احتمالا با شخصیت عجیب دایی جان داستان آشنایی دارید. او یک پیرمرد با مجموعه‌ای از مشکلات روحی و روانی است که ناخودآگاه، اثرات ناخوشایندی بر زندگی دیگران می‌گذارد. توهم توطئه یکی از بارزترین این مشکلات است. این اختلال که به نام بیماری پارانوئید شناخته می‌شود، یکی از انواع اختلالات شخصیت است که بیماران مبتلا به آن، گاهی به هذیان‌گویی و توهم هم دچار می‌شوند. پزشکان تخمین می‌زنند که حدود دو و نیم تا چهار و نیم درصد مردم جوامع مختلف به چنین اختلالی دچار باشند. این بیماری در بیشتر مبتلایان از سنین نوجوانی و جوانی آغاز شده و به نظر می‌رسد که مردان بیش از زنان با آن درگیر می‌شوند.
به احساس ترس و نگرانی غیرمنطقی و مداوم، پارانویا می‌گویند. مبتلایان به آن تصور می‌کنند که دیگران دوستشان ندارند و به دنبال آسیب زدن به آن‌ها هستند. پارانویا می‌تواند در چندین اختلال روانی مثل اسکیزوفرنی پارانوئید، اختلال شخصیت پارانوئید و اختلال هذیان‌گویی مشاهده شود. همه این اختلالات در گروه مشکلاتی قرار دارند که طی آن، فرد ارتباط درست با واقعیت را از دست می‌دهد. اختلال شخصیت پارانوئید یکی از انواع اختلالات شخصیتی غیرعادی است که افراد مبتلا به آن دچار بی اعتمادی، شک و سوءظن بی‌وقفه به همه کس و همه چیز یا توهم توطئه هستند؛ در حالی که هیچ دلیل روشن و قانع کننده‌ای برای این شک خود ندارند.
برای شناسایی و درمان اختلال شخصیت پارانوئید از بخش مشاوره آنلاین روانشناسی کمک بگیرید
پزشکان هنوز به درستی نمی‌دانند که دلیل بیماری پارانوئید چیست؛ اما احتمالا ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و روانی در بروز آن نقش دارند. ژنتیک هم در این زمینه می‌تواند موثر باشد. پزشکان می‌گویند احتمال بروز این بیماری در کسانی که بستگان نزدیک آن‌ها به این بیماری یا اسکیزوفرنی دچار هستند بیشتر است. ضمنا آسیب‌ها و اختلالات روحی ایجاد شده در کودکی هم می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. پارانوئید ممکن است باعث آسیب‌های جسمی و روانی به بیماران شده و فعالیت‌های روزمره زندگی آن‌ها را مختل کند. درمان آن به علل ایجاد بیماری و وضعیت بیمار بستگی دارد و ممکن است شامل دارو درمانی، روان درمانی و یا ترکیبی از هر دو روش باشد.
علائم ظاهری افراد پارانوئید
همه افراد در زندگی خود با کمی سوءظن و بدگمانی مواجه هستند. اما بدگمانی افراد مبتلا به پارانوئید هیچ دلیل روشن و مشخصی نداشته و گاهی به حدی شدید می‌شود که اعتماد آن‌ها را از نزدیکان و دوستان هم سلب خواهد کرد. این بی‌اعتمادی باعث خواهد شد که آن‌ها همواره تصور کنند مورد خیانت قرار گرفته و نسبت به همه کینه داشته باشند؛ حرف‌های صادقانه دیگران باور نکرده، فورا عصبانی شده و هر انتقادی باعث شود به سرعت از کوره در بروند. همچنین ترس از خیانت، بهویژه در روابط عاطفی باعث می‌شود حس حسادت شدید و مالکیت نسبت به طرف مقابل خود داشته باشند. به همین دلیل روابط آن‌ها معمولا پایدار نمی‌ماند و با تنش‌های بسیاری مواجه می‌شود.
از سوی دیگر، ترس و تردید آن‌ها نسبت به دیگران موجب می‌شود که به تدریج از آن‌ها فاصله گرفته و از معاشرت با افراد دیگر خودداری کنند. چنین بیمارانی معمولا به مشکلات خود بیتوجه می‌شوند و همیشه دیگران را مقصر می‌دانند و بر علم و آگاهی خود اصرار دارند. شاید علائم ظاهری افراد پارانوئید تفاوت خاصی با دیگران نداشته باشد؛ اما شما میتوانید با دقت کردن به جزئیات رفتاری زیر، آن‌ها را بشناسید:
- این افراد اغلب بی‌قرار بوده و در حفظ آرامش خود با مشکل مواجه هستند.
