خود بیمار انگاری چیست؟
خود بیمار انگاری (hypochondria) که به آن اضطراب بیماری یا وسواس خود بیمار انگاری هم می‌گویند، نوعی بیماری است که در آن فرد، ترس غیر واقعی از ابتلا به یک یا چند بیماری پزشکی جدی دارد. یا در مواردی هم از اینکه در معرض خطر ابتلا به بیماری بگیرید، وحشت‌زده می‌شود. این افراد ممکن است عملکردهای معمول بدن را به عنوان نشانه‌های بیماری سوءتعبیر کنند.
حتی پس از آنکه آزمایشهای پزشکی هیچ مشکلی نشان نداد، افراد مبتلا به هیپوکندریا همچنان نگران این موضوع هستند که نکند به بیماری جدی‌ای مبتلا باشند؟ این نگرانی‌های مداوم در مورد سلامتی می‌تواند در روابط، شغل و زندگی آن‌ها مشکلات زیادی ایجاد کند.
شاید با اصطلاح هیپوکندریا یا خود بیمار انگاری آشنا باشید. در سال‌های اخیر، منخصصان و ارائه‌دهندگان خدمات سلامت از اصطلاح «اختلال اضطراب بیماری» استفاده می کنند. افراد مبتلا به این اختلال نمی‌توانند احساس خود را کنترل کنند و ترس آن‌ها در مواجهه با بیماری، بسیار واقعی است.
خود بیمار پنداری
همان‌طور که قبلا توضیح دادیم، از خود بیمار پنداری یا هیپوکندریا به عنوان اختلال اضطراب بیماری نیز یاد می‌شود. خود بیمار پنداری، ترس گسترده‌ای از ابتلا به یک بیماری جدی یا تهدیدکننده است که حتی اگر پزشک به شما بگوید هیچ علامتی از بیماری در بدنتان وجود ندارد، باز هم نگرانی و اضطراب دست از سر شما برنمی‌دارد.
افراد مبتلا به خود بیمار پنداری، معمولا واکنش‌های طبیعی بدن را به عنوان نشانهای از یک بیماری جدی برداشت می‌کنند. خود بیمار پنداری یک مشکل جدی و نیازمند درمان است که شدت آن می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد. شدت این بیماری به طور معمول در زمان استرس و با افزایش سن افزایش می‌یابد. شایع‌ترین سن شروع خود بیمار پنداری، اوایل بلوغ است. در این اختلال، نه وجود یا عدم وجود یک بیماری جسمی، که اضطراب مداوم و بیش از حد، بیشتر از هر چیزی برای فرد ناتوان‌کننده است.
حدود ۸/۰ تا ۵/۴ درصد افراد خود بیمار پنداری اولیه دارند. ۱۰ تا ۲۰ درصد افراد سالم هم سطوح مختلف خود بیمار انگاری را نشان می‌دهند. حدود ۴۵ درصد افراد بدون تشخیص اختلال عمده روانپزشکی هم به طور متناوب نگرانی‌های بیدلیل در مورد بیماری دارند.
در حال بخوانید: مهرطلبی چیست؟
دلایل ایجاد و علائم خود بیمار پنداری
پزشکان به درستی نمی‌دانند که چرا برخی از افراد دچار خود بیمار پنداری می‌شوند. اما عوامل زیر می‌تواند احتمال بروز این مشکل را افزایش دهد:
- آسیبهای دوران کودکی، مانند کودک آزاری یا بی‌توجهی به آن‌ها
- استرس شدید
- اضطراب‌های سلامتی یا سایر اختلالات اضطرابی در خانواده شما
- بیماری دوران کودکی یا بیماری جدی یکی از اعضای خانواده در زمان کودکی شما
- مسائل سلامت روان، مانند اضطراب یا افسردگی
- ضربه‌های روحی مانند تجاوز جنسی یا سوءاستفاده فیزیکی یا عاطفی
شما می‌توانید راجع به علائم افسردگی و همچنین درمان افسردگی ، در مقالات مربوط به هر کدام بخوانید.
