علائم افسردگی شدید

افسردگی چیست؟

افسردگی به تغییر خلق­ و خوی شدید و مداوم، غم عمیق و احساس ناامیدی گفته می­‌شود. گاهی ممکن است که خلق و خو تحریک پذیر به نظر برسد یا فرد مبتلا به افسردگی نتواند مانند گذشته از فعالیت­‌های لذت­‌بخش، لذت کافی ببرد. افسردگی اساسا چیزی فراتر از یک روح غمگین گذرا، یک روز بد یا غم و اندوه موقتی است. علائم افسردگی حداقل دو هفته ادامه دارد؛ اما معمولا ما‌‌‌‌ه‌­ها و سا‌‌ل‌­ها با فرد افسرده همراه خواهد بود. افسردگی مجموعه‌­ای از علائم با حـال روحی پایین است و این علائم به شکل قابل توجهی در افراد مختلف، می­‌تواند متفاوت باشد.

افسردگی احتمالا شامل تغییراتی در مناطق مختلفی از مغز است که خلق و خو را کنترل می‌­کند. سلول‌­های عصبی ممکن است در مناطق خاصی از مغز، عملکرد ضعیفی داشته باشند. ارتباط بین سلول‌­های عصبی یا مدارهای عصبی می‌­تواند تنظیم خلق و خوی فرد را دشوار کند. البته تغییرات هورمون­‌ها هم می‌­توانند تاثیرات منفی بر روحیه افراد داشته باشند. تجربه زندگی هر فرد بر این فرآیند بیولوژیکی تاثیر می‌­گذارد و آرایش ژن‌­ها نیز، میزان آسیب پذیری او در برابر ابتلا به افسردگی را مشخص می‌­کند.

گاهی افسردگی در اثر یک واقعه استرس­‌زا در زندگی ایجاد می‌­شود، اما در بسیاری از مواقع این بیماری حاصل مجموعه‌­ای از عوامل است. یک دوره افسردگی شدید ممکن است فقط یک بار در زندگی فرد رخ دهد یا بارها و بارها برگردد. افرادی که دوره‌­های زیادی از افسردگی شدید را تجربه می­‌کنند، ممکن است دوره‌­هایی از خلق و خوی افسرده مداوم اما ملایم را نیز داشته باشند. در طول یک دوره افسردگی شدید، تفکر می‌­تواند از حالت واقع گرا خارج شود. گاهی فرد مبتلا، دارای علائم روان پریشی، مثل باورها یا تصورات غلط خواهد بود.

انواع افسردگی

افسردگی اغلب به تدریج بروز می­‌کند، اما می‌­توان متوجه نفوذ آن شد. بسیاری از افراد بدون این که علائم خاصی در خود مشاهده کنند، متوجه می­‌شوند که حالشان خوب نیست. گاهی ممکن است یک دوست یا اعضای خانواده به فرد در این زمینه هشدار دهند و او را آگاه کنند. انواع مختلفی از اختلال افسردگی وجود دارد. علائم این اختلالات می­‌توانند از خیلی جزئی تا بسیار شدید متغیر باشند. انواع خفیف معمولا در زندگی فرد اختلال ایجاد نمی‌­کنند، اما تشخیص و درمان آن­‌ها از پیشرفت بیماری جلوگیری خواهد کرد. بنابراین آگاهی از دامنه شرایط و علائم خاص آن­ها بسیار مفید است.

انواع افسرگی عبارتند از:

افسردگی ماژور

این نوع افسردگی گاهی “افسردگی بالینی” یا “تک قطبی” هم نامیده می­‌شود که شامل خلق و خوی ضعیف، از دست دادن علاقه و لذت در فعالیت­‌های معمول است. علائم این نوع افسردگی در بیشتر روزها وجود دارند و حداقل برای مدت دو هفته ادامه خواهند داشت. این نوع افسردگی و علائم ناشی از آن در تمام زمینه‌­های زندگی فرد از جمله روابط کاری، اجتماعی و خانوادگی می‌­تواند اثرگذار باشد. موارد زیر در دامنه این نوع افسردگی جای می‌­گیرند:

مالیخولیا

این واژه اصطلاحی است برای توصیف یک نوع افسردگی شدید که بسیاری از علائم جسمی افسردگی هم در آن وجود دارد. یکی از تغییرات عمده در بیماران مبتلا به آن، کندی حرکت است. هم‌­چنین مبتلایان به این بیماری روحیه افسرده‌­ای دارند که علائم آن با از دست دادن کامل لذت نسبت به همه چیز آشکار می‌شود.

