بیان افکار با استفاده از اصوات، گفتار نامیده میشود. زمانی که فرد قادر نباشد از گفتار برای برقراری ارتباط موثر با دیگران استفاده کند، دچار اختلال گفتاری است و میتوان از گفتار درمانی برای کمک به او استفاده کرد. اختلالات گفتاری به دلایل مختلفی ایجاد میشوند؛ از جمله:
- آسیبهای عصبی و مغزی
- فلج عضلانی
- ناهنجاریهای ساختاری
- ناتوانی در رشد
یک مطالعه انجام شده در سال ۲۰۱۵ نشان داد که حدود هشت درصد کودکان بین ۳ تا ۱۷ ساله در یک سال گذشته، یک اختلال ارتباطی را تجربه کردهاند. این روش میتواند یک راهکار درمانی موثر برای کمک به رفع چنین اختلالات گفتاری و ارتباطی باشد. اگر کودک شما در خواندن و هجی کردن کلمات مشکل دارد، گفتار درمانی میتواند به او کمک کند. طبق آمار منتشر شده از سوی آکادمی اطفال آمریکا، از هر پنج کودک، یک نفر دچار تاخیر در گفتار است. بسیاری از افراد فکر میکنند که گفتار درمانگرها فقط با افرادی کار میکنند که در تولید صداها و بیان کلمات مشکل دارند یا دچار لکنت هستند. بله! گفتار درمانگرها به رفع این مسائل گفتاری کمک میکنند؛ اما علاوه بر اینها میتوانند در اصلاح مشکلات افراد در زمینه سایر مسائل گفتاری و نوشتاری هم موثر باشند. در حقیقت، یک گفتار درمانگر با دقت بیشتری، یک آسیب شناس گفتار و زبان (SLP) است. استفاده از تکنیکهای گفتار درمانی به ویژه در سالهای نخست زندگی میتواند بسیار اثرگذار باشد. طبق نتایج حاصل از یک مطالعه، حدود ۷۰ درصد کودکان پیش دبستانی دارای مشکلات زبانی که دوره گفتار درمانی را پشت سر گذاشتند، توانستند مهارتهای زبانی خود را بهبود بخشند. برای مشورت با متخصصان این موضوع میتوانید از مشاوره آنلاین حال کمک بگیرید.
برای آشنایی با نحوه کار این روش درمانی باید بگوییم که یک گفتار درمانگر میفهمد که یک فرد چه مشکل زبانی دارد. او تعیین میکند که چه چیزی باعث بروز آن مشکل است و در مورد بهترین روش درمانی برای آن هم تصمیم گیری میکند. این افراد میتوانند با کار کردن تک به تک با بیماران یا ایجاد گروههای کوچک از کودکان یا بزرگسالان، در ایجاد مهارتهای جدید به آنها کمک کنند. به طور خلاصه این روش میتواند به موارد زیر کمک کند:
مشکلات بیان مثل ناتوانی در صریح صحبت کردن یا وجود خطا در صداها
مشکلات تسلط در گفتار مثل لکنت زبان
مشلات صوتی مثل میزان و کیفیت صدا
مشکلات تغذیه دهانی مثل خوردن غذا، بلعیدن و ریزش آب در حین نوشیدن آن
از دیگر وظایف این روش درمانی میتوان به مشکل در درک (دریافت) زبان، مشکل در صحبت کردن (بیان) زبان و مشکلات زبان عملی (استفاده از زبان در مناسبات اجتماعی) اشاره کرد.
درصورت داشتن هرگونه سوال در زمینه سلامت کودکان میتوانید از خدمت پزشک آنلاین متخصص کودکان سامانه حال استفاده کنید.
گفتار درمانی کودکان
کودک ممکن است در یک کلاس به عنوان عضوی از گروه یا در یک ارتباط تک به تک با گفتار درمانگر شرکت کند. انتخاب روش به این بستگی دارد که کودک به چه نوعی از اختلالات گفتاری دچار است. گفتار درمانگر از تمرینات و فعالیتهای درمانی برای کمک به آنها در مواجهه با موضوعات خاص استفاده خواهد کرد؛ از جمله:
فعالیتهای زبانی و آپراکسی
این روش مبتنی بر درگیر کردن کودک با بازی و حرف زدن با او در هنگام استفاده از تصاویر، کتابها و اشیا برای تحریک رشد زبانی او است. گفتار درمانگرها ممکن است تلفظ صحیحی را نشان دهند و از تمرینات تکراری برای کمک به افزایش مهارتهای زبانی کودک استفاده کنند. این روش در درمان آپراکسی گفتاری کودک بسیار موثر است.