- عکس‌العمل‌های آن‌ها در مقابل هر چیزی که سوءظنشان را تحریک کند، ناگهانی و شدید است.
- آن‌ها در بحث‌ها معمولا به صحبت‌های طرف مقابل با دقت گوش نمی‌دهند و پاسخ‌های خود را با تندی ارائه می‌کنند.
- همیشه فکر می‌کنند دیگران در حـال صحبت و قضاوت درباره آن‌ها و یا توطئه‌چینی علیه‌شان هستند.
- معمولا درباره دیگران زیاد صحبت کرده و پشت سر آن‌ها غیبت می‌کنند.
درباره اختلال شخصیت نمایشی نیز میتوانید مطلبی را در حال بخوانید.
بیماران مبتلا به پارانویا اغلب تصور می‌کنند که دیگران به دنبال آسیب رساندن به آن‌ها هستند
تست پارانوئید
تشخیص اختلال پارانوئید کار ساده‌ای نیست، چون بدگمانی و عدم اعتماد می‌تواند در برخی از اختلالات روانی دیگر هم مشاهده شود. ضمنا این ویژگی، یکی از نشانه‌های بیماری زوال عقل هم است. از سوی دیگر، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است به پزشکان هم بی‌اعتماد شوند و تمایلی به مراجعه به مراکز درمانی و دریافت کمک نداشته باشند. این مسئله یکی از اصلی‌ترین دلایل تشخیص دیر هنگام و پیشرفت بیماری در آن‌ها است. اما در هر صورت، پزشکان با کمک بررسی علائم بیمار، مطالعه سوابق پزشکی فرد و خانواده، معاینه جسمی و انجام تست‌های روانشناسی به وجود بیماری پی می‌برند. در صورت لزوم، آن‌ها می‌توانند با کمک برخی تست‌ها، عدم وجود سایر اختلالات روانی را در فرد شناسایی کرده و از این طریق به تشخیص دقیق‌تری درباره پارانوئید برسند.
تست پارانوئید انواع مختلفی دارد و انجام آن‌ها با نظر پزشک و پس از بررسی وضعیت بیمار امکان‌پذیر است. در ساده‌ترین حالت، پزشک از طریق طرح چند سوال و دریافت پاسخ از بیمار، می‌تواند به وجود این اختلال در او پی ببرد. مبنای برخی از این سوالات عبارتند از:
- احساس حسادت
- بی‌اعتمادی به حقایق گفته شده از سوی دیگران
- اعتقاد به توطئه‌گری دیگران علیه او
- تصور عمدی بودن رفتار دیگران برای تحریک کردن او
- تصور این که دیگران همیشه در حـال صحبت و برنامه‌ریزی برای شکست او هستند
- عدم اعتماد به افراد و انگیزه‌های آن‌ها
- مشکوک بودن به افراد در عین وفاداری
- باور به این که دیگران همیشه می‌خواهند از او سوءاستفاده کنند و یا به او آسیب بزنند
- زیر نظر گرفتن دوستان یا اعضای خانواده برای فهمیدن خیانت یا دورویی آن‌ها
معمولا بعد از پاسخگویی به تست‌ها و جمع‌بندی نتایج، پزشک از وضعیت بیمار آگاه شده و شدت بیماری را تعیین می‌کند. هر اقدام درمانی و تجویز دارویی پس از آن انجام می‌شود و پزشک معالج تصمیم می‌گیرد که از چه روش‌های درمانی برای بهبود وضعیت بیمار استفاده کند. در بسیاری از موارد، پزشکان ترجیح می‌دهند که حداقل یکی یا تعدادی از نزدیکان بیمار در جریان روند درمان قرار بگیرند و با کمک راهکاریی که به آن‌ها ارائه می‌شود، روند درمان را تسریع و امکان بهبودی بیمار را فراهم کنند.
بیشتر بدانید: تله بی اعتمادی را بشناسید و درمان کنید.