افسردگی روان پریشی

گاهی افسردگی باعث می‌­شود که ارتباط فرد با واقعیات دچار اختلال شود و روان پریشی را تجربه کند. علائم روان پریشی شامل توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند) و اعتقادات غلطی است که دیگران آن­‌ها را نمی‌­پذیرند. افراد مبتلا به این نوع افسردگی ممکن است به پارانوئید هم دچار باشند، به گونه‌­ای که احساس می­‌کنند همه با آن­‌ها مخالف هستند یا علت بیماری یا حوادث ناگوار پیرامون‌شان را در دیگران جست و جو می‌­کنند.

افسردگی در طول دوران بارداری و پس از زایمان

زنان در تمام طول دوران بارداری و در سال بعد از زایمان در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. دلایل افسردگی در این دوران می­‌تواند پیچیده باشد و اغلب نتیجه ترکیبی از عوامل است. در روزهای آغازین تولد نوزاد، بسیاری از زنان نوعی از افسردگی را تجربه می­‌کنند که یک بیماری شایع مربوط به تغییرات هورمونی است و تا ۸۰ درصد زنان را تحت تاثیر قرار می­‌دهد. استرس مرتبط با بارداری و نوزاد جدید اتفاق رایجی است، اما با افسردگی متفاوت است. افسردگی عارضه طولانی مدت­‌تری است و می‌­تواند علاوه بر مادر، بر رابطه مادر با کودک، رشد کودک و رابطه مادر و پدر هم اثر گذار باشد. تقریبا ۱۰ درصد زنان در دوران بارداری افسرده می­‌شوند که این احتمال در سه ماهه اول پس از زایمان به ۱۶ درصد افزایش می­‌یابد.

اختلال دو قطبی

اختلال دو قطبی در گذشته به نام “اختلال افسردگی- شیدایی” نامیده می­‌شد، زیرا طی آن فرد به جای خلق و خوی طبیعی، دوره­‌هایی از افسردگی یا شیدایی را تجربه می­‌کند. شیدایی نقطه مقابل افسردگی است و شدت آن می­‌تواند کم یا زیاد باشد. داشتن احساس خیلی خوب، انرژی زیاد، روحیه رقابتی، کاهش نیاز به خواب، صحبت تند و سریع، مشکل در تمرکز و احساس تحریک­‌پذیری از علائم این مرحله هستند.

به نظر می‌­رسد که اختلال دو قطبی بیشترین ارتباط را با سابقه خانوادگی دارد. استرس و اضطراب هم می‌­توانند محرک فرد برای قرار گرفتن در فاز افسردگی یا شیدایی باشند. گاهی این اختلال به صورت ترکیبی با اسکیزوفرنی، اختلال کم توجهی- بیش فعالی و سوء مصرف مواد مخدر و الکل تشخیص داده می‌­شود. تشخیص این بیماری به ماندگاری دوره شیدایی بستگی دارد. گاهی اوقات افراد پس از سا‌‌ل‌ها متوجه علائم اختلال دو قطبی در خود می­شوند. پس اگر دچار اختلالات دوره‌­ای متغیر و متضاد هستید، بهتر است هر چه زودتر در این زمینه با پزشک مشورت کنید. تقریبا ۲ درصد از مردم دنیا به این اختلال دچار هستند.

اختلال سیکلوتایمیک

این اختلال نوع خفیف­‌تری از اختلال دو قطبی است که در آن فرد مبتلا حداقل طی دو سال دچار نوسانات خلق و خوی مزمن می‌­شود. این نوسانان شامل دوره‌­های اغلب نامنظم هیپومانیا (سطح خفیف تا متوسط شیدایی) و دوره­هایی از علائم افسردگی است که هر دوره حدودا دو ماه طول می­کشد.

اختلال دوگانه

علائم این اختلال شبیه به افسردگی شدید است اما شدت علائم آن گاهی کم‌تر با طول دوره طولانی‌تر نمایان می­‌شود. معمولا این اختلال بیش از دو سال زمان می‌­برد تا تشخیص دقیق حاصل شود.

