اختلالات ناشی از پرکاری تیروئید یا کم‌کاری غده تیروئید از جمله بیماری‌هایی هستند که افراد زیادی در سراسر جهان با آن‌ها مواجه‌اند. اگرچه این مشکلات به‌طور معمول در بزرگ‌سالی ایجاد می‌شوند، اما برخی از علائم تیروئید در کودکان و حتی در نوزادان هم دیده می‌شود. آمارها نشان می‌دهند که از هر چهار تا پنج‌هزار نوزاد متولد‌شده در آمریکا، یک نفر به کم‌کاری تیروئید مبتلا است!

عدم تشخیص زودهنگام این بیماری در کودکان می‌تواند باعث بروز مشکلات متعددی شود که کاهش سرعت رشد جسمی و ذهنی، از جدی‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها است. اهمیت این موضوع باعث شد تصمیم بگیریم در این مقاله به بیان علائم تیروئید در کودکان و نوجوانان، علل ایجاد آن، روش درمان و داروهای مورد نیاز برای درمان تیروئید در کودکان و نوزادان بپردازیم.

درصورت نیاز به مشاور میتوانید از خدمت پزشک آنلاین متخصص کودکان سامانه حال استفاده کنید.

تیروئید چیست؟

تیروئید (Thyroid) اصطلاحی است که عوام در مورد بیماری‌ها و اختلالات غده تیروئید به‌کار می‌برند. اما این در واقع نام بیماری نبوده و غده‌ای در ناحیه جلوی گلو است که بر بسیاری از فرآیندهای طبیعی بدن اثر می‌گذارد. به دلیل اهمیت نقش این غده در بدن، بروز هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند تاثیر جدی و عمیقی بر سلامتی داشته باشد.

اختلالات تیروئید بسیار شایع هستند و معمولا در زنان روی می‌دهند؛ اگرچه ممکن است همه افراد از جمله مردان، کودکان و نوزادان را هم درگیر ‌کنند. محققان می‌گویند که از هر ۲۰ نفر، یک نفر به نوعی اختلال در غده تیروئید دچار است که می‌تواند موقتی یا دائمی باشد. برای تشخیص این بیماری معمولا به انجام آزمایش تیروئید و در مواردی، سونوگرافی تیروئید نیاز است.

 

غده تیروئید را بیشتر بشناسید

غده تیروئید که در جلوی گردن قرار دارد، مسئول کلیه فرآیندهای شیمیایی و متابولیک هر سلول، بافت و اندام بدن انسان است. این یک غده درون‌ریز است که هورمون‌ها (پیام‌رسان‌های شیمیایی) را در جریان خون ترشح می‌کند. تیروئید از دو لوب راست و چپ تشکیل شده که هرکدام به اندازه یک آلو هستند که از وسط نصف شده است. لوب‌ها به‌طور دقیق، در دو طرف نای قرار دارند. این دو لوب، توسط یک پل کوچک از بافت تیروئید به نام ایستموس به هم متصل شده‌اند.

غده تیروئید دو نوع هورمون می‌سازد و آن‌ها را به جریان خون ترشح می‌کند. این هورمون‌های تیروئیدی، T3 (تیروکسین) و T4 (تری‌یدوتیرونین) نام دارند و بر تمام سلول‌ها و بافت‌های بدن که از نظر بیولوژیکی فعال هستند، تاثیر می‌گذارند. این هورمون‌ها، سرعت متابولیسم بدن را کنترل کرده و بر سرعت ضربان قلب و نحوه تنظیم دمای طبیعی بدن هم نقش دارند. در نتیجه، هر نوع اختلال که منجر به کم‌تر یا بیش‌تر‌شدن ترشح این هورمون‌ها شود، سلامتی انسان را تهدید می‌کند.

آزمایش هورمون و انواع آن را بشناسید

۱۳ مورد از علائم تیروئید که باید جدی بگیرید

مشکلات غده تیروئید اغلب به دو شکل پرکاری و کم‌کاری روی می‌دهند. در واقع زمانی که غده تیروئید شما به تولید هورمون بیش از حد مشغول باشد، شما پرکاری تیروئید (hyperthyroidism) دچار هستید. عکس این موضوع، یعنی تولید کم‌تر از حد طبیعی هورمون تیروئید هم منجر به بیماری کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism) خواهد شد.