درمان پارانوئید
افرادی که با بیماران پارانوئید سروکار دارند، ممکن است تصور کنند که این یک ويژگی شخصیتی در آن‌ها بوده و باید با آن کنار بیایند. در صورتی که شناخت و تشخیص به موقع بیماری می‌تواند روند درمان را ساده‌تر کند. پزشک معالج پس از بررسی وضعیت بیمار، در نظر گرفتن شدت بیماری و امکانات موجود می‌تواند از یک یا چند روش درمانی برای کمک به این بیماران استفاده کند. البته پزشکان معتقدند که روش درمانی قطعی برای درمان پارانویا وجود ندارد؛ اما با کمک روش‌هایی می‌توان به فرد برای کنترل علائم بیماری و مقابله با آن‌ها کمک کرد. این کار باعث می‌شود که فرد، زندگی شادتر و احساس امنیت داشته باشد و افکار مزاحم کمتر به سراغ او بیایند.
شما میتوانید درباره اختلال شخصیت مرزی و روش های درمان موثر آن نیز مطلبی را در بلاگ بخوانید.
درمان این بیماران عمدتا به مشاوره و درمان شناختی رفتاری یا CBT وابسته است. در این روش به بیمار برای اصلاح رفتار و طرز فکر او در مقابل افراد و موقعیت‌ها کمک می‌کنند و به او می‌آموزند تا راهکارهای مقابله با افکار مزاحم را یاد بگیرد. گاهی پزشکان لازم می‌دانند که این بیماران برای کاهش استرس و اضطراب که جزئی از وجود آن‌هاست، از دارو درمانی کمک بگیرند. این افراد با درمان مناسب می‌توانند زندگی کاملا عادی و طبیعی داشته باشند. روش‌های درمان پارانوئید عبارتند از:
روان درمانی
از این روش بیشتر برای کنترل علائم بیماری و افزایش توانایی‌های فرد برای کنترل وضعیت استفاده می‌شود. افراد مبتلا به پارانوئید معمولا به صورت داوطلبانه برای تماس با روانشناس یا روانپزشک پیش‌قدم نمی‌شوند. به همین دلیل نقش اطرافیان و اعضای خانواده در متقاعد کردن آن‌ها به دریافت مشاوره و روان درمانی بسیار مهم است.
دارو درمانی
استفاده از داروهای ضد روان‌پریشی و ضد اضطراب باعث می‌شود که بخشی از علائم این بیماران تسکین یابد. اما متقاعد کردن این بیماران به مصرف دارو – به ویژه در موارد شدید بیماری- کار ساده‌ای نیست. چون آن‌ها به همه و حتی پزشک خود بدگمان هستند! در این زمینه باید حتما از راهنمایی مشاوران باتجربه کمک بگیرید.
بیشتر بدانید: اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟
دریافت مشاوره آنلاین روانشناسی یکی از بهترین روش‌ها برای کنترل علائم اختلال پارانوئید است
بستری شدن در بیمارستان
بیماران مبتلا به پارانویای شدید ممکن است به فکر آسیب زدن به خود یا دیگران باشند. پزشک می‌تواند در مواردی که این بیماری، زندگی فرد را مختل و زندگی او یا دیگران را تهدید می‌کند، برای مدتی مجوز بستری شدن بیمار در بیمارستان را صادر کند. بیمار پس از کنترل بیماری و تثبیت وضعیت می‌تواند از بیمارستان مرخص شود.
سایر روش‌های درمانی
علاوه بر روش‌های مرسوم گفته شده، گاهی پزشکان از تکنیک‌های دیگری مثل مدیتیشن، آرامش درمانی، کنترل استرس و… کمک می‌گیرند. استفاده از این روش‌ها با کنترل عوامل ایجاد یا تشدیدکننده پارانویا می‌تواند تا حدی از بروز افکار مزاحم و رفتارهای مبتنی بر شک جلوگیری کند.درباره راهکارهای کاهش استرس ، مقاله مرتبط با آن را در بلاگ بخوانید.
