اختلال واقعیت یک اختلال روانی جدی است که در آن فرد با نشان دادن خود به عنوان بیمار، تقلید علائم بیماری یا خودزنی، سعی در فریب دیگران دارد. علائم این اختلال ممکن است از خفیف (اغراق جزئی در علائم) تا شدید که به نام سندروم مونشهاوزن یا مونهاوزن نامیده میشود، متغییر باشد. شدت علائم ایجاد شده ممکن است تا حدی شدید باشد که فرد تصمیم بگیرد برای متقاعد کردن دیگران به انجام اقدامات درمانی پر خطر مثل جراحی، آزمایشات پزشکی خود را دستکاری کند. برای گفت‌و‌گو با یک مشاور متخصص درباره این بیماری می‌توانید از مشاوره آنلاین حال استفاده کنید.
باید توجه کرد که این اختلال همان تظاهر به بیماری یا نمایش مشکلات پزشکی برای مقاصد خاص مثل خروج از کار، گرفتن مرخصی، نرفتن به مدرسه و… نیست. اگرچه افراد مبتلا به آن می‌دانند که باعث ایجاد بیماری یا علائم آن شده‌اند، اما ممکن است دلیل رفتارهای خود را درک نکنند یا آن را به عنوان یک مشکل جدی تشخیص ندهند. تشخیص این اختلال بسیار چالش برانگیز است و درمان آن می‌تواند دشوار باشد. با این حال، کمک‌های پزشکی و روانپزشکی برای جلوگیری از آسیب جدی یا حتی مرگ ناشی از خودآزاری‌های شدید در اثر این اختلال، بسیار مهم و موثر است.
این بیماری به دو نوع سندروم مونشهاوزن و مونشهاوزن پروکسی تقسیم میشود. در مورد اول، فرد خود را به عنوان بیمار جا می‌زند. اما حالت دوم زمانی روی می‌دهد که بیمار از شخص دیگری مثل یک کودک یا بزرگسال دیگر و یا حیوان خانگی خود به عنوان قربانی استفاده می‌کند. در صورتی که نشانه‌هایی از اعمال فشار یا بدرفتاری به ویژه با کودکان در این زمینه از سوی فرد مبتلا به این اختلال روی دهد، مصداق بارز کودک آزاری تلقی میشود. این اختلال بیشتر در میان مادران و فرزندان قابل مشاهده است.
علائم سندروم مونشهاوزن
علائم این بیماری شامل تقلید یا ایجاد بیماری یا آسیب و اغراق بیش از حد در علائم موجود برای فریب دیگران است. این افراد تلاش زیادی در پنهان کردن نشانههای این فریب می‌کنند؛ بنابراین ممکن است درک علائم آن به عنوان بخشی از یک اختلال روانی جدی، بسیار دشوار باشد. آن‌ها حتی بدون دریافت سود یا پاداش مشهود هم این فریب را ادامه می‌دهند. علائم و نشانههای این اختلال می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات روانی یا پزشکی هوشمندانه و قانع کننده
- شکایت از علائم عصبی مثل تشنج، سرگیجه و… که تشخیص آن دشوار است.
- انجام کاری برای صدمه به خود مثل نوشیدن یک ماده سمی برای واکنش شدید معده
- جعل مدارک پزشکی برای مشخص کردن یک بیماری
- دستکاری در آزمایش برای به دست آوردن نتیجه غیر واقعی مثل اضافه کردن خون به ادرار یا خوردن یک داروی خاص
- وارد کردن صدمه جسمی به خود
- ارائه گزارش از افسردگی و خودکشی در اثر اتفاقی که در واقعیت روی نداده است؛ مثل افسردگی ناشی از مرگ فرزند، در صورتی که خود او هیچ فرزندی ندارد.
- علائم مبهم یا متناقض
- شرایطی که بدون دلیل مشخص بدتر می‌شوند.
- شرایطی که مطابق انتظار به درمان‌های استاندارد و معمول پاسخ نمی‌دهند.
بیشتر بخوانید: خواص روغن زیتون برای دستگاه تناسلی مردان
در صورت عدم تشخیص و درمان بیماری در این مرحله، بیماری تشدید میشود. در چنین شرایطی، علائم بیماری به علائمی هشدار دهنده تبدیل می‌شوند که نگران کننده بوده و نیاز به مداخله جدی پزشکی دارد. از جمله این نشانههای هشدار عبارتند از:
- علائم مبهمی که پس از شروع درمان تغییری در آن‌ها ایجاد نشده و یا بدتر می‌شوند.