افسردگی فصلی (SAD)

افسردگی یا اختلال عاطفی فصلی یک اختلال خلقی است که الگوی فصلی دارد. علت این اختلال دقیقا مشخص نیست اما تصور می­‌شود که مربوط به تغییرات میزان نور در فصول مختلف باشد. بارزترین مشخصه آن، اختلالات خلقی است که در یک فصل خاص شروع و پایان می­‌یابد. نوعی از افسردگی که از زمستان شروع می­‌شود و با پایان این فصل فروکش می­‌کند، شایع‌ترین نوع آن است. این نوع افسردگی معمولا پس از تکرار آن طی چند سال تشخیص داده می­‌شود. افراد مبتلا به افسردگی فصلی دچار کمبود انرژی، خواب زیاد، اضافه وزن، پرخوری و میل به خوردن کربوهیدرات هستند. این عارضه بیشتر در کشورهای نیم‌کره شمالی با آب و هوای سرد و روزهای کوتاه­‌تر مشاهده می­‌شود.

علائم افسردگی

یک فرد افسرده ممکن است دچار افزایش یا کاهش وزن شود، بیشتر یا کمتر از حد معمول غذا بخورد، در تمرکز دچار مشکل شود و یا به اختلالات خواب دچار شود. او ممکن است احساس خستگی کند و انرژی کافی برای کار و فعالیت­‌های عادی زندگی نداشته باشد. مشکلات و موانع کوچک از نظر او غیر قابل کنترل به نظر می­‌آیند و فرد ممکن است کند، آشفته و بی قرار باشد. این علائم می‌­توانند برای دیگران هم مشهود باشند.

یکی از نشانه‌­های دردناک این بیماری، احساس بی ارزشی و گناه است. فرد ممکن است نسبت به تجربیات خاص زندگی خود احساس گناه کند یا کلا این احساس گناه در تمام زوایای زندگی او وجود داشته باشد. اگر این انتقاد از خود و احساس گناه بیش از حد شود، می‌­تواند منجر به احساس ناامیدی، رفتار خودتخریبی، افکار مرگ یا خودکشی شود. اکثریت قریب به اتفاق افراد مبتلا به افسردگی شدید، خودکشی نمی­‌کنند یا افکار آن را در ذهن نمی­‌پرورانند، ولی احتمال انجام این کار در افراد مبتلا، بیشتر از افراد غیر افسرده است.

افکار افراد مبتلا به افسردگی شدید اغلب با خلق و خوی تاریک ذهن آن­ها نمایان می­‌شود. به عنوان مثال، ایده­‌های بدبینانه آن­ها با واقعیت اوضاع متناسب نیستند. گاهی اوقات این تفکر افسرده به حدی تشدید می­‌شود که فرد “روان پریش” نامیده می‌­شود. در این مواقع فرد در تشخیص واقعیت به مشکل بر می­‌خورد و افکار او آمیخته با توهم و تصورات غلط است

:به طور خلاصه، علائم روانشناختی افسردگی شدید شامل موارد زیر است

• روحیه ضعیف یا غم و اندوه مداوم
• احساس ناامیدی و درماندگی
• عزت نفس پایین
• احساس گریه
• احساس گناهکار بودن
• تحریک پذیری و عدم تحمل اطرافیان
• نداشتن انگیزه و علاقه
• دشواری تصمیم گیری
• اضطراب و نگرانی
• داشتن افکار خودکشی یا آسیب زدن به خود

علائم جسمی افسردگی شدید هم عبارتند از:

• حرکت یا صحبت کندتر از حد معمول
• تغییر در اشتها یا وزن (معمولا کاهش می‌­یابد ولی گاهی افرایش اشتها و وزن هم از علائم افسردگی هستند).
• یبوست
• دردهای غیر قابل توضیح
• کمبود انرژی
• کاهش یا از دست دادن میل جنسی
• تغییرات در چرخه قاعدگی
• تغییر در الگوی خواب

افسردگی را از طریق نشانه­‌های اجتماعی آن هم می‌­توان تشخیص داد:

• اجتناب از تماس با دوستان
• عدم علاقه به شرکت در فعالیت­‌های اجتماعی
• دوری از علایق و سرگرمی‌­های پیشین
• بروز مشکلات خانوادگی یا شغلی