اختلال شخصیت پارانوئید و طلاق
یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالش‌های زندگی بیماران مبتلا به پارانوئید، روابط عاطفی و ازدواج است. این افراد به طور کلی دارای الگوی بی‌اعتمادی و سوءظن نسبت به دیگران هستند. به همین دلیل معمولا همه انگیزه‌ها – حتی انگیزه‌های خیرخواهانه و دوستانه – دیگران را مشکوک و بد خواهانه می‌دانند. با توجه به این نکات، روابط این افراد اغلب دچار چالش‌ها و تنش‌های بیشمار می‌شود. بیماران مبتلا به پارانویا با وجود نداشتن شواهد کافی، همواره تصور می‌کنند که دیگران در حـال فریب، توطئه یا آسیب زدن به آن‌ها هستند.
سازگاری و کنار آمدن با این بیماران کار دشواری به نظر می‌رسد. افکار ناسالم آن‌ها باعث می‌شود که به همسر خود بیش از حد مشکوک شوند و دائما در حـال مشاجره، بحث و قهر باشند. از سوی دیگر، ممکن است تصورات نادرست آن‌ها در پارانویای شدید باعث تهمت ناروا، ضرب و جرح و اقدامات خطرناکی شود که می‌تواند زندگی فرد مقابل را تهدید کند. به همین دلیل محققان معتقدند که می‌توان بین اختلال شخصیت پارانوئید و طلاق رابطه برقرار کرد.
زندگی مشترک بیماران مبتلا به پارانوئید شامل بی‌اعتمادی گسترده به همسر و حتی فرزندان، زیر سوال بردن رفتارهای محبت‌آمیز آن‌ها و کینه‌ورزی است. همسران این افراد معمولا پس از دوره‌ای سازگاری، ترجیح می‌دهند که زندگی مشترک را ترک کنند. چنین طلاق‌هایی معمولا بسیار مشاجره برانگیز و پرتنش است. البته بسیاری از این بیماران پس از دریافت خدمات درمانی می‌توانند زندگی عادی و طبیعی داشته و شرایط را کنترل کنند. پس در صورتی که فرد تمایل به درمان مناسب داشت، بهتر است برای طلاق عجله نکنید. البته همه چیز به نظر و توانایی سازگاری شما بستگی دارد؛ اما بهتر است پیش از هر اقدامی با یک روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید.
میتوانید از خدمات روانپزشک آنلاین سامانه حال استفاده کنید.
رفتار با فرد پارانوئید
گفتیم که اختلال شخصیت پارانوئید یک عارضه روانی پیچیده است که باعث بدگمانی و بی اعتمادی به اطرافیان و جهان می‌شود. یکی از سخت‌ترین موارد در زندگی این افراد، ایجاد و حفظ روابط با دیگران و کنار آمدن با خانواده است. اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند به زندگی و روابط شخص آسیب زده و کیفیت زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد. اما نکته مهم این است که اگر فرد مدیریت این بیماری را یاد بگیرد، برخورد با دیگران و سوءتفاهم‌های احتمالی کاهش مییابد و زندگی برای او آسان‌تر خواهد شد. از سوی دیگر، اطرافیان فرد هم می‌توانند با حمایت و یادگیری کنترل علائم بیماری، تا حد زیادی در مدیریت شرایط موثر باشند. خانواده‌ها قادرند از طریق هماهنگی با درمان‌گر، یادگیری نحوه ارتباط درست و حمایت از یکدیگر در زندگی، این مشکل را کنترل و مدیریت کنند. متخصصان توصیه می‌کنند برای رفتار با فرد پارانوئید موارد زیر را رعایت کنید:
مشارکت در روند درمان
خانواده می‌تواند نقش مهمی در آمادگی فرد برای درمان و پذیرش آن داشته باشد. مشورت با بیمار درباره انتخاب درمان‌گر مناسب و روش درمانی دلخواه، آگاهی از جلسات مشاوره، یادآوری زمان مصرف دارو و… به بیمار این احساس را منتقل می‌کند که فرد یا افرادی به سلامتی او اهمیت داده و به دنبال بهبودی او هستند.
اعتمادسازی نسبت به پزشک
معمولا پزشک با نزدیکان بیماران مبتلا به پارانویا صحبت می‌کند و توصیه‌های لازم را برای برخورد با این افراد به آن‌ها ارائه می‌دهد. به همین دلیل این افراد می‌توانند با تاکید بر نکات مثبت رفتار درمان‌گر، حس اعتماد و پذیرش را در بیمار تقویت کرده و به بیمار اطمینان دهند که این فرد چقدر به بهبود او کمک خواهد کرد.
