کودکی همیشه دنیای شادی نیست. طبیعی است که کودکان مانند بزرگسالان دچار فرازونشیب عاطفی و افسردگی شوند. بنابراین باید به علائم افسردگی در کودکان حساس بود و در صورت مشاهدۀ آنها از یک متخصص روانشناس کمک گرفت.
برای این کار میتوانید به صفحه مشاوره روانشناسی آنلاین در سایت حال مراجعه کنید.
آیا فرزندی دارید و علائم افسردگی را در او می‌بینید؟ طبیعی است که نگران باشید. اما هر مسئله‌ای راه‌چاره‌ای دارد و افسردگی کودک شما نیز قابل حل است؛ البته به شرطی که دست به کار شوید. بهترین کار این است که ابتدا این مطلب را مطالعه کنید تا دربارۀ افسردگی کودکان و ویژگی‌هایش اطلاعاتی کلی داشته باشید و سپس از یک روانشناس متخصص کودک کمک بگیرید.
تعریف کامل افسردگی در کودکان
اکثر ما با بیماری افسردگی آشنا هستیم. وقتی کسی دچار افسردگی می‌شود، احساس غمگینی و ناامیدی می‌کند، خواب خوبی ندارد، اشتهایش تغییر می‌کند، که یکی از علل بی اشتهایی کودکان است و روابط با دیگران دچار چالش می‌شود، انگیزه و علاقۀ خودش را به فعالیت‌های پیشین از دست می‌دهد و حتی در مواردی ممکن است افکار خودکشی به سراغش بیاید. افکار خودکشی از علائم افسردگی شدید است.
آیا کودکان نیز در افسردگی چنین حالاتی را تجربه می‌کنند؟ بله (البته توجه داشته باشید که هر نوسان خلقی کودک را نشانۀ افسردگی او تلقی نکنید؛ در این زمینه یک متخصص در زمینه مشاوره کودک آنلاین می‌تواند به شما کمک کند).
اختلال افسردگی در کودک می‌تواند بر نحوۀ تعامل او با خانواده و دوستانش تأثیر بگذارد و همچنین موجب شود که آنها دیگر از مدرسه رفتن، ورزش کردن، بازی کردن و وقت گذراندن با دوستانشان لذت نبرند.
آماری که مراکز سلامت و درمان آمریکا ارائه می‌دهند، نشان می‌دهد که کودکانی که کمی از خردسالان بزرگترند و همچنین نوجوانان بین 12 تا 17 سال بیشتر به افسردگی مبتلا می‌شوند. در آمریکا دست‌کم 13.3 درصد از نوجوانان یک دوره از افسردگی را تجربه کرده‌اند. پس افسردگی در کودکان و نوجوانان مسئلۀ شایعی است و لازم است که در صورت مشاهدۀ علائم آن حتما برای درمانش اقدام کنید.
بیشتر بخوانید: علائم افسردگی در جوانان
افسردگی در کودکان به دو شکل وجود دارد: افسردگی پنهان و افسردگی آشکار
- افسردگی پنهان: در بیشتر موارد کودکان به این نوع از افسردگی مبتلا می‌شوند و همین موجب می‌شود که تشخیص افسردگی در آنها دشوار باشد و در اکثر موارد کودک درمان نشود. وقتی یک کودک به افسردگی پنهان مبتلاست، معمولا علائم غیرمستقیمی را نشان می‌دهد، مثلا لجبازی، پرخاشگری، افت تحصیلی. اکثر والدین این رفتارها را به سن و سال کودک یا نوجوان ربط می‌دهند.
- افسردگی آشکار: گاهی هم علائم افسردگی در کودک آشکار است. مثلا او دائما احساس غم و ناامیدی می‌کند. گوشه‌گیری، خشم، گریه کردن، اختلال در خواب و غذا خوردن، فکر کردن به مرگ و … از علائم افسردگی آشکار در کودک است. درباره اضافه وزن کودک و درمان آن نیز میتوانید این مطلب را بخوانید.