تشخیص افسردگی

یک پزشک یا متخصص بهداشت روان، معمولا با پرسیدن سوالاتی درباره سابقه پزشکی و علائم بیماری، می­‌تواند آن را تشخیص دهد. افسردگی شدید زمانی تشخیص داده می­‌شود که فرد بیش از دو هفته، علائم ذکر شده را داشته باشد. بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی به دلیل نگرش جامعه نسبت به این بیماری، به دنبال تشخیص و درمان آن نمی­‌روند. ممکن است فرد از افسرده بودن خود احساس گناه کند یا دائما نگران باشد که دیگران درباره او چه فکری می‌­کنند. هم­‌چنین ممکن است که افسردگی، توانایی فرد در تشخیص مشکلات را دچار اختلال کند؛ بنابراین لازم است که اعضای خانواده یا دوستان فرد افسرده، به او برای تشخیص به موقع و شروع درمان کمک کنند. هیچ آزمایشی برای تشخیص افسردگی وجود ندارد؛ بنابراین مهم است که توسط پزشک ارزیابی شوید تا مطمئن شوید که علائم افسردگی ناشی از یک بیماری جسمی یا عوارض دارویی خاص نیست.

مدت دوره‌­های افسردگی

دوره‌­های افسردگی، در صورت عدم درمان ممکن است ماه‌ها طول بکشد. البته این دوره‌­ها در افراد مختلف متفاوت است و شدت علائم هم می‌­تواند متغیر باشد. اگر افسردگی درمان نشود، به افسردگی مزمن تبدیل می­‌شود. درمان مناسب می‌­تواند از شدت بیماری و طول دوره آن بکاهد.

پیشگیری از افسردگی

راه تضمین شده‌­ای برای جلوگیری از افسردگی وجود ندارد، به ویژه در موارد مرتبط با ژنتیک؛ اما تشخیص و درمان زودهنگام آن می­‌تواند کمک کننده باشد. درمان به موقع هم می­‌تواند علائم را کاهش دهد و هم به جلوگیری از بازگشت بیماری منجر شود.

درمان افسردگی

مفیدترین درمان برای افسردگی، ترکیبی از روان درمانی و دارو است. مهارکننده‌­های باز جذب سروتونین (SSRI) معمولا جزو اولین تجویزهای دارویی هستند. آن‌­ها شامل فلوکستین، سرترالین، پاروکستین، سیتالوپرام و اس­سیتالوپرام هستند. گرچه این داروها بدون عارضه نیستند، اما در مقایسه با سایر داروهای ضد افسردگی، ایمن‌­تر و آسان مصر‌ف‌­تر هستند. مهارکننده‌های باز جذب سروتونین، در مراحل اولیه مصرف می­‌توانند باعث اختلال در عملکرد جنسی، ایجاد حالت تهوع و اضطراب شوند.

از سایر داروهای ضد افسردگی موثر می‌­توان به بوپروپیون، ونلافاکسین، میرتازاپین و دولوکستین اشاره کرد که در گروه داروهای افسردگی سه حلقه‌­ای و مهارکننده‌­های مونوآمین اکسیداز جای دارند. مصرف این داروها از روش­‌های قدیمی‌تر درمان افسردگی هستند که هنوز کاربرد دارند و در صورت عدم پاسخ‌دهی مناسب بیمار به سایر درمان‌­ها، می‌­توان از این داروها استفاده کرد.

برای مشاهده نتایج اولیه مصرف داروهای ضد افسردگی، حداقل به دو تا شش هفته زمان نیاز است. برای یافتن دارویی که بهترین عملکرد را داشته باشد، معمولا چندین داروی مختلف تست می­‌شود. با احتساب مدت زمان یافتن داروی مناسب، دوز مناسب و مشاهده اثر مثبت کامل، درمان ممکن است چند ماه طول بکشد. گاهی لازم است که دو دارو به صورت هم‌زمان مصرف شوند؛ مثلا یک تثبیت کننده خلق و خو یا داروهای مختص روان پریشی در کنار مصرف داروهای ضد افسردگی تجویز می­‌شوند. ثابت شده که در کنار درمان­‌های دارویی، تکنینک­‌های روان درمانی مختلف همراه با پشتیبانی خانواده و سایر حمایت­‌های اجتماعی و سبک زندگی در درمان افسردگی موثر هستند. تکنیکی به نام رفتار درمانی شناختی برای کمک به یک فرد افسرده در شناخت تفکر منفی طراحی شده و روش‌­هایی برای کنترل و کاهش علائم افسردگی را آموزش می­‌دهد. روان درمانی پویا، بینش گرا و بین فردی می‌­توانند به افراد افسرده کمک کنند تا به هم ریختگی روانی خود را کنترل کرده و سایر علائم آن را کاهش دهند.