- شکایت بیمار از بروز علائم جدیدتر و بیشتر به دنبال نتایج منفی آزمایش‌ها
- دانش گسترده در مورد بیمارستان‌ها، بیماری‌ها و اطلاعات و اصطلاحات پزشکی
- سابقه دریافت خدمات پزشکی از چندین بیمارستان، کلینیک یا مطب در شهر و گاهی در شهرهای مختلف
- تعداد بازدید کننده کم و نداشتن همراه در هنگام بستری بودن در بیمارستان
- به کار گرفتن نام جعلی برای استفاده از خدمات بیمارستان‌های مختلف
- عدم تمایل به گفت‌و‌گوی پزشکان با دوستان یا اعضای خانواده او
- مشاجره با پزشکان و کادر درمان
- اقامت مکرر در بیمارستان
- اشتیاق به انجام آزمایش‌های مکرر یا انجام کارهای پرخطر
- اسکارهای جراحی متعدد یا شواهدی از اعمال جراحی قبلی
مبتلایان به سندروم مونشهاوزن گاهی در مورد علائم بیماری خود اغراق می‌کنند و خود را بیمارتر نشان می‌دهند
تشخیص سندروم مونشهاوزن
تشخیص این اختلال به دلیل عدم صداقت مرتبط با آن و ارائه واقعیت از سوی بیمار کار بسیار دشواری است. لازم است که پزشکان قبل از تشخیص آن، احتمال وجود هر نوع بیماری جسمی و روانی جدی در بیمار را رد کنند. علاوه بر این، در تشخیص این اختلال ساختگی تحمیل شده بر خود، باید چهار معیار زیر رعایت شود:
- جعل علائم یا نشانههای جسمی یا روانی یا ایجاد آسیب ناشی از بیماری همراه با فریب شناسایی شده
- تظاهر به بیماری یا ناتوان و آسیب دیده بودن و نشان دادن این تصویر به دیگران
- فریب ناشی از این رفتار حتی در صورت عدم وجود پاداش خارجی ادامه داشته باشد.
- نشانههای این اختلال با هیچ اختلال روانی دیگر مثل روان‌پریشی یا هذیان گویی قابل توجیه نباشد.
دلایل ایجاد سندروم مونشهاوزن
علت دقیق این اختلال به دلیل فریبکاری مبتلایان به آن به طور دقیق مشخص نیست. هم‌چنین تعداد مبتلایان را هم نمی‌توان دقیقا تخمین زد؛ اما به نظر می‌رسد احتمال وقوع چنین اختلالی بسیار کم باشد. شروع علائم آن معمولا از بزرگسالی و گاهی بعد از بستری شدن در بیمارستان برای یک وضعیت پزشکی خاص روی می‌دهد. اما گاهی کودکان هم نشانه‌هایی از آن را بروز می‌دهند. متاسفانه درک چنین شرایطی پیچیده است و به بررسی دقیق و طولانی نیاز دارد. به نظر می‌رسد عوامل زیر در بروز آن نقش موثری داشته باشند:
کودک آزاری یا بی توجهی به فرد در دوران کودکی
یکی از نظریه‌های علت این اختلال، سابقه سوء استفاده، طرد شدن، انزوا و رها شدن فرد در دوران کودکی است. این مسائل ممکن است به نوبه خود باعث جعل بیماری در افراد شود. به نظر می‌رسد که بیمار این کارها را انجام می‌دهد، زیرا:
- به احساس مهم بودن و در مرکز توجه بودن نیاز دارد.
- احساس لیاقت نمی‌کند و با مریض کردن خود در واقع به نوعی مجازات می‌پردازد.
- تمایل دارد مسئولیت مراقبت، توجه و رسیدگی خود را بر عهده دیگران قرار دهد.
سابقه بیمار شدن و بستری در بیمارستان در دوره کودکی
در نظریه دیگری میتوان به سابقه بیماری‌های مکرر یا طولانی مدت اشاره کرد که باعث بستری شدن کودک در بیمارستان بودند. دلیل اصلی این نظریه این است که افراد مبتلا به سندروم مونشهاوزن ممکن است خاطرات کودکی خود را با گرفتن توجه و مراقبت به یاد بیاورند. در نتیجه سعی کنند با تظاهر به بیماری در بزرگسالی، همان توجه و لذت گذشته را به دست بیاورند.
