تک فرزندها معمولا با صفات خاصی معرفی می‌شوند؛ لوس، خودخواه و ضد اجتماعی! حتما شما هم زیاد شنیده‌اید که برخی افراد نسبت به تک فرزندی دیدگاه خوبی ندارند و بدون شناخت کافی، آنها را قضاوت می‌کنند. آنها معتقدند که تک فرزندها احتمالا در آینده در معاشرت با دیگر کودکان، برقراری ارتباط و سازش با جامعه به مشکل بر می‌خورند. این دیدگاه اصطلاحا سندروم تک فرزندی نامیده می‌شود. اما واقعیت این است که همه بچه‌ها میتوانند بد یا خوب تربیت شوند. این تربیت است که شخصیت و رفتار یک کودک را شکل می‌دهد. این که تک فرزند بودن باعث برچسب زدن به کسی شود و به شکلی، باعث پیش قضاوت در مورد او باشد جالب نیست. اجازه ندهید کلیشه‌ها برای شما تصمیم بگیرند. شما میتوانید درباره این موضوع و تربیت مناسب فرزندان و نکات مهم درباره آنها از روانشناسی آنلاین حال راهنمایی بگیرید.
بیشتر بخوانید: تست کرونا در منزل
داشتن تنها یک فرزند در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای در جهان رایج شده است. از آغاز قرن بیست و یکم تا کنون حدود ۱۷ درصد از زنان چهل تا چهل و چهار ساله آمریکایی تنها یک فرزند داشته‌اند. این در حالی است که این رقم در سال ۱۹۸۰ حدود ۱۰ درصد بود. بنابراین لازم است که درباره این موضوع بیشتر بدانیم و با آگاهی و دانش کافی در مورد آن صحبت کنیم.
تک فرزندی از دیدگاه روانشناسی
محققان در صد سال گذشته تحقیقات زیادی بر روی این موضوع انجام داده‌اند تا بتوانند به کلیشه‌های رایج در مورد آنها پاسخ بدهند. نتایج این تحقیقات جالب و متفاوت بودند. به عنوان مثال، بررسی نمونه‌های جامعه در کبک کانادا نشان داد که فقط کودکان تک فرزند بین شش تا یازده ساله، در خطر بیشتر برای ابتلا به برخی از اختلالات روانی قرار دارند. اما چند سال بعد، گروهی از محققان نشان دادند که هیچ تفاوتی بین کودکان بدون خواهر وبرادر با آن‌هایی که یک خواهر یا برادر دارند، در این زمینه وجود ندارد. درست است که این کودکان احتمالا بیشتر مورد توجه والدین خود قرار می‌گیرند، اما این مسئله همیشه به خودمحوری و خودخواهی او منجر نمی‌شود. اگر بخواهیم صادقانه قضاوت کنیم، همه ما افراد خودخواهی را می‌شناسیم که خواهر و برادر هم دارد! این کودکان فقط پیوند عمیق‌تری با والدین برقرار می‌کنند.
بیشتر بخوانید: اختلال یادگیری در کودکان
کشور چین جایی است که سیاست تک فرزندی در آن اعمال می‌شود. بر اساس نظریه سندروم تک فرزندی، این موضوع باعث به وجود آمدن امپراطورهای کوچک در این کشور شده است. یک بررسی در دهه ۱۹۹۰ بر روی هزار کودک مدرسه‌ای در چین نشان داد که تنها بخش کمی از این کودکان تحت تاثیر اثرات منفی یک فرزندی بوده‌اند. یک مطالعه جدیدتر هم نشان داد که فقط کودکانی که پیش از اجرای این سیاست متولد شده‌اند، نسبت به کسانی که خواهر و برادر دارند، ممکن است دیدگاه مثبت کمتری داشته باشند.