علائم افسردگی در کودکان
افسردگی در کودکان علائم متعددی دارد که آشنایی با آنها اهمیت زیادی دارد؛ با شناخت علائم افسردگی در کودکان است که میتوانید تشخیص دهید که کودکتان دچار افسردگی است یا خیر. از جملۀ این علائم عبارتند از:
- عصبانیت و تحریک‌پذیری بالا و بدخلقی
- احساس مداوم غم و ناامیدی که از بین نمی‌رود
- اضطراب و بی‌قراری
- از دست دادن لذت، یعنی کودک دیگر از فعالیت‌های سابقش لذت نمی‌برد
- احساس خستگی و فرسودگی
- مشکل در به خواب رفتن، یا بیش از حد خوابیدن
- مشکل در تمرکز، بلاتکلیفی
- تعامل کمتر با دوستان و خانواده
- احساس گناه و بی ارزشی
- انزوا یا گوشه‌گیری اجتماعی
- افزایش یا کاهش وزن قابل توجه
- دردهای جسمی مثل درد معده یا سردرد (برای شناخت بهترین قرص سردرد این مطلب را بخوانید
- رفتارهای خودآزاری و صدمه زدن به خود
- کمبود اعتماد به نفس
- پرخوری
در کودکان بزرگتر و نوجوانان ممکن است سوءمصرف مواد مخدر و الکل و همچنین تمایلات خودکشی دیده شود.
در این مقاله علائم اسکیزوفرنی در کودکان را بیشتر بشناسد
علل ایجاد افسردگی در کودکان
شاید از خودتان بپرسید که اصلا چرا یک کودک افسرده می‌شود؛ دلایل مختلفی برای افسردگی کودکان وجود دارد که در اینجا به آنها اشاره می‌کنیم:
- مشکلات خانوادگی از شایع‌ترین دلایل افسردگی در کودکان است؛ کودکانی که شاهد اختلاف میان اعضای خانواده هستند، بیشتر مستعد افسردگی هستند.
- رویدادهای استرس‌زا مثل جدایی والدین یا تصادف و سانحه احتمال افسردگی در کودکان را بالا می‌برد.
- تجربۀ قلدری، خشونت فیزیکی و سوءاستفاده جنسی و عاطفی نقشی اساسی در افسردگی کودک دارد.
- ژنتیک و سابقۀ خانوادگی در ابتلای کودک به افسردگی مؤثر است.
- عدم تعادل بیوشیمیایی یا عدم تعادل هورمونی نیز با افسردگی در کودکان مرتبط است.
درباره درمان افسردگی شیدایی و راه های پیشگیری از آن این مطلب را مطالعه نمایید
درمان افسردگی در کودکان
قبل از آنکه دربارۀ درمان افسردگی کودکان بگوییم، می‌خواهیم یک قدم به عقب برویم و ببینیم وقتی والدین با افسردگی فرزندشان مواجه می‌شوند، باید چه کنند.
اگر فرزندتان افسرده است، لازم است که به نکاتی توجه کنید که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
- با فرزندتان صحبت کنید
تلاش کنید بفهمید که چه چیزی او را آزار می‌دهد و چه احساسی دارد. هرچیزی که باعث ناراحتی فرزندتان می‌شود را جدی بگیرید. چیزی که به نظر شما مهم نیست، ممکن است برای او مشکل بزرگی باشد.
همچنین گاهی بچه‌ها نمی‌دانند چرا غمگین هستند و چرا همه‌چیز برایشان انقدر سخت شده است. بگذارید ببینند که شما آنجا هستید و می‌دانید که دوران سختی را پشت سر می‌گذارند؛ بگذارید بدانند که برای کمک کردن آماده‌اید، و هر مشکلی داشته باشند در عشق شما به آنها تأثیری ندارد.
اگر فرزندتان نمی‌خواهد با شما صحبت کند، به او نشان دهید که نگرانش هستید و هرزمان نیاز دارد، از او حمایت می‌کنید. او را تشویق کنید تا با شخص دیگری که به او اعتماد دارد، صحبت کند. مثلا با یکی از اعضای خانواده، دوست یا فردی در مدرسه. همچنین خوب است که با مدرسه تماس بگیرید و از معلم و کارکنان دربارۀ فرزندتان بپرسید.
بیشتر بدانید: درمان اختلال سلوک در کودکان
- صبور و مهربان باشید
وقتی کودکتان بداخلاقی می‌کند، صبور باشید. با او با آرامش رفتار کنید و او را به نرمی به رفتار بهتری سوق دهید. این کار اعتماد آنها را جلب می‌کند. همچنین وقتی رفتار بهتری می‌کنند، می‌بینند که شما به آنها افتخار می‌کنید. این روش به آنها احساس غرور می‌دهد.
- در کنار او بودن لذت ببرید
برای او وقت بگذارید. وقتی در کنار هم هستید، کارهایی را انجام دهید که هردو لذت می‌برید. بازی کنید، آشپزی کنید، داستان بخوانید، کاردستی درست کنید، فیلم کمدی ببینید. اگر میتوانید به فضای باز بروید. این کار باعث می‌شود که فرزندتان به شما احساس نزدیکی کند.