تمرینات بیانی
این شامل همکاری نزدیک گفتار درمانگر با کودک برای کمک به تلفظ درست کلمات است. آنها چگونگی ایجاد صداهای خاص را در هنگام بازی و سرگرمی به کودک یاد میدهند.
تغذیه و بلع درمانی
گفتار درمانگرها میتوانند با کودک در زمینه جویدن یا بلع کار کنند. آنها میتوانند از تمرینات و ورزشهای دهانی برای تقویت عضلات دهان یا کار با بافتهای مختلف غذایی برای بهبود آگاهی دهانی کودک استفاده کنند.
استفاده از تمرینات فیزیکی و ماساژهای مخصوص عضلات لب و دهان از تکنیکهای گفتار درمانی هستند
ورزشها
گفتار درمانگرها میتوانند از تمرینات زبان، لب و فک در کنار ماساژ صورت برای تقویت عضلات دهان و اطراف آن استفاده کنند. این تمرینات به آنها در گفتار و ارتباطات آینده کمک خواهد کرد. گفتار درمانگرها همچنین استراتژیها و تکالیف را برای کودک فراهم میکنند. این تمرینات به آنها امکان میدهد تا از طریق برخی فعالیتها با والدین یا مراقبان کودک کار کنند و آنها در خانه به تمرین خود ادامه دهند.
گفتار درمانی میتواند به بچهها کمک کند تا یاد بگیرند واضحتر صحبت کنند. همچنین به آنها کمک میکند تا برای صحبت کردن با دیگران اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند و کمتر نا امید شوند. کودکانی که دارای مشکلات زبانی هستند میتوانند از نظر اجتماعی، عاطفی و آکادمیک از این روش درمانی بهره ببرند. از سوی دیگر، این روش به کودکانی که مشکلات خواندن مثل نارسا خوانی دارند، کمک میکند تا صداهای خاص را بشنوند و تشخیص دهند. این کار ممکن است مهارتها را بهبود بخشد و بچهها را به خواندن ترغیب کند.
بیشتر خوانید: لکنت زبان در کودکان
گفتار درمانی کودک 3 ساله
هر کودگی با آهنگ رشدی مخصوص به خود پیش میرود. بنابراین به کار بردن واژه «طبیعی» در روند گفتاری کودک کار بسیار دشواری است. اما به طور معمول، کودکی که در سن سه سالگی نتواند جملات سه یا چهار کلمهای بسازد یا دایره کلمات او شامل هزار کلمه -یا کمی کمتر- نباشد احتمالا دچار تاخیر گفتاری شناسایی میشود. از یک کودک سه ساله انتظار میرود که:
- ۷۵ درصد جملات بیان شده توسط او برای یک بزرگسال نا آشنا قابل فهم باشد.
- توانایی پرسیدن سوال را داشته باشد.
- بتواند کلمات را به درستی جمع ببندد.
- بخشی از یک شعر یا داستان شنیده شده را بتواند بازگو کند.
- جملههای دارای اسم، فعل و صفت بسازد.
طبق نظر کارشناسان، یک کودک سه ساله که قادر به جمله بندی درست نباشد، نتواند دست کم ۲۰۰ کلمه را به زبان آورد یا قادر به درخواست چیزی نباشد، احتمالا دچار اختلال گفتاری است. این اختلال در کودکانی در این سن اغلب به دلیل مشکلاتی مانند ساختار نامناسب دهان، اختلال شنوایی، نداشتن انگیزه کافی برای صحبت کردن، اختلال اوتیسم و مشکلات ذهنی روی میدهد. برای تعیین این مشکل لازم است که کودک برای ریشه یابی مسئله در ابتدا توسط پزشک متخصص کودکان، شنوایی سنج، نورولوژیست و گفتار درمانگر معاینه شود. در صورتی که مشکل به گفتار کودک مربوط باشد، متخصص این موضوع میتواند با استفاده از تکنیکهای مخصوص به او کمک کند. این آموزش شامل مراحل زیر است:
- توسعه صداها
- توسعه گرامر و جمله بندی مناسب مثل شناخت من، تو و فعل مناسب با آنها
- آموزش مهارتهای عملی و اجتماعی زبان مثل دقت به اطرافیان و تکرار کلمات آموخته شده در موقعیت مناسب
- شناسایی کتاب به کودک و آموزش مهارتهای پیش از خواندن
- توسعه مفاهیم مثل بزرگ و کوچک، روشن، دور و اعداد
- توسعه لغات تا حدود ۱۰۰۰ کلمه
- جواب دادن به سوالات
- طرح پرسش از دیگران
- مهارتهای شنیداری
گفتار درمانی کودک 4 ساله
از یک کودک چهار ساله انتظار میرود به گونهای حرف بزند که یک فرد بزرگسال نا آشنا بتواند بین ۷۵ تا ۹۰ درصد منظور او را متوجه شود. یعنی جملات و کلمات ادا شده توسط او کامل و مناسب باشد. کودک در این سن باید حدود ۱۶۰۰ لغت را بلد باشد و بتواند کلمات جمع، فعلها و ضمایر را شناخته و آنها در جملهها به کار ببرد؛ مثلا مال من یا رفته بود و… همچنین تفاوت مفاهیمی مثل پر و خالی، سرد و گرم و… را درک کند، احساسات و عواطف خود را بتواند به زبان آورد و یا تجربیات خود را به راحتی از طریق کلمات بیان کند. تکنیکهای این روش درمانی برای چنین کودکانی با هدف رسیدن به اهداف زیر به کار میرود:
- با اشاره به یک کلمه، کودک بتواند درباره آن حرف بزند.