هنوز پزشکان دلیل مشخصی برای ابتلای یک فرد به خود بیمار انگاری پیدا نکرده‌اند
خود بیمار پنداری علائم مختلفی دارد که در ادامه چند نمونه شایع آن را با هم بررسی می‌کنیم:
- نگرانی یا ترس بیش از حد از داشتن یا ابتلا به بیماری جدی، حداقل به مدت شش ماه
- برداشت غلط از علائم طبیعی بدن
- ترس مداوم از بیماری با وجود اطمینان از وضعیت سلامتی توسط پزشکان و متخصصان
- مراجعه مکرر به پزشک برای اطمینان خاطر یا عدم مراجعه به مراکز درمانی به دلیل ترس از تشخیص بیماری
- سطح بالایی از اضطراب نسبت به وضعیت سلامتی شخصی
- بررسی مکرر بدن از نظر علائم بیماری
- اجتناب از افراد، مکان‌ها یا فعالیت‌های معمول به دلیل ترس از خطرات سلامتی
- نگرانی بیش از حد بیش از حد در مورد یک بیماری / بیماری خاص به دلیل وجود آن در سوابق خانوادگی
- جستجوی مكرر در اینترنت برای پیدا کردن دلایل / علائم بیماری شدید احتمالی
- بروز مشکلاتی در حفظ شغل، روابط و انجام فعالیت‌های روزمره به دلیل اضطراب و پریشانی
- اغراق در علائم و شدت آن‌ها (مثلا سرفه به نشانه سرطان ریه تبدیل می‌شود
- مقایسه و بررسی علائم و وضعیت سلامتی خود با دیگران
- نگرانی شدید از وضعیت سلامتی افراد نزدیک
- بررسی مکرر علائم بیماری مثل فشار خون یا دمای بدن
در حال بخوانید : دمای طبیعی بدن زیر بغل
انواع خود بیمار انگاری
فردی که درگیر اختلال خود بیمار انگاری است به طور کلی در یکی از این دسته‌های زیر قرار می‌گیرد:
به دنبال تشخیص و درمان‌های پزشکی: این افراد زمان زیادی را در مطب‌های پزشکان، آزمایشگاه‌ها یا کلینیک‌های سونوگرافی و رادیولوژي می‌گذرانند. این افراد مدام به سراغ متخصصان مختلف می‌روند و از آن‌ها می‌خواهند تا برایشان عکس و آزمایش و… بنویسند.
اجتناب شدید از مراجعه به پزشک: این افراد از مراجعه به پزشكان و استفاده از خدمات پزشکی خودداری می‌کنند. ممکن است به پزشکان اعتماد نکنند یا تصور کنند که آن‌ها علائم‌شان را جدی نمی‌گیرند. این موضوع می‌تواند ترس و اضطراب بیشتری در این افراد ایجاد کند. درباره راهکارهای کاهش استرس در حال بخوانید
در حال بخوانید: علت دوبینی لحظه ای
درمان شناختی رفتاری خود بیمار انگاری
درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی روان‌درمانی ساختار یافته و هدفمحور است (گفت‌وگو درمانی). مشاوران از آن برای درمان یا مدیریت اختلالات بهداشت روان و مشکلات عاطفی استفاده می‌کنند.
در این روش، یک درمانگر یا روانشناس به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را از نزدیک بررسی کنید. در طی این روند خواهید فهمید که چگونه افکار شما بر عملکرتان تأثیر میگذارد. از طریق درمان شناختی رفتاری می‌توانید افکار و رفتارهای منفی را یاد بگیرید و الگوها و عادات تفکر سالمتری را بپذیرید.
درمان شناختی رفتاری، یکی از درمان‌های موثر در خود بیمار انگاری است
درمان شناختی رفتاری معمولا در تعداد جلسات محدودی برگزار می‌شود. با استفاده از قالب پرسش و پاسخ، درمانگر به شما کمک می‌کند دیدگاه دیگری پیدا کنید. در نتیجه، شما یاد می‌گیرید که به استرس، درد و شرایط دشوار بهتر پاسخ دهید . این روش درمانی می‌تواند به تنهایی یا همراه با دارو و سایر روشهای درمانی استفاده شود. تحقیقات نشان داده‌اند که درمان شناختی رفتاری کمک زیادی به کنترل و بهبود اختلال خود بیمار انگاری می‌کند.
در حال بخوانید : راه‌های پیشگیری از سکسکه نوزاد
راه های مبارزه با خود بیمار انگاری
یکی از مهمترین نکات برای مبارزه با خود بیمار انگاری، مراجعه به درمانگر یا پزشک است. اما نکات زیر به طور کلی می‌تواند به افرادی که به شکل مرتب نسبت به وضعیت سلامتی بدن خود احساس نگرانی می‌کنند، کمک کند:
- درباره علائم تحقیق نکنید: اگر می‌دانید که مستعد نگرانی در مورد سلامتی یا علائم جسمی‌تان هستید، بهتر است گوگل را فراموش کنید! اینترنت دنیایی از اطلاعات مختلف را در خود جای داده و وقتی شما دانش کافی در مورد یک مسئله نداشته باشید، این حجم از اطلاعات می‌تواند شما را گمراه کند. مثلا ممکن است شخصی به دلیل آلرژی، دچار گلو درد باشد؛ اما از طریق اینترنت متوجه شود که گلو درد یکی از نشانه‌های سرطان است!