راه های درمان افسردگی را در اینجا بشناسید
- کمک تخصصی بگیرید
اگر فرزندتان را همواره نزد یک پزشک خاص می‌برید، با ایشان دربارۀ تغییر خلق و خوی کودکتان مشورت کنید. پزشک حتی ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد و سلامت او را بررسی کند.
پزشک پس از ارزیابی اولیه ممکن است شما را به یک کودک درمانگر ارجاع بدهد. در این صورت با روانشناس متخصص کودک قرار ملاقاتی را بگذارید و به همراه فرزندتان نزد او بروید. درمانگر با شما و فرزندتان صحبت می‌کند. ممکن است این گفتگو بیش از یک جلسه طول بکشد تا درمانگر به تشخیص دقیقی دربارۀ مشکل فرزند شما برسد. درباره زمان و دلایل مراجعه به روانپزشک میتوانید مطلب مشخص شده را نیز مطالعه کنید
اگر روانشناس کودک شما تشخیص دهد که او مبتلا به افسردگی است، لازم است که درمان تخصصی را آغاز کنید. یک کودک درمانگر از روش‌های مختلفی برای درمان افسردگی در کودکان استفاده می‌کند که می‌خواهیم در این بخش به آنها بپردازیم.
بیشتر بدانید: دروغگویی در کودکان
درمان افسردگی کودکان بدون دارو
بعضی از روانشناسان تلاش می‌کنند که افسردگی در کودکان را بدون کمک گرفتن از دارو درمانی درمان کنند؛ به نظر آنها دارو ممکن است برای آنها عوارض ناخواسته‌ای داشته باشد؛ در نتیجه روان درمانی و مشاوره را بهترین روش درمان افسردگی کودکان می‌دانند.
برای درمان افسردگی کودک، عمدتا از روش درمان شناختی رفتاری یا CBT استفاده می‌شود. در این روش کودک‌درمانگر به کودک احساس حمایت می‌دهد و از او می‌خواهد که دربارۀ افکار و احساساتش صحبت کند. درمانگر برای این کار ممکن است از داستان و بازی و نقاشی کمک بگیرد تا کودک احساس راحتی بیشتری داشته باشد.
درباره افسردگی موقعیتی و راه های شناخت و درمان آن بیشتر بدانید
البته درمان کودک از والدین و خانوادۀ او جدا نیست. روانشناس کودک به احتمال زیاد نیاز به ملاقات با اعضای خانواده کودک خواهد داشت. برای مثال اگر کودک دچار فقدان یا ضربۀ عاطفی شده، یا اگر افسردگی او به دلیل اختلافات خانوادگی است، لازم است که خانواده به فرایند درمان او کمک کنند.
روش دیگر درمان افسردگی در کودکان روان درمانی بین فردی یا IPT است. این روش بر این ایده متکی است که افسردگی در بستر روابط افراد به وجود می‌آید و همچنین بر روابط افراد اثر می‌گذارد.
در این روش درمانگر به کودک کمک می‌کند که روابطش را بهبود ببخشد. کودک به تدریج می‌آموزد که افسردگی و اندوه او با اتفاقاتی که در ارتباطش با دیگران رخ می‌دهد، رابطه دارد. بنابراین لازم است که احساسات و انتظاراتش را در روابطش بیان کند و راه حلی برای مشکلاتش در این روابط پیدا کند.
درمان افسرگی کودکان با تجویز دارو
دارو درمانی برای هر کودک متفاوت از دیگری است. زیرا کودکان در شرایط مختلفی دچار افسردگی می‌شوند. برای مثال کودکی که اضطراب و افسردگی‌اش به بیش فعالی و نقص توجه یا ADHD مربوط باشد، با کودکی که به دلیل مسائل خانوادگی به افسردگی مبتلا شده، شرایط متفاوتی دارد.
شاید بپرسید داروهای افسردگی چگونه به درمان کودک کمک می‌کنند. داروهای ضد افسردگی سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی، یعنی مواد شیمیایی که باعث ارسال سیگنال بین اعصاب می‌شوند، را تنظیم می‌کنند. این موارد شیمیایی یا انتقال دهنده‌ها عبارتند از: سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین.
اولین انتخاب روان درمانگران برای درمان افسردگی کودکان معمولا مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRIهاست. زیرا این داروها در کاهش علائم افسردگی تأثیر خوبی دارند و در مقایسه با داروهای دیگر عوارض جانبی کمتری برای کودک به همراه می‌آورند.
