خستگی یک نشانه است و نه یک بیماری. بنابراین برای درمان آن، در قدم نخست می بایست دلیل خستگی مشخص شود. خستگی و بی حالی می تواند ناشی از مشکلات پزشکی بوده، و یا مرتبط به سبک زندگی، یا مسائل مرتبط به محل کار، یا مسائل روانشاختی باشد. در مقاله پیش رو به توضیح هر یک از این موارد می پردازیم.

خستگی و بی حالی، درواقع حس کوفتگی و یا ضعف است که می تواند فیزیکی، روانی و یا ترکیبی از هر دو مورد باشد. این مشکل می تواند هر فردی را درگیر کند، هرچند افراد بزرگسال بسیاری از اوقات، خستگی و بی حالی را در بخش های مختلف زندگی خود احساس می کنند. هر ساله بسیاری از بزرگسالان برای اعتراض به این مسئله به پزشک خود مراجعه می کنند. اما باید توجه داشته باشیم که خستگی یک بیماری نیست، بلکه یک علامت است. برای بیشتر مردم، خستگی و بی حالی، ناشی از سبک زندگی، مسائل اجتماعی، روحی و سلامت عمومی است و نه یک وضعیت پزشکی.
خستگی متفاوت از خواب آلودگی است. اگر شما به اندازه کافی بخوابید، تغذیه خوب و ورزش منظم داشته باشید، اما هنوز هم فعالیت های روزانه خود را به سختی انجام می دهید، یا تمرکز کم و یا سطح انگیزه پایینی دارید، ممکن است خستگی و بی حالی ای را تجربه کنید که شناخت و درمان آن، نیاز به تحقیق بیشتری دارد.

خستگی می تواند طیف وسیعی از علائم جسمی، روانی و عاطفی را شامل شود. همچون:

• خستگی مزمن یا خواب آلودگی
• سردرد
• سرگیجه
• درد در عضلات
• ضعف عضلانی
• واکنش و پاسخ های کند
• مشکل در تصمیم گیری
• اختلال خلق و خو، مانند تحریک پذیری
• از دست دادن اشتها
• کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن
• ضعف بینایی
• اختلال در حافظه کوتاه مدت
• تمرکز ضعیف (برای یادگیری روش های افزایش تمرکز کلیک کنید)
• پریشان پنداری و توهم
• کاهش توانایی در توجه به وضعیت حـال حاضر
• انگیزه کم (برای مطالعه راه های افزایش انگیزه کلیک کنید)

طیف گسترده ای از دلایل می تواند باعث ایجاد خستگی و بی حالی در طی روز بشود.

• دلایل پزشکی: خستگی همیشگی می تواند نشان از بیماری زمینه ای داشته باشد، مانند بیماری تیروئید، بیماری قلبی، یا دیابت.
• دلایل مربوط به سبک زندگی: استفاده از الکل یا مواد مخدر، و یا عدم تحرک می تواند منجر به احساس خستگی و بی حالی در طی روز بشود.
• دلایل کاری: تنش در محل کار می تواند منجر به احساس خستگی شود.
• نگرانی های احساسی و اضطراب: خستگی یکی از نشانه های رایج در رابطه با سلامت روان است، مانند افسردگی، غم و اندوه که می تواند با نشانه های دیگری نیز همراه شود، همچون: تحریک پذیری و عدم انگیزه.
  خستگی و بی حالی می تواند ناشی از ترکیب چند عامل از عوامل ذکر شده بالا باشد.

برخی از بیماری ها و اختلالات موجب ایجاد احساس خستگی می شوند. اگر این حس برای مدت طولانی در شما باقی مانده است، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

بخش هایی از سبک زندگی که می تواند باعث ایجاد خستگی شوند، عبارت است از:

• کمبود خواب: بطور معمول بزرگسالان نیاز به 8 ساعت خواب در شب دارند. برخی از افراد سعی می کنند که میزان خواب کمتری داشته باشند. کم خوابی در بروز مشکل یاد شده اثر مستقیم خواهد داشت.
• خواب بیش از حد: برای بزرگسالان بیش از 11 ساعت خواب در شب می تواند منجر به خستگی و خواب آلودگی بیش از حد در طول روز شود.
• الکل و مواد مخدر: الکل یک داروی افسردگی است که سیستم عصبی را کُند، و الگوهای طبیعی خواب را مختل می کند. سیگار و کافئین و دیگر مواد مخدر نیز می توانند سیستم عصبی را تحریک و باعث بی خوابی شوند.
• اخلال در خواب: اخلال در خواب می تواند به دلایل مختلف روی دهد، مانند: همسایگان پر سر و صدا، کودکانی که نیمه شب از خواب بیدار شده و سر و صدا می کنند، خر و پف های شریک زندگی، و فضای نامناسب اتاق خواب.
• برنامه غذایی نامناسب: برنامه های غذایی با گلوکز و کربوهیدرات ناکافی و کم، و یا غذاهایی با انرژی بالا که از ارزش غذایی کمی برخوردار هستند، برای بدن سوخت و مواد مغذی کافی فراهم نمی کنند. خوراکی هایی مانند کیک شکلاتی یا نوشیدنی های کافئین دار تنها باعث افزایش انرژی موقتی می شوند، اما به سرعت فروکش کرده و باعث ایجاد خستگی بیشتر نیز می شوند.
• عوامل فردی: آسیب یا بیماری شخصی، آسیب یا بیماری یکی دیگر از افراد خانواده، تعهدات بیش از حد (مانند دو شغله بودن)، و یا مشکلات مالی می تواند باعث ایجاد خستگی شوند.