بسیاری از روانشناسان در حـال حاضر اتفاق نظر دارند که این سندروم احتمالا فقط یک افسانه است. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که کودکان امروز که در فرهنگ شهری بزرگ می‌شوند، از زمان تولد دارای فرصت‌های زیادی برای معاشرت با سایر کودکان هستند. این معاشرت‌ها در مهدهای کودک، زمین‌های بازی، مدرسه، در طول فعالیت‌های فوق برنامه و ورزش و حتی به صورت آنلاین شکل می‌گیرد. رشد کودکان در محیط‌های روستایی که کودک امکان معاشرت با کسی به جز والدین را نداشته و در انزوا قرار دارد، ممکن است به ویژگی‌های شخصیتی مانند رفتارهای ضد اجتماعی، خودخواهی و مهارت‌های اجتماعی ضعیف منجر شود. در ادامه به بررسی نظرات دو روانشناس مطرح که تحقیقات زیادی بر روی تک فرزندی داشته‌اند، می‌پردازیم:
یافته های تونی فالبو
روانشناسی به نام تونی فالبو از دهه هفتاد میلادی تحقیقات زیادی در مورد تک فرزندان انجام داده است و به عنوان یک متخصص در این زمینه شناخته می‌شود. او مصاحبه‌های زیادی هم درباره این موضوع انجام داده است. فالبو در یکی از بررسی‌های خود در این زمینه، دریافت که توجه بیشتری که به کودک می‌شود میتواند مثبت باشد. همچنین او در تحقیق دیگری بر روی ۱۱۵ نمونه، کودکان را از نظر دستاوردها، شخصیت، هوش، سازگاری، جامعه پذیری و رابطه با والدین مورد بررسی قرار داد. بر اساس این تحقیق، تک فرزندها از نظر شخصیت، هوش و موفقیت از گروه چند فرزندها پیشی گرفتند. این ارزیابی همچنین نشان داد که تک فرزندها دارای روابط بهتری با والدین خود هستند. یافته‌های جدیدتر او هم نشان داده‌اند که این کودکان در همه نتایج رشد و نمو، از فرزندان اول خانواده‌ها یا فرزندان خانواده‌های کوچک قابل تشخیص نبوده و حتی بهتر از فرزندان خانواده‌های بزرگ بودند.
کودکان تنها در خانواده‌های پر تنش بیشتر از سایر کودکان آسیب می‌بینند
نظریات بلر
خانم بلر که روانشناس و نویسنده است، ادعا می‌کند که تک فرزندی میتواند مزیت بزرگی باشد، چون والدین بر روی پرورش یک کودک متمرکز هستند. امروزه داشتن تنها یک فرزند میتواند یک انتخاب از سوی والدین باشد و کودکان حس نمی‌کنند که غیر عادی یا تحت حمایت بیش از حد خانواده قرار دارند. این مسئله به او احساس ارزشمندی می‌دهد. در صورتی که والدین در گذشته معمولا به دلیل ناتوانی در داشتن فرزند دیگر و حمایت بیش از حد از تنها فرزند خود، باعث می‌شدند که او خودخواه و لوس شود.
او همچنین به معایب یک فرزندی هم می‌پردازد و معتقد است که کودکان بدون خواهر و برادر، سخت‌تر از دیگران، سایر کودکان را می‌شناسند و توانایی ارتباط با آنها را یاد می‌گیرند. با این حـال او معتقد است که کیفیت رابطه از تعداد خواهر رو برادر مهمتر است. هیچ تضمینی وجود ندارد که اگر فرزند دیگری داشتید، همه چیز بهتر از الان بود!
همچنین بسیاری از روانشناسان دیگر معتقدند که عوامل مختلفی در شکل گیری شخصیت کودکان نقش دارند. حقیقت این است که برخی کودکان به طور طبیعی خجالتی، ترسو یا درونگرا هستند و ترجیح می‌دهند از دیگران فاصله داشته باشند؛ صرف نظر از این که خواهر و برادر داشته باشند یا نه و این اشکالی ندارد. به نظر می‌رسد هر رفتار منفی که یک تک فرزند از خود نشان می‌دهد، بلافاصله به این موضوع نسبت داده می‌شود. در حالی که این رفتارها ممکن است در کودکان رشد یافته در خانواده‌های پر جمعیت هم دیده شود. روانشناسان انکار نمی‌کنند که تک فرزندها ممکن است در معرض برخی نقایص اجتماعی قرار بگیرند، اما این صفات عمومیت ندارد. بنابراین اگر فرزند شما خجالتی به نظر می‌رسد، ممکن است اصلا به نداشتن خواهر یا برادر ربطی نداشته باشد. این موضوع میتواند فقط یک بخش طبیعی از شخصیت او باشد!
بیشتر بخوانید: چگونه با فرد معتاد به شیشه رفتار کنیم؟
مزایای تک فرزندی
پنجاه سال قبل فقط ده درصد کودکان در آمریکا تک فرزند بودند؛ در حالی که امروز این عدد به ۲۰ درصد رسیده است. آمارها نشان می‌دهند که تمایل خانواده به داشتن خانواده‌های کوچک‌تر در حـال رشد است. برخی از افراد یا گروه‌های اجتماعی مخالف داشتن تنها یک فرزند هستند و معتقدند که چنین فرزندانی تنها و خودخواه می‌شوند. همچنین احتمالا در معاشرت اجتماعی به مشکل بر خورد کرده و لوس و مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلف خواهند بود. گرچه این نظریات در روانشناسی امروز تا حدودی نقض شده است، اما به نظر می‌رسد این شیوه دارای مزایایی هم هست. از مهم‌ترین فواید تک فرزندی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احتمال برقراری ارتباط خوب و موثر با والدین در تک فرزندها بیشتر است.