بیشتر بخوانید: ماسک چای سبز برای جوش سر سیاه
اختلالات شخصیت
به نظر می‌رسد که گاهی ممکن است بین شخصیت فرد و این اختلال رابطه وجود داشته باشد. دلیل این امر آن است که اختلالات شخصیتی در میان افراد مبتلا به این اختلال شایع است. این اختلال ممکن است از نیاز دورنی فرد به بیمار یا آسیب دیده بودن شکل بگیرد. این امر می‌تواند به دلیل احساس ناامنی هم روی دهد. این بیماران گاهی تمایل دارند که اقدامات سخت و خطرناکی انجام دهند. مثلا از یک آزمایش دردناک یا جراحی پر خطر برای جلب همدردی و توجه ویژه دیگران به خود استفاده کنند. تظاهر به بیمار بودن به آن‌ها این امکان را می‌دهد که هویتی به دست آورند تا مورد حمایت و پذیرش دیگران قرار بگیرند. بستری شدن در بیمارستان هم‌چنین ممکن است به آن‌ها جایگاهی در شبکه‌های اجتماعی هم بدهد.
بیشتر بخوانید: عوارض ناخن خوردن
نحوه جعل بیماری در مبتلایان به سندروم مونشهاوزن
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است با گذشت زمان، مهارت کافی در ساخت علائم بیماری‌ها و ایجاد صدمات واقعی در خود را یاد بگیرند. به همین دلیل گاهی واقعا تشخیص این که فرد واقعا بیمار است یا خیر، برای پزشکان و کادر درمان غیر ممکن میشود. افراد مبتلا به این اختلال به چند روش باعث ایجاد علائم بیماری در خود می‌شوند که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:
اغراق در علائم موجود در صورت بیمار بودن واقعی. بیماران با این کار سعی می‌کنند خود را بیمارتر و وضعیت خود را حادتر از آن‌چه که هست نشان دهند.
ارائه اطلاعات نادرست از سوابق پزشکی. این افراد ممکن است اطلاعات نادرست و غیر واقعی به متخصصان مراقبت‌های بهداشتی بدهند. مثلا ادعای ابتلا به سرطان یا ایدز داشته باشند و گاهی مدارک جعلی برای این ادعای خود هم ارائه بدهند. در برخی موارد هم برای واقعی نشان دادن بیماری، علائم ساختگی و جعلی مثل درد معده، تشنج یا از حـال رفتن را بروز دهند.
خود آزاری. آن‌ها ممکن است با تزریق ترکیبات آلوده، باکتری، بنزین، مدفوع و… خود را آلوده کنند و یا باعث خراش و سوختگی عمدی شوند. هم‌چنین گاهی از داروهای رقیق کننده خون یا داروهای دیابت برای تقلید برخی از علائم بیماری‌ها یا آسیب زدن به زخم برای جلوگیری از ترمیم و خوب شدن آن استفاده کنند.
دستکاری ابزار آزمایش. ممکن است که آن‌ها ابزارهای پزشکی را دستکاری کنند تا نتایج غیر واقعی را نشان دهند. مثلا دماسنج را گرم کنند تا دمای بالاتری را نشان دهد و یا با اضافه کردن خون یا ترکیبات آلوده کننده به آزمایش ادرار خود، نتایج حاصل از آن را تغییر دهند.
دستکاری ابزار آزمایش مثل گرم کردن دماسنج یکی از روشهای جعل بیماری است
درمان سندروم مونشهاوزن
اگر چه افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به طور فعال برای بسیاری از اختلالات جعلی مورد درمان قرار بگیرند، اما آن‌ها اغلب نمی‌خواهند سندروم واقعی را پذیرفته و اقدامات درمانی برای رفع آن انجام دهند. این افراد وجود چنین اختلالی را انکار می‌کنند؛ بنابراین مجاب کردن فرد به پذیرش درمان و پایبند ماندن به آن کار سختی به حساب می‌آید. به طور کلی، دو روش برای درمان این اختلال به کار گرفته میشود:
روان درمانی
هدف اصلی درمان این سندروم، تغییر رفتار فرد و کاهش سوء استفاده یا استفاده بیش از حد از منابع پزشکی است. روش معمول و مناسب برای آن، روان درمانی و مشاوره بهداشت روان است. در طول جلسات درمانی، روان درمانگر تلاش می‌کند تا از طریق روان درمانی شناختی، تغییرات اساسی در تفکر و رفتار بیمار ایجاد کند. در طی این جلسات، هم‌چنین تلاش میشود تا موارد روانشناختی زمینه‌ای را که باعث بروز این رفتار در فرد می‌شوند، شناسایی و برطرف کنند. رفتار واقع گرایانه در طول درمان این است که تلاش کنند تا این اختلال را مدیریت کنند نه درمان! از سوی دیگر، درمانگر تلاش می‌کند تا بیمار را تشویق کند تا از انجام خدمات پزشکی غیر ضروری و خطرناک خودداری کند.