هر یک از این اختلالات باعث بروز مشکلات و علائم خاصی در بدن می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. مهم‌ترین علائم پرکاری تیروئید که باید جدی گرفته شوند شامل موارد زیر است:

• کاهش وزن
• عدم تحمل گرما
• اضطراب
• اختلالات خواب
• تعریق
• افزایش فشار خون و ضربان قلب

درباره تیروئید سمی و راه های درمان آن بیشتر بدانید

رایج‌ترین علائم کم‌کاری غده تیروئید هم عبارتند از:

• خستگی
• احساس سرما
• افزایش وزن
• کاهش تمرکز
• بروز علائم افسردگی
• خشکی پوست
• یبوست

تیروئید در کودکان چه نشانه هایی دارد؟

به گفته انجمن دیابت و غدد درون‌ریز کودکان آمریکا، بروز برخی علائم در کودکان ممکن است نشانه‌ای از اختلال در غده تیروئید باشد. در صورتی که غده تیروئید کودک، هورمون بیش از حد تولید کند، علائم زیر آشکار خواهند شد:

• احساس لرزش در دست‌ها
• ضربان قلب سریع
• بزرگ‌شدن غده تیروئید
• عرق‌کردن و مشکلات خواب
• اشتهای زیاد همراه با کاهش وزن
• بیرون‌زدگی چشم‌ها
• شل‌شدن مدفوع
• ناتوانی در تمرکز

در صورت کاهش تولید هورمون‌ها از غده تیروئید و کم‌کاری این غده هم علائم زیر در کودکان مشاهده می‌شود:

• کاهش انرژی
• احساس تورم یا پف‌کردن صورت و اندام‌ها
• افزایش وزن بدون افزایش اشتها
• کاهش سرعت رشد
• دردهای عضلانی
• سفت‌شدن مدفوع و یبوست
• خشکی پوست و زبر و شکننده‌شدن موها

علت ایجاد کم‌کاری تیروئید در کودکان

شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان، یک بیماری خودایمنی به نام تیروئیدیت هاشیموتو است. این بیماری باعث می‌شود که بدن با تولید آنتی‌بادی‌هایی، به غده تیروئید خود حمله کرده و به آن آسیب بزند. در نتیجه، میزان تولید هورمون تیروئید کاهش می‌یابد.

البته عوامل دیگری مانند مصرف برخی از داروها یا اختلال در غده هیپوفیز و یا سوء تغذیه هم می‌تواند به کم‌کاری تیروئید در کودکان منجر شود. غده هیپوفیز، تولید هورمون‌ها در بدن از جمله هورمون‌های تیروئید را کنترل می‌کند و اختلال در فعالیت آن می‌تواند بر تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی اثر منفی داشته باشد. البته پزشکان می‌گویند که علت ایجاد کم‌کاری تیروئید در برخی از کودکان، ناشناخته و غیرقابل شناسایی است.

 

شیوع تیروئید نوزادان و نشانه های آن

بروز اختلالات غده تیروئید در همه افراد از جمله نوزادان روی می‌دهد. محققان می‌گویند که کم‌کاری تیروئید مادرزادی، در نقاطی از جهان که با کمبود ید مواجه هستند، شایع است. قبل از شروع برنامه‌های غربالگری نوزادان، کم‌کاری تیروئید مادرزادی تنها پس از بروز علائم بالینی قابل تشخیص بود و یک مورد از هر هفت تا ده هزار نوزاد را شامل می‌شد.

اما پس از شروع غربالگری، پزشکان یک مورد از هر سه تا چهار هزار نوزاد زنده را با این بیماری گزارش کردند. به نظر می‌رسد شیوع تیروئید نوزادان در نژاد آسیایی، جنس مذکر، نوزادانی با وزن کمتر از یک و نیم تا دو و نیم کیلوگرم در هنگام تولد، چندقلوزایی و مادران بالای ۳۹ سال بیش‌تر است.