داروهای دیگر مهارکننده‌های بازجذب سروتونین–نوراپی‌نفرین یا SNRIها هستند. این داروها بر دو نوع انتقال‌دهندۀ عصبی تأثیر می‌گذارند؛ بنابراین عوارض جانبی بیشتری دارند. معمولا درمانگران زمانی از این داروها برای کودک استفاده می‌کنند که از SSRIها نتیجۀ لازم را نگرفته باشند.
بیشتر بدانید: نشانه های سندروم ایکس شکننده
معمولا چهار تا شش هفته طول می‌کشد که این داروها بر علائم افسردگی کودک شما تأثیر بگذارند. بنابراین اگر قرار است که کودکتان برای درمان افسردگی دارو مصرف کند، برای نتیجه گرفتن عجله نکنید. ضمن آنکه پزشک معمولا دارودرمانی را با دوز کم آغاز می‌کند.
لازم است یادآوری کنیم که پزشک هر داروی ضدافسردگی را برای کودک شما تجویز نمی‌کند. داروهای ضد افسردگی برای کودکان متفاوت از داروهای بزرگسالان است. سازمان غذا و داروی آمریکا تاکنون دو قرص ضدافسردگی را برای درمان افسردگی در کودکان تأیید کرده است: قرص فلوکستین (پروزاک) و سیتالوپرام (لکساپرو). فلوکستین برای کودکان 8 سال به بالا و اسیتالوپرام برای کودکان 12 سال به بالا تأیید شده‌اند.
در صورت نیاز به مشاوره در زمینه بیماری ها و داروهای کودکان میتوانید از بخش متخصص اطفال آنلاین سامانه حال استفاده کنید.
سایر داروهایی که برای دارودرمانی کودکان تأیید شده‌اند، شامل این موارد است: قرص سرترالین و فلووکسامین برای کودکان مبتلا به وسواس فکری و عملی یا OCD (سرترالین برای کودکان 6 ساله و بالاتر و فلووکسامین برای کودکان 8 ساله و بالاتر). همچنین دولوکستین که یک SNRI است برای درمان اضطراب در کودکان تأیید شده است. همۀ این داروها برای درمان افسردگی هم تجویز می‌شوند.
بازی درمانی
بازی درمانی نوعی روش درمانی است که برای کودکان استفاده می‌شود. کودکان ممکن است نتوانند به خوبی احساساتشان را بشناسند یا مشکلاتشان را با بزرگسالان در میان بگذارند. این یک شکاف ارتباطی میان کودکان و بزرگسالان است که البته به سن کودک هم بستگی دارد.
کودکان ممکن است چیزی را احساس کنند، اما نتوانند آن را برای بزرگسالان بیان کنند. در مقابل هم بزرگسالان ممکن است که رفتارهای کلامی و غیرکلامی کودک را به اشتباه تعبیر کنند یا آنها را نادیده بگیرند.
بازی می‌تواند این شکاف را پر کند. بازی جایی است که کودکان آزادانه احساسات عمیق خود را بروز می‌دهند. در واقع به جای آنکه کودک خودش را در دنیای بزرگسالان بیان کند، درمانگر از طریق بازی خود را به دنیای کودکان وارد می‌کند و به کودک می‌پیوندند.
یک درمانگر آموزش‌دیده می‌تواند هنگام بازی با کودک، رفتارهایش را مشاهده کند و از آنها برای فهمیدن مشکلات او کمک بگیرد. درمانگر در حین بازی به کودک کمک می‌کند که احساساتش را کشف کند و با مشکلات و آسیب‌ها مقابله کند. کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند که چگونه با مسائل روبه‌رو شوند، آنها را حل کنند و رفتارهای نامناسب را تغییر دهند.
آمارها نشان می‌دهد که این روش تا 71 درصد در درمان کودکان مؤثر است. این روش به کودکان کمک می‌کند که به درمانگر اعتماد کنند.
بازی درمانی مزایای زیادی دارد، از حمله: یادگیری مقابله با مشکلات، فراگیری مهارت‌های حل مسئله، احترام به خود، همدلی با دیگران، کاهش اضطراب یادگیری، بیان احساسات، رشد مهارت‌های اجتماعی و غیره.
