایجاد کند. عوامل مختلفی مانند تب بالا، ضربه به سر، اعتیاد به مواد مخدر، تومور یا سکته مغزی و… هم می‌توانند منجر به آن شوند. یکی از بهترین روش‌های تشخیصی مرتبط با تشنج یا عوارض ناشی از آن، الکتروانسفالوگرافی است. در واقع این روش یک تست غیر تهاجمی کاربردی است که به کمک الکترودهایی که به پوست سر متصل هستند، جریان الکتریکی مغز را اندازه گرفته و به شکل قابل نمایش و تفسیر ارائه می‌دهد.

نوار مغز کودکان اوتیسم

بیماری اختلال طیف اوتیسم یک اختلال وابسته به عملکرد مغز است که می‌تواند بر رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی افراد تاثیر فراوانی داشته باشد. یکی از عوارض این بیماری، اثرگذاری بر رشد زبان و بروز اختلال یادگیری و مشکلات گفتاری در کودکان و بزرگسالان است. برای آشنایی بیشتر با اختلال یادگیری می‌توانید مقاله مرتبط با آن را مطالعه کنید. تشخیص اوتیسم به ویژه در ماه‌های ابتدایی تولد کار دشواری بوده و به تدریج، از طریق تاخیر در عملکردهای طبیعی کودک تا سن دو یا سه سالگی قابل تشخیص است. با این حـال پزشکان معتقدند که از طریق تحلیل الکتروانسفالوگرام دریافتی از کودکان در حدود سه ماهگی، می‌توان احتمال بروز اوتیسم را در نوزادان پیش بینی کرد.

این آزمایش یک روش ساده، ارزان و غیر تهاجمی است که به کار گرفتن آن برای نوزادان کار سختی به نظر نمی‌رسد. آن‌ها بر این باورند که از این طریق می‌توان رشد عصبی نوزاد را ردیابی و توانایی مغز در حـال رشد او را -به ویژه در نوزادانی که خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم دارند- مورد ارزیابی و بررسی قرار داد.

بیشتر بخوانید: علائم دیسلکسیا چیست؟

عکس نوار مغز

جواب الکتروانسفالوگرافی به شکل نسخه چاپی یا الکترونیکی در اختیار پزشک قرار می‌گیرد و او بر اساس تفسیر به دست آمده، می‌تواند اختلال یا بیماری مرتبط با مغز و عملکرد الکتریکی آن را شناسایی کند. در ادامه چند نمونه از تصاویر الکتروانسفالوگرافی افراد را مشاهده می‌کنید:

به کمک الکتروانسفالوگرافی می‌توان اختلالات مربوط به خواب را بررسی کرد

نوار مغزی یک روش غیر تهاجمی برای تشخیص حملات تشنجی از جمله صرع است

به دلیل این که الکتروانسفالوگرافی بدون هیچ نوع اشعه‌ مضری انجام می‌شود، یک روش ایمن برای کودکان است

آماده شدن برای گرفتن نوار مغز

پیش از آماده شدن برای الکتروانسفالوگرافی لازم است که بیمار چند کار را برای آماده سازی انجام دهد:

• هشت ساعت پیش از آزمایش از خوردن و نوشیدن خوراکی‌های حاوی کافئین خودداری کند.
• در شب قبل و پیش از شروع فرآیند به طور معمول غذا بخورد. پایین بودن قند خون ممکن است بر نتیجه به دست امده تاثیر داشته و نتیجه را غیر واقعی کند.
• در مورد مصرف هر دارویی -چه با نسخه و چه بدون نسخه و هر نوع مکملی- از قبل با پزشک مشورت کند.
• شب قبل از آزمایش موهای خود را شسته و از هیچ نوع ماده حالت دهنده مو مثل ژل و… استفاده نکند.

بیشتر بخوانید: درد پهلو بعد از بیدار شدن از خواب

فرآیند گرفتن  نوار مغز چگونه است

روند این آزمایش در همه جا تقریبا به یک شکل انجام می‌شود. برخی افراد برای انجام آن به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، در حالی که برخی پزشکان متخصص مغز و اعصاب آن را در کلینیک خود تهیه خواهند کرد. برای این منظور لازم است که:

• بیمار روی یک تخت دراز بکشد یا به شکل ثابت بنشیند.
• تکنسین حدود ۸ تا ۲۵ جفت حسگر کوچک را روی پوست سر او قرار می‌دهد. این سنسورها که الکترود نام دارند، فعالیت الکتریکی سلول‌های داخل مغز را که نورون نامیده می‌شوند، گرفته و آن‌ها را به دستگاهی می‌فرستند. در نهایت این فعالیت‌ها به صورت مجموعه‌ای از خطوط روی کاغذ یا نمایشگر کامپیوتر نشان داده شود.
• پس از نصب حسگرها از بیمار می‌خواهند بی حرکت بماند.
• بیمار در ابتدا با چشمان باز و سپس با چشمان بسته قرار خواهد گرفت. گاهی هم تکنسین از فرد می‌خواهد که نفس عمیق بکشد یا به چراغ چشمک‌زن خیره شود. این کارها می‌توانند الگوی امواج مغزی را تغییر دهند.
• در این حـال دستگاه فقط به ثبت فعالیت مغز مشغول است و آن را تحریک نمی‌کند.
• گاهی این عمل در هنگام خوابیدن بیمار انجام می‌شود. اگر در چنین شرایطی سایر عملکردهای بدن در حین خواب مثل تنفس و نبض هم در حـال کنترل شدن باشد، آزمایش پلی سومنوگرافی نامیده می‌شود.

مشاوره با متخصص مغز و اعصاب

حرف آخر

سلول‌های مغز از طریق تکانه‌های الکتریکی به صورت مداوم با هم در ارتباط هستند. الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغزی از طریق اندازه گیری این تکانه‌ها و ارتباط بین آن‌ها به کمک الکترودهای متصل به پوست سر می‌تواند در تشخیص بسیاری از بیماری‌های مغزی موثر باشد. عدم استفاده از اشعه‌های خطرناک در این روش، آن را به یک روش امن و ارزان برای شناسایی مشکلات مغزی مثل صرع، تشنج، انواع سردرد و… تبدیل کرده است. در صورت نیاز به راهنمایی تخصصی پزشک در زمینه نوار مغز و تفسیر آن می‌توانید از مشاوران حال کمک بگیرید. اگر تجربه الکتروانسفالوگرافی را داشته‌اید، از تجربه خود به ما بگویید.

منابع

www.britannica.com

www.webmd.com

سوالات متداول