اکثر نوزادان مبتلا به این بیماری در ابتدا علائم و نشانه‌های کمی داشته و این اختلال، تنها از طریق غربالگری نوزادان تشخیص داده می‌شود. به‌طورکلی، علائم تیروئید در نوزادان نامحسوس و کند بوده و پس از مدتی با نشانه‌های زیر ظاهر خواهد شد:

• کاهش متوسط تا شدید رشد سیستم عصبی مرکزی
• کاهش توان عضلانی
• کاهش شنوایی
• فتق ناف
• کاهش اشتها
• گریه و ناآرامی شدید

کم کاری مادرزادی غده تیروئید کودکان

برخی از کودکان با کم کاری غده تیروئید به‌صورت مادرزادی متولد می‌شوند. علائم و نشانه‌های این بیماری در نوزادان می‌تواند با کودکان و بزرگسالان متفاوت باشد. اگر کمبود ید در دوران بارداری و خیلی زود اتفاق بیفتد، نوزادان ممکن است با نارسایی شدید رشد، تغییرات در فرم صورت، ناتوانی ذهنی و اسپاسم متولد شوند.

برخی از نوزادان هم در ابتدای تولد به کم‌کاری مبتلا هستند؛ اما علائم و نشانه‌ها به کندی و با گذشت مدت زمانی بروز می‌کند. بهترین راه برای تشخیص زودهنگام و اقدامات درمانی فوری برای کنترل کم‌کاری مادرزادی غده تیروئید در نوزادان، غربالگری در بدو تولد است. این کار، نوزاد مبتلا به کم‌کاری مادرزادی تیروئید را قبل از آشکا‌رشدن علائم بالینی شناسایی می‌کند.

درباره قرص پروپرانول بیشتر بدانید

بیماری گریوز کودکان را زود تشخیص دهید

بیماری گریوز یکی از اصلی‌ترین علل بروز پرکاری تیروئید است که ممکن است در کودکان هم روی دهد. این یک اختلال خودایمنی بوده که در اثر آن، سیستم ایمنی به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید بیش از حد نیاز هورمون تیروئید می‌شود. در نتیجه افزایش این هورمون‌، سرعت عملکردهای طبیعی بدن افزایش می‌یابد.

بیماری گریوز در کودکان بسیار کم‌تر از بزرگسالان شایع است؛ اما احتمال بروز آن در دوران بلوغ و به‌ویژه در دختران تا حدی افزایش می‌یابد. محققان می‌گویند که کودکان دارای سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری، کودکان مبتلا به سندرم داون یا سندرم ترنر و کسانی که ید زیاد یا داروهای حاوی ید مصرف می‌کنند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به آن هستند.

برخی از علائم بیماری گریوز ممکن است با علائم اختلال بیش‌فعالی اشتباه گرفته شود. بنابراین تشخیص زودهنگام این بیماری به آگاهی والدین از علائم رایج آن وابسته است. لازم است در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، هر چه زودتر با یک پزشک مشورت کنید:

• عدم افزایش وزن یا کاهش آن با وجود افزایش اشتها
• بزرگ‌شدن غده تیروئید در جلوی گردن
• افزایش ضربان قلب
• اختلال در بلع
• چشم‌های برآمده
• ریزش موی سر
• تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی و عصبی‌شدن
• کندی سرعت رشد
• افزایش ادرار و شب‌ادراری
• ناتوانی در تحمل هوای گرم

لازم است والدین توجه داشته باشند که بیماری گریوز یک وضعیت دائمی و و مزمن است که نیاز به درمان مادام‌العمر دارد. شناسایی علائم آن ممکن است در کودکانی که به‌طور طبیعی فعالیت زیادی دارند دشوار به‌نظر برسد. اما تشخیص به‌موقع و اقدامات درمانی زودهنگام، می‌تواند به کنترل سریع‌تر بیماری و جلوگیری از بروز عوارض جدی ناشی از آن، از جمله افتالموپاتی گریوز (بیماری چشمی ناشی از حمله سیستم عصبی به ماهیچه‌ها و بافت‌های اطراف چشم) کمک کند.

بهترین تغذیه برای کم کاری تیروئید در کودکان

مواد مغذی نقش مهمی در عملکرد غده تیروئید دارند. غذاهای زیادی وجود دارند که به تقویت و سلامت عملکرد این غده کمک کرده و کیفیت زندگی افراد مبتلا به کم کاری تیروئید به ویژه کودکان را افزایش می‌دهند. پزشکان می‌گویند که سبزیجات برگ‌دار، غلات کامل، آجیل، دانه‌ها و حبوبات از جمله غذاهای مفید برای این افراد هستند.