همراهی و همدلی اطرافیان و مشارکت در روند درمان می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند
مراقبت‌های جسمی
برای اثرگذاری بهتر تمرینات روانی، لازم است فرد جسم سالم و شادابی داشته باشد. بهتر است در طول درمان، بیمار را از مصرف مشروبات الکلی و دخانیات دور نگه دارید. همراه او ورزش کرده و تلاش کنید بیمار از استرس و اضطراب و عوامل ایجادکننده آن‌ها فاصله بگیرد. داشتن خواب کافی و تغذیه سالم هم تا حد زیادی به این بیماران کمک می‌کند.
ایجاد آرامش و عدم تحریک بیمار
احتمالا اطرافیان نسبت به حساسیت‌ها و نگرانی‌های این بیماری آگاه هستند. پس بهتر است در طول درمان از هر چیزی که ممکن است احساس ترس و بدگمانی بیمار را تحریک و ذهن او را درگیر کند دوری کرده و سعی در حفظ و ایجاد محیطی امن و آرام برای او داشته باشند.
حرف آخر
انواع مختلفی از اختلالات شخصیت وجود دارد که باعث می‌شود فرد طرز فکر غیرعادی در مورد خود، دیگران و جهان پیرامونش داشته باشد. یکی از مهم‌ترین این اختلالات، بیماری پارانوئید است. پزشکان این بیماری را با «باورهای غلط مداوم که با اقدامات یا شواهد توجیه نمی‌شوند» توصیف می‌کنند. افراد مبتلا به این بیماری معتقدند که دیگران غیرقابل اعتماد هستند و ممکن است باعث آسیب به آن‌ها شوند. این موضوع با منزوی کردن بیماران، می‌تواند بر زندگی عاطفی و اجتماعی آن‌ها تاثیرات جدی داشته باشد. کسانی که با این بیماران زندگی می‌کنند هم معمولا مورد تهمت، مشکلات روحی و در مواردی آسیب‌های جسمی قرار می‌گیرند. کنترل و درمان این بیماری به مشاوره تخصصی پزشکی و شرکت در دوره‌های روان‌درمانی و… نیاز دارد. برای مشورت با پزشکان متخصص در مورد پارانوئید میتوانید از مشاوران حال کمک بگیرید. شما در مواجهه با افراد مبتلا به پارانویا چه عکس‌العملی نشان می‌دهید؟
سوالات متداول
پارانوئید چه نوع بیماری است؟
این یکی از انواع اختلالات شخصیت است که در اثر آن، فرد نسبت به اطرافیان و جهان دچار شک و سوءظن شده و در موارد شدید، تصور می‌کند که همه در حـال بدگویی و توطئه‌چینی درباره او هستند.
چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری پارانوئید قرار دارند؟
به نظر می‌رسد که ژنتیک نقش مهمی در بروز آن دارد. علاوه بر آن، کسانی که در معرض آسیب‌های خانوادگی و سوءاستفاده بوده و در خانواده‌هایی با شیوه‌های ارتباطی نادرست پرورش یافته‌اند، بیشتر دچار این بیماری می‌شوند.
آیا پارانوئید قابل درمان است؟
گرچه پزشکان هنوز درمان قطعی برای این بیماری پیدا نکرده‌اند، اما با استفاده از روش‌هایی مثل دارو درمانی و روان‌درمانی می‌توان علائم بیماری را کنترل و تا حد زیادی از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.
چگونه با یک بیمار پارانوئید رفتار کنیم؟
نکته مهم این است که از بحث و جدل با بیمار خودداری کرده و به فضای شخصی او احترام بگذارید. برای ایجاد محیطی آرام از راهنمایی‌های پزشک معالج استفاده کنید و در صورت احساس خطر، حتما از افراد امن اطراف‌تان کمک بگیرید.
برای درمان پارانوئید از چه پزشکی راهنمایی بگیریم؟
ارتباط منظم با متخصص روانشناسی و روانپزشک و شرکت در دوره‌های مشاوره می‌تواند تا حد زیادی به بهبود وضعیت این بیماران کمک کند. همراهی اطرافیان هم نقش مهمی در تسریع روند درمان و بهبودی بیماران خواهد داشت.
منابع