علاوه بر این روش‌­های درمانی، روش دیگری به نام شوک درمانی (ECT) وجود دارد که می­‌تواند یک گزینه نجات دهنده باشد. گرچه این روش درمانی بحث برانگیز است، اما توانسته در موارد بسیاری موثر عمل کند. در شوک درمانی، یک ضربه الکتریکی به پوست سر فرد وارد شده و پس از انتقال به مغز باعث تشنج می­شود. بیمار در تمام مراحل بیهوش است و علائم حیاتی او به دقت کنترل می‌­شود. پیش از انجام شوک درمانی، داروهایی برای جلوگیری از آسیب­‌های ناشی از تشنج برای بیمار تجویز می‌­شود. بهبود بیماری به تدریج و پس از چند روز تا چند هفته قابل مشاهده است. شوک درمانی سریع‌ترین و موثرترین روش درمانی برای شدیدترین اشکال افسردگی است و بر خلاف تصور بسیاری از مردم، خطری بیشتر از سایر روش‌های درمان افسردگی ندارد.

داروهای ضد افسردگی و خطر خودکشی

FDA تولید کنندگان داروهای ضد افسردگی را ملزم می‌­کند که “هشدار جعبه سیاه” را روی برچسب محصولات خود قید کنند. این هشدار برای رفع این نگرانی است که برخی از این داروها ممکن است در کودکان، نوجوانان و جوانان، خطر خودکشی را افزایش دهد. برخی از کارشناسان نگرانند که این هشدار تاثیر زیای در درمان افسردگی داشته باشد و پزشکان و بیماران را دچار تردید کند. از سوی دیگر وقتی افسردگی درمان نشود، خطر خودکشی افزایش پیدا می­‌کند و این عدم درمان دارویی مناسب می­‌تواند افراد بیشتری را در معرض این خطر قرار دهد. تعداد کمی از جوانان پس از مصرف این داروها احساس بدتری نسبت به قبل دارند، چون هر داروی موثر در خلق و خو می‌­تواند مقداری اثر منفی نیز داشته باشد. به طور کلی، همیشه مهم است که درمان تحت نظر پزشک متخصص امر آغاز و مرحله به مرحله کنترل شود. مهم نیست که در چه سنی یا چه مرحله‌­ای از درمان قرار دارید؛ هر نوع علائم نگران کننده یا بدتر شدن حـال خود را به پزشک معالج اطلاع دهید.

چه زمانی باید با یک متخصص تماس گرفت؟

افسردگی یک بیماری دردناک و خطرناک بالقوه است؛ بنابراین در صورتی که علائم ذکر شده در این مقاله را در خود یا اطرافیان خود مشاهده کردید، باید با یک متخصص تماس بگیرید. درمان افسردگی فرآیندی پیچیده و چند وجهی است که آگاهی بیمار نسبت به آن می­تواند نقش موثری در روند درمان داشته باشد. اگر درمان به طور منظم و دقیق زیر نظر پزشک متخصص انجام شود، علائم بیماری کاملا کنترل شده و در بسیاری از موارد درمان کامل حاصل می­شود. لازم است پس از پایان درمان، در دوره­‌های منظم، پزشک خود را ملاقات کنید؛ چون این کار نقش موثری در پیشگیری از بازگشت افسردگی خواهد داشت.

گرچه به نظر نمی­‌رسد که دسترسی به روانشناس و روانپزشک معتبر کاری سخت باشد، اما این کار مستلزم صرف وقت و هزینه زیادی است. سامانه خدمات آنلاین سلامت حال، در راستای آسان‌سازی دسترسی هموطنان به خدمات مشاوره­ای دائمی، امکان ارتباط با مشاوران متخصص را از طریق وب­سایت و اپلیکیشن خود فراهم کرده است. کاربران برای دسترسی به روانشناس، روانپزشک و سایر پزشکان مورد نظر خود می‌­توانند با مراجعه به وب­سایت و اپلیکیشن حال به صدها پزشک متخصص، به صورت ۲۴ ساعته و در تمام روزهای هفته دسترسی داشته باشند.

منابع

health.harvard.edu

beyondblue.org.au

nhs.uk