نکته مهم این است که کودکان مبتلا به این بیماری، به دلیل اختلال در متابولیسم بدن در معرض افزایش وزن هستند. به همیت دلیل، داشتن یک برنامه غذایی سالم و متعادل در کنار فعالیت بدنی کافی می‌تواند به سلامت آن‌ها کمک کند. ضمنا کودکانی که دارو مصرف می‌کنند، باید حداقل تا چهار ساعت پس از آن از خوردن گریپ‌فروت یا آب آن، قهوه و غذاهای حاوی سویا پرهیز کنند.

البته توصیه می‌شود که برای داشتن یک برنامه غذایی مناسب، از یک متخصص تغذیه مشاوره بگیرید. به‌طورکلی، بهترین تغذیه برای کودکان مبتلا به کم‌کاری تیروئید شامل غذاهای زیر است:

غذاهای دریایی

کودکانی که غذاهای دریایی دوست دارند، در این زمینه بسیار خوش‌شانس هستند. به نظر می‌رسد که ماهی‌ها، به‌ویژه ماهی تن که سرشار از ید، سلنیوم و تیروزین است، برای مبتلایان به کم‌کاری تیروئید مفید باشد.

از سبزیجات غافل نشوید

اگر فرزندتان از طرفداران غذاهای دریایی نیست اصلا نگران نباشید. شما می‌توانید از اسفناج و سیب‌زمینی شیرین کمک بگیرید. این سبزیجات یک منبع عالی از ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله آهن هستند که از تولید هورمون تیروئید پشتیبانی می‌کنند. سبزیجات چلیپایی مثل انواع کلم هم بهتر است کم‌تر و به‌صورت پخته‌شده مصرف شوند.

میوه‌های رنگارنگ

مصرف زغال اخته، سیب و بسیاری از میوه‌ها می‌تواند به تامین ویتامین‌ها، ریزمغذی‌ها و کاهش التهاب کمک کرده و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شوند.

مصرف غذاهای حاوی سویا را کاهش دهید

دانه سویا، شیر سویا و توفو از محبوب‌ترین محصولات حاوی فیتواستروژن (استروژن گیاهی) هستند. پزشکان می‌گویند که این مواد می‌توانند از فعالیت آنزیم‌هایی که به تولید هورمون تیروئید کمک می‌کنند، جلوگیری کنند. ضمنا ممکن است جذب ید را مسدود کرده و در جذب داروهای تیروئید هم اختلال ایجاد کنند.

درمان تیروئید کودکان در طب سنتی

اختلال تیروئید در کودکان به عنوان یک بیماری جدی و مهم شناخته شده و عدم تشخیص و درمان به‌موقع آن، می‌تواند عوارض بسیار زیادی به دنبال داشته باشد. به همین دلیل لازم است که این کودکان به‌طور منظم تحت نظر یک پزشک متخصص غدد قرار داشته و از درمان‌های دارویی و مراقبت‌های لازم بهره‌مند شوند.

اگرچه طب سنتی هم راهکارهایی برای درمان و کنترل این بیماری دارد، اما نمی‌توان تنها به این نوع درمان تکیه کرد. استفاده از نکات ارائه‌شده توسط طب سنتی در کنار مشورت با پزشک و مصرف داروهای تجویزی می‌تواند به کنترل هرچه بهتر مشکلات تیروئید در کودکان کمک کند.

متخصصان طب سنتی توصیه می‌کنند که کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید، از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و کنسروی خودداری کنند. خوردن غذاهای تازه و طبیعی حاوی سبزیجات بیش‌تر به بهبود آن‌ها کمک می‌کند. کاهش مصرف غذاهای دارای طبع سرد، پرهیز از پرخوری و داشتن فعالیت بدنی هم به این کودکان توصیه می‌شود. ماساژ روزانه زیر گلو با روغن بابونه برای حدود یک ماه و غرغره ترکیب آب، گلاب، عسل، کمی سرکه و عرق نعنا هم می‌تواند برای این کودکان مفید باشد.

معرفی انواع قرص تیروئید

تجویز دوز اولیه قرص تیروئید توسط پزشک، بر‌اساس اطلاعاتی مانند وزن، سن و سایر شرایط پزشکی بیمار انجام می‌شود. البته لازم است که این دوز به‌صورت دوره‌ای توسط پزشک تنظیم شود تا سطح تیروئید بدن در حالت طبیعی باقی بماند.