- از او خواسته شود برای تعریف اشیا از دسته بندیها مثل گلها، ظرفها و… استفاده کند
- کلمات جدید و کاربرد مناسب آنها را یاد بگیرد
- ارتباط بین کلمه، معنی و کاربرد عملی آن را آموزش ببیند
- مفهوم ترتیب، تضاد، رنگها و اعداد را درک کند و بتواند در جمله به کار ببرد
- بتواند جملات دو مرحلهای را درک کند و به کار ببرد؛ مثلا به اینجا بیا و توپ را با خودت بیاور
گفتار درمانگر میتواند به رفع مشکلات گفتاری ناشی از بیماری پارکینسون یا سکته مغزی هم کمک کند
گفتار درمانی کودک 5 ساله
به طور معمول یک کودک پنج ساله توانایی سخن گفتن واضح را خواهد داشت. او در این مرحله قادر است علاوه بر افعال گذشته، فعلهای آینده را هم در جمله به کار ببرد، خودش را معرفی کرده و داستانهای ساده را تعریف کند. در این مرحله، گفتار درمانگر میتواند به والدین کمک کند تا الگوی کلامی مناسب را در کودک شکل دهند. همچنین تمرینات قافیه سازی، تمرین برای واضح صحبت کردن، خواندن داستانهای مناسب کودک و مشارکت دادن او در گفتوگوها میتواند به تقویت مهارتهای زبانی کودک کمک کند. از آنجا که کودکان در این سن معمولا به پیش دبستانی میروند، ناتوانی در گفتار مناسب و عدم ارتباط گرفتن با اطرافیان به کمک زبان ممکن است باعث گیج شدن کودک و عدم پاسخگویی مناسب به سوالات و تکالیف شود. در ادامه به چند تمرین گفتاری مناسب برای کودکان ۴ تا ۶ ساله اشاره میکنیم:
علائم اوتیسم در کودکان را بشناسید.
انجام یک بازی جهت دار
در این مرحله به کودک بگویید که قرار است با هم یک بازی انجام دهید. از این طریق او را به رهبر بودن تشویق کنید. در طی این بازی کودک باید مراحل آن را به ترتیب به شما یاد بدهد و شما را در انجام هر مرحله راهنمایی کند. هدف این تمرین این است که کودک، درگیر چگونگی برقراری ارتباط با چیزی که معمولا به آن فکر نمیکند شود. همچنین این تمرین به او کمک میکند تا درک بهتری از نحوه استفاده مردم از زبان پیدا کند.
بیشتر بخوانید: مهارت برقراری ارتباط با دیگران
آواز خواندن با یکدیگر
بسیاری از کودکان تمایل دارند تا آهنگ مورد علاقه خود را با صدای خود بخوانند؛ حتی اگر هیچ درکی از کلمات و معنی آنها نداشته باشند. سیستم بهداشتی دانشگاه میشیگان به والدین پیشنهاد داده که از طریق آواز خواندن با کودکان خود، به آنها در یادگیری کلمات جدید، تمرین گوش دادن و تقویت حافظه فعال کمک کنند. همچنین این تمرین کودکان را به بیان عقاید کلامی ترغیب خواهد کرد.