- چنین کودکانی بهترین امکانات و توجه را از نظر مادی و معنوی در خانواده دریافت می‌کنند.
- آنها مورد توجه و اولویت خانواده قرار می‌گیرند.
- ممکن است اعتماد به نفس بالاتری از همسالان خود داشته باشند و احساس ارزشمندی بیشتری کنند.
- آنها مجبور نیستند برای جلب اعتماد و توجه والدین با خواهران و برادران خود به رقابت بپردازند.
- از اختلافات و دعوای خواهری و برادری در چنین خانواده‌هایی خبری نیست.
- مسئولیت پذیری زیادی داشته و دیگران را مقصر اشتباهات خود نمی‌دانند.
- چنین فرزندانی با خواهران و برادران خود از نظر هوش، توانایی و مهارت‌ها مقایسه نخواهند شد.
- تک فرزندها استقلال بیشتری دارند.
- احتمالا خوشحال‌تر هستند و از زندگی رضایت بیشتری دارند.
بیشتر بخوانید: تشخیص اعتیاد به شیشه با آزمایش خون
معایب تک فرزندی
تک فرزندها ممکن است با مسائلی هم در طول دوران رشد خود مواجه شوند. از مهم‌ترین مشکلات تک فرزندی به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
- این کودکان تنها بزرگ می‌شوند.
- آنها کسی را ندارند که در طول دوره رشدشان با آنها در خانه همراه باشد.
- این کودکان ممکن است از طرف والدین تحت فشار بیش از حد قرار گیرند تا در مدرسه و سایر فعالیت‌ها عملکرد بهتر و برتری داشته باشند.
- احتمال چاقی و اضافه وزن آنها بیشتر از سایر همسالانشان است.
- برخی پزشکان معتقدند که این کودکان بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری قرار دارند.
- احتمال درونگرایی و عدم تمایل به مشارکت‌های اجتماعی در آنها بالاتر است.
- والدین آنها ممکن است از فرزند خود محافظت بیش از حد داشته باشند.
- گاهی کمال‌گرا می‌شوند و نمی‌توانند به راحتی با دیگران کنار بیایند.
- به نظر می‌رسد که این کودکان نسبت به دیگران حساس‌تر و زودرنج‌تر هستند.
- این کودکان ممکن است از درگیری و محافظت بیش از حد والدین خود احساس خستگی کنند.
- آنها گاهی برای دوست شدن با همسالان خود به مشکل بر می‌خورند.
- این فرزندان در بزرگسالی ممکن است برای بچه دار شدن و حفظ نام خانوادگی تحت فشار والدین خود قرار داشته باشند.
- تک فرزندان ممکن است مجبور شوند که از پدر و مادر سالخورده خود نگهداری و مراقبت کنند.
- آنها هرگز تجربه داشتن خواهرزاده و برادر زاده را نخواهند داشت.
والدینی که فقط یک فرزند دارند، می‌گویند که میتوانند عشق و محبت و امکانات مادی بیشتری در اختیار او قرار دهند. اما مردم گاهی آنها را دچار چالش‌هایی می‌کنند؛ از جمله:
- این والدین می‌گویند که گاهی از مردم نگاه‌های عجیب و اظهار نظرهای بی ادبانه دریافت می‌کنند.
- آنها ممکن است از سوی دیگران برای تشویق به آوردن فرزند دیگر تحت فشار قرار بگیرند.
- گاهی احساس عذاب و جدان می‌کنند که فرزندشان خواهر و برادر ندارد.
- آنها معمولا نگران این هستند که فرزندشان بعد از مرگ آنها تنها خواهد بود.
کودکانی که در خانواده‌هایی با یک فرزند بزرگ می‌شوند، معمولا مسئولیت پذیرتر هستند
تک فرزندی بهتر است یا چند فرزندی؟
تصمیم‌گیری برای بچه دار شدن یک تصمیم بسیار مهم است. برنامه ریزی برای داشتن چه تعداد فرزند هم به همین اندازه مهم و اثرگذار است. پیش از هر چیز باید به این نکته توجه کنید که هر کودکی که بزرگ می‌کنید، دارای یک سری مسئولیت‌هاست. پس اگر توان مراقبتی و تربیتی چند فرزند را در خود نمی‌بینید، فقط به خاطر اظهار نظرهای اطرافیان یا نگرانی از تنهایی فرزندتان، فرزندان دیگری را به دنیا نیاورید. این کار باعث می‌شود که امکان رشد و تربیت مناسب همان یک فرزند را هم از دست بدهید. درباره بهترین روش تربیت فرزند نیز میتوانید این مطلب را مطالعه کنید.