خانواده درمانی
روان درمانی گاهی شامل خانواده درمانی هم میشود. خانواده درمانی به ویژه برای کسانی که در تماس نزدیک با خانواده خود قرار دارند بسیار موثر است. آموزش نحوه مناسب پاسخگویی به این افراد از سوی خانواده می‌تواند بسیار مفید و اثرگذار باشد. درمانگر به اعضای خانواده این افراد می‌آموزد که با رفتار خود به مبتلایان این اختلال پاداش نداده و ناخواسته، سعی در تقویت این عملکردها و کارهای غیر طبیعی نکنند. گاهی این اختلال به عنوان نیاز فرد به بیماری شناخته میشود؛ چون در صورت بیمار نبودن ممکن است توجه سایر اعضای خانواده را از دست بدهد.
دارو درمانی
به طور معمول برای درمان این اختلال از دارو استفاده نمی‌شود. اما در صورتی که بیمار همراه با این اختلال، علائم افسردگی یا اضطراب را هم نشان دهد، ممکن است که پزشک از داروهایی مثل مهار کننده‌های انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI)، مهار کننده جذب مجدد سروتونین- نوراپی نفرین (SNRI)، بنزودیازپین‌ها و داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای استفاده کند. در چنین شرایطی لازم است که بیمار تحت نظارت دقیق باشد؛ چون ممکن است با استفاده بیش از حد از این داروها بخواهد به صورت عمدی به خود صدمه بزند. برای مطالعه بیشتر درباره علائم افسردگی این مقاله را بخوانید.
بیشتر بخوانید: تشخیص افراد ترامادولی
حرف آخر
سندروم مونشهاوزن یک اختلال روانی است که در آن فرد تمایل به بیمار نشان دادن خود دارد. با شدت گرفتن این اختلال، گاهی فرد با دستکاری آزمایش‌های پزشکی و… ممکن است به زیر تیغ جراحی هم برود. این اختلال گاهی با مشکلات شدیدی مثل افزایش خطر سوء مصرف مواد مخدر و یا حتی تلاش برای خودکشی همراه میشود. بنابراین لازم است که آگاهی دقیق و کافی از آن داشته و در صورت مشاهده علائم اولیه در خود یا دیگران، نسبت به درمان مناسب آن اقدام کرد. چنان‌چه نیاز به دریافت مشاوره تخصصی پزشکی در مورد سندروم مونشهاوزن دارید، می‌توانید از پزشکان متخصص سامانه مشِورَپ کمک بگیرید. آیا شما تاکنون نشانه‌هایی از چنین اختلالی را در میان اطرافیان خود مشاهده کرده‌اید؟
سوالات متداول
آیا مبتلایان به سندروم مونشهاوزن واقعا بیمار هستند؟
گاهی بیمار در صورت وجود بیماری، تمایل به اغراق و بزرگنمایی علائم و سعی در بیمارتر نشان دادن خود دارد. اما در برخی موارد هم هیچ عارضه‌ای وجود نداشته و همه چیز ساخته ذهن فرد و نمایش بیماری است.
نشانههای سندروم مونشهاوزن کدام است؟
معمولا این اختلال با نشانههای عجیب و غیر قابل توجیه یک بیماری، عود پیش بینی نشده آن، وجود علائم بیماری بعد از منفی شدن آزمایشات، اختلال هویتی، اشتیاق شدید برای انجام آزمایش یا عمل جراحی و… مشخص میشود.
برای درمان سندروم مونشهاوزن چه باید کرد؟
میتوان با استفاده از مشاوره تخصصی با روانشناس و روانپزشک و استفاده از روشهای روان درمانی شناختی، خانواده درمانی و مصرف داروهای خاص در صورت وجود افسردگی و اضطراب در بیماران، به درمان این اختلال پرداخت.
منابع