استفاده از حرکات بدن برای برقراری ارتباط
ارتباطات غیر کلامی مثل تکان دادن سر برای نشان دادن «بله» یا بالا بردن شانهها به نشانه «نمیدانم» هم روشهایی برای نشان دادن مقصود ما به مخاطب هستند. برخی از کودکان که در درک زبان شنیداری مشکل دارند، ممکن است با حرکات هم دست و پنجه نرم کنند. آنها ممکن است فقط از طریق حرکات بدن با دیگران ارتباط برقرار کنند. تمرین بازی بی کلام به کودک این امکان را میدهد تا برقراری ارتباط با حرکات بدن را تمرین کرده و باعث تشویق آنها به گرفتن ارتباطات غیر کلامی شود. در این روش سرگرم کننده کودکان مهارتهای زبانی مورد نیاز خود را فرا خواهند گرفت.
سوال پرسیدن از کودک
سوال پرسیدن از کودک یک روش عالی برای تشویق کودک به استفاده از مهارتهای کلامی است. بهتر است بیشتر از سوالهایی استفاده کنید که نیاز به توضیح دارند و فقط با بله یا خیر نمیتوان به آنها پاسخ داد. میتوانید از کودک درباره کتاب مورد علاقه یا شخصیت کارتونی محبوب او بپرسید. همچنین آنها را به بازی در صحنه یا پیش بینی اتفاقات بعدی داستان تشویق کنید. البته طرح این سوالات باید با آرامش و به اندازه کافی باشند و با سوالات بیش از حد او را گیج نکنید. زمانی هم که کودک تمایلی به پاسخگویی ندارد، بهتر است پرسیدن سوال را متوقف کنید.
تشویق کودک به تقلید موقتی
دیدین این که یک الگو به درستی یک فعالیت را به اتمام میرساند، یکی از بهترین راههای یادگیری است. از نظر دستور زبان، داشتن یک الگوی خوب، ادامه دادن مکالمه و به اشتراک گذاشتن اطلاعات میتواند باعث تقویت مهارتهای زبانی کودک شود. برای این بازی از کودک بخواهید که در هنگام برقراری ارتباط شما با دیگران، رفتار شما را تقلید کند. در حین این بازی او مهارتهای زبانی خود را تقویت میکند و به شما هم خوش میگذرد. این یک بازی برد -برد است!
بیشتر بخوانید: علائم اسکیزوفرنی
گفتار درمانی بزرگسالان
گاهی بزرگسالان در اثر مشکلات حل نشده گذشته و یا بیماریهایی مثل سکته مغزی در ادای کلمات و گفتار یا بلع خود دچار مشکل شده و به گفتار درمانی نیاز پیدا میکنند. این شیوه درمانی برای بزرگسالان با ارزیابی برای تعیین نیازهای فرد و انتخاب بهترین روش درمانی آغاز میشود. این تمرینات در بزرگسالان میتواند در گفتار، زبان و ارتباطات شناختی موثر باشد. در برنامههای این روش درمانی برای بزرگسالان علاوه بر روشهای گفتوگو محور میتوان از بازیها و اسباب بازیهای توسعه زبان، فلش کارتها، کتابهای کار و… کمک گرفت. یک گفتار درمانگر میتواند از چندین تکنیک مختلف برای رفع مشکلات گفتاری بزرگسالان استفاده کند؛ از جمله:
ارتباطات اجتماعی
یک گفتار درمانگر برای بهبود ارتباطات از طریق حل مسئله، فعالیتهای حافظه و تمرین مکالمه استفاده میکند.
تمرینات تنفسی
استفاده از تمرینات تنفسی برای کمک به رفع مشکلات مرتبط با ادای کلمات و تشدید استفاده میشود.
تمریتات دهان
اینها روشهای مناسبی برای تقویت عضلات دهان هستند تا به بهبود ارتباطات کمک کنند.
تمرینات بلع
عوارض ناشی از برخی بیماریها مثل بیماری پارکینسون، سرطان دهان و یا سکته مغزی ممکن است باعث بروز مشکلات در بلع شود. گفتار درمانگر از طریق تمرینات بلع میتواند به فرد برای مدیریت این مسائل کمک کند.
رفع اختلالات گفتاری کودک به صبر و تلاش اعضای خانواده و تشویق کودک به یادگیری وابسته است
گفتار درمانی در منزل
بخشی از تمریناتی که توسط گفتار درمانگر به کودک یا والدین او و یا یک بزرگسالان نیازمند گفتار درمانی آموزش داده میشود، باید در منزل ادامه پیدا کند. این کار برای رسیدن به نتیجه موثرتر و سریعتر ضروری است. بزرگسالان میتوانند به راحتی این تمرینات را به کمک کارتها یا ابزارهای مخصوص و یا صداهای ضبط شده انجام دهند. اما کودکان برای آنها به همراهی والدین نیاز دارند. در این مرحله بخش بزرگی از آموزش کودک بر عهده والدین است. گفتار درمانگر با آموزش ویژه والدین و انجام تمرینات یاد گرفته شده توسط کودک در منزل با همراهی والدین، به رفع سریعتر مشکل کمک میکند. استفاده از بازیهای مخصوص، موزیک، تمرینات دهانی و… در رفع بهتر اختلالات گفتاری کودک موثر است. در این مرحله لازم است که:
- به کودک برای ادای کلمات و جملات فرصت کافی داده شود.