- از دیگران کمک بگیرید: پیوستن به یک گروه حمایتی برای افراد مبتلا به اضطراب سلامتی می‌تواند به شما کمک کند با سایر افرادی که نگرانیها یا علائم مشابه شما را دارند ارتباط برقرار کنید. صحبت در مورد نگرانی‌های خود با دیگران ممکن است به شما کمک کند تا بتوانید خود بیماری انگاری خود را کنترل کنید.
- با پزشکتان در ارتباط باشید: اگر در کنار گذاشتن نگرانی‌های مربوط به سلامت جسمی یا وضعیت پزشکی خود مشکل دارید، به پزشکتان اطلاع دهید. پزشک می‌تواند مشکل را برای شما شرح دهد و نگرانی‌هایتان را بشنود. این گفت‌وگو به کاهش اضطراب شما کمک می‌کند.
شما می‌توانید درباره علائم سرطان رحم در حال بخوانید.
خود بیمار انگاری سرطان
برخی از افراد، هر نوع علامت ساده بیماری را به سرطان ربط می‌دهند. برای چنین افرادی، سرماخوردگی می‌تواند نشانه سرطان خون باشد! یا یک سردرد ساده را با تومور مغزی اشتباه بگیرند. گوگل کردن علائم بیماری برای بیماران مبتلا به خود بیمار انگاری سرطان، بسیار خطرناک است. زیرا در نتیجه جستجوی «علائم تومور مغزی»، حتما با نشانه سردرد هم مواجه خواهند شد؛ اما این بدان معنی نیست که هر سردردی الزاما می‌تواند به یک تومور مغزی منجر شود. جهت مطالعه بیشتر می‌توانید مقاله‌ای با عنوان انواع سردرد را در حال بخوانید.
خود بیمار انگاری ایدز
خود بیمار انگاری ایدز هم یکی دیگر از موارد شایع در هیپوکندریا است که می‌تواند آسایش را از فرد بگیرد. این افراد ممکن است پس از مراجعه به آرایشگاه، دندانپزشکی و… دچار این ترس و نگرانی شوند که نکند به ایدز مبتلا شده باشند! و در مواردی ممکن است حتی علائمی هم در خودشان احساس کنند. در صورتی که علائم ایدز سال‌ها پس از ورود ویروس HIV به بدن، شروع می‌شود. راجع به بیماری ایدز در حال بخوانید.
افراد مبتلا به خود بیمار انگاری ممکن است به شکل مداوم علائم بیماری‌های مختلف را در خود حس کنند
خود بیمار انگاری کرونا
با شروع بیماری همه‌گیر کرونا، خیلی از افراد دچار توهم ابتلا به کرونا شدند. این افراد معمولا در مراجعه به پزشک از علائمی مثل تنگی نفس، سنگینی در قفسه سینه یا ضعف و بی‌حالی شکایت دارند که با انجام تست کرونا یا سی تی اسکن ریه، متوجه می‌شوند که به بیماری کرونا مبتلا نیستند. این علائم در مواقعی کاملا واقعی است و در مواردی هم، فرد فقط به احساس آن مبتلاست.
در حال می‌توانید، تست کرونا در منزل بدهید.
اخبار نگران‌کننده‌ای که هر روز از گوشه و کنار دنیا در مورد کرونا به ما می‌رسد، قرنطینه طولانی و نداشتن زندگی عادی، مرگ اطرافیان بر اثر کرونا یا ابتلای آن‌ها به این بیماری، از جمله دلایلی است که می‌تواند خیلی از افراد را به خود بیمار انگاری کرونا دچار کند.
بیشتر بدانید: بهترین روش درمان وسواس کندن مو
خود بیمار انگاری قلبی
در این مواقع، فرد مبتلا به خود بیمار انگاری قلبی احساس تپش قلب یا در مواقعی درد در قفسه سینه دارد. پس از مراجعه به پزشک و انجام نوار قلبی، اکوی قلب، تست ورزش و… پزشک به فرد می‌گوید که قلبش سالم است و هیچ مشکل جسمی‌ای وجود ندارد.
خود بیمار انگاری ام اس
افراد مبتلا به خود بیمار انگاری ام اس علائمی مثل گز گز دست و پا، بی‌حالی و خواب رفتگی قسمت‌هایی از بدن دارند. این افراد معمولا به پزشکان مختلفی مثل پزشک عمومی، متخصص داخلی، متخصص مغز و اعصاب یا اعصاب و روان، چشم پزشک، بینایی‌سنج و… مراجعه می‌کنند و با وجود اینکه تمام این پزشکان امکان ابتلا به ام اس را رد می‌کنند، همچنان بر حس خود پافشاری دارند. معمولا در چنین شرایطی، فرد به یک روانپزشک یا روان‌درمانگر ارجاع داده می‌شود. راجع به بیماری ام اس می‌توانید مقاله مرتبط با آن را بخوانید.