روانپزشک مناسب برای درمان افسردگی کودکان
اگر علائم افسردگی را در فرزند کودک یا نوجوان خود مشاهده می‌کنید، در کمک گرفتن از متخصصان روانشناسی کودک تردید نکنید. پیشنهاد می‌کنیم که همین اکنون از خدمات مشاوره آنلاین کودک در شرکت «حال» کمک بگیرید.
سوالات متداول
برای افسردگی کودکان چه کنیم
برای درمان افسردگی کودکان باید حتما کمک تخصصی بگیرید. یک درمانگر کودک می‌تواند به شما در درمان افسردگی کودکان کمک کند. همچنین لازم است که مهارت‌های لازم برای ارتباط با کودک را داشته باشید، با او صحبت کنید، صبور باشید، با او اوقات خوش و لذت بخشی را بگذارنید.
افسردگی در کودکان چگونه است
افسردگی در کودکان به دو شکل پنهان و آشکار وجود دارد. افسردگی پنهان خیلی اوقات قابل تشخیص نیست. کودکانی که افسردگی پنهان دارند معمولا پرخاشگر هستند و افت تحصیلی دارند. والدین معمولا این رفتارها را به سن و سال آنها ربط می‌دهند. اما در افسردگی آشکار کودک غم و اندوه خود را نشان می‌دهد، گوشه گیر می‌شود، گریه می‌کند و حتی ممکن است به مرگ فکر کند.
برای درمان افسردگی کودکان چه باید کرد
برای درمان افسردگی در کودکان لازم است که حتما از کمک تخصصی بهره برد. روانشناسان کودک برای درمان افسردگی در کودکان عموما از روش‌های بدون دارو استفاده می‌کنند؛ این روش‌ها شامل درمان شناختی رفتاری یا روش درمان بین فردی است که در این مطلب درباره‌شان توضیح دادیم. ضمن آنکه برای درمان افسردگی در کودکان ملاقات با اعضای خانواده و صحبت کردن با آنها نیز اهمیت زیادی دارد. روانشناسان گاهی از دارودرمانی نیز برای درمان افسردگی کودک کمک می‌گیرند.
علت افسردگی در کودکان چیست
افسردگی در کودکان علل مختلفی دارد. از سابقۀ خانوادگی و دلایل ژنتیکی که بگذریم، مسائلی مثل اختلافات خانوادگی، رویدادهای استرس‌زا، تجربۀ خشونت فیزیکی و عاطفی و جنسی در ابتلای کودک به افسردگی موثر است.
چگونه از افسردگی کودکان جلوگیری کنیم
دقیقا نمی‌توان گفت که چرا یک کودک دچار افسردگی شده است؛ گاهی هم عامل افسردگی در کنترل ما نیست، برای مثال مرگ یکی از والدین یا بروز یک حادثه می‌تواند باعث افسردگی کودک شود. اما به هر ترتیب شناخت کلی عوامل و زمینه‌های افسردگی به ما کمک می‌کند که از این مسئله پیشگیری کنیم. داشتن محیط خانوادگی آرام، پیشگیری از بدرفتاری با کودک، مراقبت از او در محیط‌های عمومی و در تعامل با دیگران، بهبود رابطه‌مان با کودک همه می‌توانند در پیشگیری از افسردگی کودک نفش مهمی داشته باشد.
افسردگی در کودکان چه علائمی دارد
علائم افسردگی از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. والدین با توجه به شناختی که از کودک خود دارند، باید تغییرات خلق و خوی او را به دقت زیر نظر بگیرند. این تغییرات می‌تواند شامل این موارد باشد: عصبانیت و پرخاشگری، احساس دائمی غم و ناامیدی، بی‌قراری و اضطراب، لذت نبردن از فعالیت‌های سابق، احساس خستگی دائمی، مشکل در به خواب رفتن، کم‌اشتهایی یا پرخوری، گوشه‌گیری، رفتارهای خودآزاری، افت تحصیلی، کمبود اعتماد به نفس، تعامل کمتر با دوستان و خانواده، افزایش یا کاهش وزن قابل توجه و غیره. افسردگی حتی می‌تواند باعث دردهای جسمی بشود.
“مراقبت از سلامت فردی یک امر مهم انسانیست، زیرا بر فرصت‌های ما برای پیگیری اهداف زندگی تأثیر مستقیم دارد؛ درد و رنج را کاهش داده و شرایط مورد نیاز برای برنامه ریزی درباره آینده را فراهم می‌کند. «حال» با شعار حال خوب برای همه شکل گرفت تا خدمات پزشکی به شکلی کامل و جامع در اختیار همه افراد قرار بگیرد”
منابع