- با کودک به خوبی صحبت کرد و از او نظر پرسید تا وادار با پاسخگویی شود (نه به اجبار بلکه با رغبت).
- آهنگها و شعرهای ساده را برای او پخش کرد و از کودک خواست تا همخوانی کند.
- در گفتوگو با کودک صبر و حوصله کافی داشت.
- وقتی کودک حرف میزند، تمام توجه فرد مقابل به او باشد.
- وقتی دیگران از کودک سوالی میپرسند والدین به جای او پاسخ ندهند. بلکه صبر کنند تا خودش کلمات مناسب را پیدا کند.
- در صورت تلفظ اشتباه کلمه توسط کودک فقط به آرامی شکل صحیح آن توسط والدین تکرار شود و از سرزنش کودک خودداری کرد.
نتایج مورد انتظار از گفتار درمانی
کار کودک با یک گفتار درمانگر ممکن است ماهها و حتی سالها طول بکشد. این موضوع به نیازها و تواناییهای کودک بستگی دارد. والدین احتمالا بعد از گذشت مدتی متوجه تغییرات مثبتی در مسائل مربوط به کودک خود خواهند شد. نباید فراموش کرد که این روش نمیتواند کودک را به طور کامل درمان کند؛ بلکه مسئله اصلی گفتار یا زبان را اصلاح خواهد کرد. این مسئله همچنان وجود خواهد داشت. درمانگر فقط میتواند راهکارهایی برای مقابله موثر با موانع را به کودک و والدین او آموزش دهد. او احتمالا به والدین فعالیتهایی میدهد تا در خانه با کودک تمرین کنند. این تمرینات میتواند باعث تقویت مهارتهای آموخته شده توسط کودک شود. بچههایی که بیشترین پیشرفت را در این زمینه دارند، کسانی هستند که والدین کاملا درگیر درمان آنها شدهاند.
مطابقت، سازگاری و راحتی کودک با گفتار درمانگر هم بسیار مهم است. گفتار درمانگر باید تجربه کار با بچهها و مسائل خاص مربوط به آنها را داشته باشد. این روش تنها یکی از راههای کمک به کودکانی است که دارای اختلالات یادگیری مربوط به زبان و گفتار هستند. برای شناسایی روشهای دیگر میتوانید با متخصص کودکان در این خصوص صحبت کنید.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
بیشتر بخوانید: درمان قطعی آلزایمر
حرف آخر
گفتار درمانی یکی از زیر شاخههای توانبخشی است که به افراد کمک میکند تا اختلالات گفتاری خود را با روشهای علمی و موثر برطرف کنند. فعالیت یک گفتار درمانگر فقط منحصر به کمک به توانایی فرد برای صحبت کردن نیست؛ بلکه به او کمک میکند تا مهارتهایی مثل زبان بدن، خواندن و نوشتن، تماس چشمی و… را هم ارتقا دهد. این روش به افرادی که به دلایل مختلف مثل مشکلات مغزی قادر به حرف زدن هم نیستند کمک میکند. چنانچه در زمینه گفتار درمانی نیاز به راهنمایی تخصصی دارید، میتوانید از مشاوران متخصص حال کمک بگیرید. آیا شما تا کنون از چنین خدماتی استفاده کردهاید؟
سوالات متداول
گفتار درمانی چیست؟
به استفاده از تکنیکهای مخصوص توسط گفتار درمانگر برای کمک به افرادی که به اختلالات ارتباطی و گفتاری مثل لکنت، اوتیسم، اختلالات یادگیری ، شنوایی، صوتی و… دچار هستند گفته میشود.
در گفتار درمانی چه کار می کنند؟
در این روش با کمک تکنیکهای بیانی، زبانی، ماساژ و ورزشهای مربوط به عضلات فک و صورت، استراتژیها و تکالیف مشخص میکوشند تا مشکلات ارتباطی و گفتاری فرد را تا حد امکان مدیریت یا رفع کنند.
برای درمان مشکلات گفتاری کودکان چه کنیم؟
برای این کار لازم است که وضعیت کودک در ابتدا توسط متخصص اطفال، نورولوژیست و… بررسی شده و برای دریافت خدمات گفتار درمانی به یک متخصص این کار ارجاع داده شود.
منابع