درمان هیپوکندریا یا بیماری خود بیمار پنداری
پزشکی که به آن مراجعه می‌کنید ممکن است با یک متخصص بهداشت روان مانند روانشناس یا روانپزشک همکاری کرده تا به شما در مدیریت این اختلال کمک کند. مراقبت‌های لازم برای خود بیمار پنداری، در جهت کنترل آن و کاهش عوارض فردی و اجتماعی این بیماری است. درمان هیپوکندریا شامل موارد زیر است:
- رفتار درمانی شناختی یا (CBT): خود بیمار انگاری اغلب با اعتقادات یا نگرانی‌های به ظاهر غیر منطقی در مورد یک علامت یا بیماری مشخص می‌شود. رفتار درمانی شناختی به افراد کمک می‌کند تا این باورها را شناسایی کرده و افکار منطقی و واقع‌بینانه‌تری را جایگزین آن‌ها کنند.
- کتاب درمانی: از آنجا که مطالعه به درک عمیق فرد از یک بیماری کمک می‌کند، کتاب درمانی می‌تواند برای بسیاری از افرادی که به خود بیمار انگاری مبتلا هستند، یک روش درمانی مفید باشد. ادبیات مربوط به غلبه بر خود بیمار انگاری یا کتاب‌هایی که به توصیف و عادی‌سازی شرایط کمک می‌کنند، می توانند در کتاب درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
- مدیریت استرس رفتاری: این نوع درمان ممکن است به افراد مبتلا به خود بیمار پنداری کمک کند تا سطح استرس و احساس اضطراب خود را در مورد یک بیماری یا علامت کاهش دهند.
- گروه درمانی: مطالعات نشان می‌دهد که گروه درمانی می‌تواند در کاهش علائم بدنی مرتبط با خود بیمار پنداری موثر باشد. درمان به روش گروهی علاوه بر مقرون به صرفه بودن، تشخیص بعضی افکار غیرمنطقی مربوط به سلامتی را برای برخی از افراد آسان می‌کند، زیرا این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا با دیگران که نگرانی‌های سلامتی مشابه دارند کار کنند.
- داروهای ضد افسردگی برای کمک به فرد در کاهش احساس اضطراب یا افسردگی
خود بیمار انگاری، یک بیماری جدی است، با این حـال اگر برای مدت طولانی (حدود ۲ هفته) نشانه‌های ابتلا به یک بیماری جسمی را داشتید، بهتر است با یک یا دو پزشک مشورت کرده و به تشخیص آن‌ها اعتماد کنید. همچنین می‌توانید از طریق وبسایت و اپلیکیشن حال با بهترین متخصصان پزشکی و روانشناسی مشاوره آنلاین داشته باشید و از راهنمایی‌های آن‌ها استفاده کنید.
سوالات متداول
خود بیمار انگاری چیست؟
خود بیمار انگاری وضعیتی است که در آن فرد به صورت خیلی جدی و وسواس‌گونه، مانند وسواس شستشو نگران مشکلات سلامتی در بدن خود است و گاهی حتی نشانه‌های این بیماری را در بدن خود احساس می‌کند.
نشانه‌های خود بیمار انگاری کدامند؟
توجه بیش از حد به بدن، بررسی مکرر بدن از نظر علائم بیماری، اغراق در علائم بیماری، اضطراب و نگرانی دائمی، ترس از معاشرت با افراد، رفتن به برخی مکان‌ها و انجام بعضی از فعالیت‌ها، مقایسه و بررسی علائم و وضعیت سلامتی خود با دیگران و… می‌تواند نشانه‌های خود بیمار انگاری باشد.
خود بیمار پنداری همان وسواس فکری عملی است؟
خود بیمار پنداری و وسواس فکری عملی دو بیماری متفاوت‌اند. هر چند برخی از علائم بین این دو اختلال، با هم همپوشانی دارند. برخی افرادی که به وسواس فکری عملی مبتلا هستند، می‌توانند درگیر خود بیمار پنداری هم باشند اما این موضوع درباره همه افراد صادق نیست.
برای درمان خود بیمار انگاری به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
اگر برای بررسی نشانه‌های بیماری جسمی خود به پزشک مراجعه کردید و جواب آزمایشات و عکسبرداری‌های شما نشان از آن داشت که از نظر جسمی سالم هستید اما همچنان به بیمار بودن خود تاکید دارید، ممکن است دچار اختلال خود بیمار انگاری باشید. اگر علائم این اختلال را در خودتان مشاهده کردید، حتما به یک روانپزشک یا روان‌درمانگر مراجعه کنید.
منابع
سارانادری
1 سال پیش
مدیریت سایت
1 سال پیش