قرص‌های تیروئید که حاوی هورمون تیروئید هستند، با نام‌های تجاری مختلفی در داروخانه‌ها موجودند. اگرچه همه این قرص‌ها حاوی قرص لووتیروکسین هستند، اما توصیه می‌شود که در طول دوره درمان، از یک برند خاص استفاده کنید. در صورت تغییر در برند یا شرکت سازنده دارو، پزشک خود را از این تغییر آگاه کنید تا سطح هورمون شما دوباره بررسی شود. دریافت مشاوره دارویی هم می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند.

لیوتیرونین، ترتروکسین و لووتیروکسین از رایج‌ترین هورمون‌های مصنوعی یا قرص تیروئید هستند که برای درمان کم کاری تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قرص‌ها در کودکان براساس وزن بدن تجویز می‌شود و معمولا مقدار مصرف آن حدود پنج میکرو‌گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن است.

در کودکان مبتلا به پرکاری تیروئید هم لازم است داروهایی تجویز شود تا تولید هورمون در این غده را کنترل کرده و از ترشح هورمون بیش از حد جلوگیری کند. دو داروی پروپیل‌ تیوراسیل و متی مازول از شناخته‌شده‌ترین این ترکیبات هستند. مقدار مصرف آن با توجه به شرایط بیمار و وزن بدن متفاوت بوده و باید کاملا مطابق با تجویز پزشک مصرف شود.

 

نتیجه‌گیری

با توجه به اهمیت سلامت غده تیروئید در عملکرد اندام‌های مختلف بدن، لازم است که وضعیت سلامت آن در کودکان به‌صورت منظم از طریق انجام آزمایش و معاینه پزشکی بررسی شود. اگر وقت کافی برای مراجعه به پزشک و دریافت خدمات حضوری پزشکی را ندارید، اصلا نگران نباشید. شما می‌توانید به کمک سامانه خدمات پزشکی و سلامت «حال» بدون نیاز به مراجعه حضوری، از کلیه خدمات مشاوره‌ای، انجام انواع آزمایش در منزل و… بهره‌مند شوید.

 

سئوالات متداول

تیروئید در نوزاد باید چند باشد؟

با توجه به این که غربالگری در چند روز پس از تولد انجام شود، این عدد متفاوت است. برای غربالگری در روزهای سوم تا هفتم تولد، TSH کم‌تر از ۵ و در روز هشتم و پس از آن، TSH کم‌تر از ۴ طبیعی خواهد بود.

نشانه های تیروئید کم کار در کودکان کدام است؟

کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است احساس خستگی بیش‌تری نسبت به هم‌سالان خود داشته باشند. افزایش وزن بدون افزایش اشتها، خشکی پوست و موها، پف صورت و بدن و… از نشانه‌های رایج آن هستند.

آیا تیروئید در نوزادان درمان میشود؟

تشخیص زودهنگام این بیماری، اولین گام در درمان مناسب آن است. پزشکان برای نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید دارو تجویز می‌کنند. این درمان دارویی شامل مصرف روزانه داروهای جایگزین هورمون تیروئید بوده و باید به‌صورت منظم توسط پزشک کنترل شود.

تیروئید در کودکان باید چند باشد؟

این عدد با توجه به سن کودک متفاوت است. مثلا میزان طبیعی هورمون TSH در بدن یک کودک ۵ ساله بین ۴ تا ۶ است؛ درحالی‌که این عدد در یک فرد ۱۴ ساله باید بین ۴ تا ۵ باشد.

آیا کم کاری تیروئید در کودکان خطرناک است؟

با وجود این که کم کاری تیروئید در کودکان یک بیماری شایع نیست، اما عدم درمان به‌موقع آن می‌تواند تهدیدی برای سلامتی کودک به حساب آید. بروز اختلال در رشد جسمی و ذهنی از مهم‌ترین عوارض ناشی از این بیماری در کودکان است.

 

 

منابع:

btf-thyroid.org

urmc.rochester.edu

thyroid.org

childrensdmc.org

hopkinsmedicine.org

merckmanuals.com

www.ncbi.nlm.nih.gov