از سوی دیگر، استحکام رابطه والدین برای پرورش مناسب فرزندان بسیار حیاتی است. بازتاب رابطه و رفتار پدر و مادر به طور مستقیم در رفتار و عملکردهای کودک دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید: روش های درمان پیر چشمی
با وجود اطلاعات فراوانی که امروزه در دسترس ما است، هنوز هیچ روش کاملی برای تربیت فرزند شناخته نشده است. هیچ تضمینی وجود ندارد که بزرگ شدن در یک خانواده دوست داشتنی و موفق، الزاما به موفقیت و خوشبختی کسی منجر شود. لازم است که والدین پیش از این که فرزندی را به زندگی خود وارد کنند، علم و آگاهی خود را در این خصوص از طریق مطالعه و تحقیق افزایش دهند. سپس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی خود، توانایی‌های مادی و معنوی موجود و… اقدام به داشتن یک یا چند فرزند کنند. فراموش نکنید که بچه داشتن نباید هدف ازدواج باشد. داشتن یک خانواده کوچک یا بزرگ و فرزند یا فرزندان موفق و شاد در نهایت یکی از دستاوردهای آن خواهد بود.
حرف آخر
در قرن گذشته بسیاری از روانشناسان موافق تک فرزندی نبودند. آنها داشتن تنها یک فرزند را به عنوان سندروم تک فرزندی تلقی کرده و فرزندان پرورش یافته در چنین خانواده‌هایی را لوس، خودخواه و زودرنج می‌دانستند. اما امروزه داشتن یک فرزند به یک انتخاب برای خانواده‌ها تبدیل شده و علم روانشناسی با نظری غیر انتقادی سعی در بررسی آن دارد و به نتایج مثبتی هم رسیده است. بچه‌های پرورش یافته در خانواده‌های یک فرزندی، احتمالا دارای اعتماد به نفس بیشتر و مسئولیت پذیرتر هستند و احساس استقلال بیشتری می‌کنند. اما ممکن است در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شوند. به هر حـال این موضوع هم مانند سایر مسائل، مزایا و معایبی دارد که افراد باید آنها را بپذیرند. برای طرح سوالات خود و مشورت با پزشکان در مورد تک فرزندی میتوانید از حال کمک بگیرید. شما چند خواهر و برادر دارید؟ آیا از وضعیت موجود رضایت دارید یا ترجیح می‌دادید که بدون خواهر و برادر بزرگ شوید؟
سوالات متداول
آیا تک فرزندی خوب است؟
این موضوع هم مانند هر چیز دیگر مزایا و معایبی دارد. انتخاب تعداد فرزندان بیشتر به توانایی‌های مادی و معنوی والدین بستگی دارد. بسیاری از روانشناسان این کودکان را توانمند‌تر، با اعتماد به نفس‌تر و دارای هوش بالاتر می‌دانند.
تک فرزندی یا دو فرزندی؟ کدام بهتر است؟
برای این جواب نمیتوان جواب قطعی داشت؛ چون همه چیز به پدر و مادر و نوع رابطه بین آنها، وضعیت مالی خانواده، توانایی پدر و مادر برای صرف وقت و انرژی برای تربیت فرزندان و…. دارد.
تک فرزندی چه پیامدهای نامطلوبی دارد؟
این کودکان ممکن است نسبت به سایر کودکان کمالگراتر شوند و برقراری ارتباط با دیگران برای آنها سخت شود. همچنین ممکن است که آنها زودرنج ودارای شخصیت وابسته بوده و احساس تنهایی داشته باشند.
تک فرزندی چه مزایایی دارد؟
این کودکان تمام وقت، انرژي و امکانات مادی و معنوی خانواده را دریافت می‌کنند و میتوانند اعتماد به نفس بیشتر و احساس ارزشمندی بالاتری داشته باشند. آنها احتمالا خوشحال‌تر بوده و رضایت بیشتری از زندگی دارند.
برای مشورت درباره تک فرزندی با چه پزشکی مشورت کنیم؟
برای این منظور میتوانید از متخصصان روانشناس با تخصص روانشناسی کودک استفاده کنید. این مشاوران میتوانند شما را از مزایا و معایب این مسئله آگاه کرده و به شما در تصمیم گیری بهتر کمک کنند.
منابع