مسائل مربوط به محل کار که می تواند باعث احساس خستگی شوند، عبارتند از:

• تغییر ساعت کاری: بدن انسان برای خواب در شب طراحی شده است. این الگو توسط بخش کوچکی از مغز شناخته می شود و به عنوان ساعت بیولوژیک اجرا می شود. تغییر ساعت کاری باعث می شود که مغز برای برنامه ریزی ساعت خواب و ساعت کار دچار سردرگمی و اختلال شود. این اختلال موجب احساس خستگی می شود.
• تغییر ساعت کاری: بدن انسان برای خواب در شب طراحی شده است. این الگو توسط بخش کوچکی از مغز شناخته می شود و به عنوان ساعت بیولوژیک اجرا می شود. تغییر ساعت کاری باعث می شود که مغز برای برنامه ریزی ساعت خواب و ساعت کار دچار سردرگمی و اختلال شود. این اختلال موجب احساس خستگی می شود.
• اضطراب در محل کار: اضطراب می توانند ناشی از طیف گسترده ای از عوامل باشد. همچون: نارضایتی شغلی، حجم سنگین کار، درگیری با کارفرمایان یا سایر همکاران، زیردست بودن و تحت فرمان قرار گرفتن، تغییر دائمی شغل یا نداشتن امنیت شغلی.
• کار تا مرز از پا درآمدن: این می تواند شامل تلاش بیش از حد بر روی یکی از بخش های زندگی و نادیده گرفتن بخش های دیگر زندگی باشد. بطور مثال «معتادین به کار» تمام انرژی خود را صرف کار کردن می کنند در حالیکه زندگی خانوادگی، زندگی اجتماعی، و منافع شخصی خود را قربانی کرده و از حالت تعادل خارج می کنند.
• بیکاری: فشارهای مالی، احساس ناراحتی یا گناه ناشی از بیکاری، یا خستگی ناشی از جستجوی طولانی مدت برای کار می تواند منجر به استرس، اضطراب، افسردگی و خستگی شود.

مطالعات نشان می دهد که 50 درصد موارد خستگی، ناشی از عوامل روانی است. که می تواند شامل موارد زیر باشد:

• افسردگی: این بیماری از یک دوره طولانی مدت تجربه حس غم و اندوه و ناامیدی ایجاد می شود. افراد افسرده معمولاً خستگی مزمن را تجربه می کنند.
• اضطراب و استرس: فردی که همواره با احساس اضطراب و استرس زندگی می کند، بدن خود را در حالت «اور درایو» قرار می دهد، یعنی حرکت با سرعت زیاد بدون کم کردن سرعت و درنتیجه کم شدن سطح انرژی. ترشح دائمی آدرنالین باعث تحلیل بدن می شود و احساس خستگی شدت می گیرد. پس باید مدیریت و کنترل استرس را تمرین کنید.
• غم و اندوه: از دست دادن یکی از عزیزان باعث ایجاد احساسات منفی بسیاری می شود، همچون: شوک، حس گناه، افسردگی، ناامیدی، و تنهایی. این احساسات می تواند باعث ایجاد احساس خستگی شود.

خستگی یک نشانه است نه یک بیماری، چیزی است که شما آن را احساس و توصیف می کنید. برای کاهش خستگی ابتدا می بایست دلیل اصلی آن را تشخیص دهید.
اگر خستگی بر روی کیفیت زندگی شما تأثیر منفی می گذارد و یا موجب ناراحتی شما می شود، حتماً به یک متخصص بهداشت مراجعه کنید. با آزمایش دادن و پاسخ به سوالات آنها، دلیل خستگی شما مشخص شده و پیشنهادات لازم جهت درمان به شما ارائه داده می شود.
در صورت لزوم، پزشک ممکن است آزمایش های پزشکی خاصی را پیشنهاد کند. یک احتمال منطقی این است که خستگی شما دلایل پزشکی مانند کم خونی یا اختلال در عملکرد تیروئید داشته باشد.
خوشبختانه برای اغلب افراد، خستگی در طی روز، پس از مدتی مرتفع می شود و یا برخی از تغییرات ساده در سبک زندگی می تواند به بهبودی منجر شود.