اگر به تازگی پدر یا مادر شده‌اید، احتمال معتقدید که روزهای واکسیناسیون از سخت‌ترین تجربیات پدر و مادر بودن است. این روزها با گریه و ناآرامی نوزاد همراه بوده و ممکن است تحمل چنین شرایطی برای والدین دشوار باشد. اما باید بدانید که تزریق واکسن های کودکان از مهم‌ترین کارهایی است که برای حفظ سلامت آن‌ها می‌توان انجام داد. برای دریافت پاسخ سوالات خود در زمینه واکسیناسیون کودکان و مراقبت‌های بعد از آن از متخصص اطفال آنلاین بگیرید.
واکسیناسیون نه تنها کودک را در برابر بیماریهای مهلک مثل فلج اطفال، بیماری کزاز، دیفتری و… ایمن می‌کند، بلکه با از بین بردن یا کاهش خطر بیماریهای خطرناکی که از کودک به کودک دیگر منتقل می‌شود، سایر کودکان را هم از این بیماری‌ها در امان نگه خواهد داشت. واکسن یک نسخه مرده یا ضعیف شده یا بخشی از میکروب، ویروس یا هر عامل بیماریزای دیگری است که باعث ایجاد بیماری به شکل خفیف و کنترل شده در بدن می‌شود. وقتی که بدن کودک در معرض بیماری به شکل خفیف قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی بدن او که مسئول مبارزه با عوامل بیماری‌زا در بدن است، آنتی بادی تولید می‌کند. این آنتی بادی‌ها در بدن می‌مانند و در صورت قرار گرفتن کودک در معرض بیماری واقعی، از ابتلای او به بیماری جلوگیری می‌کنند.
در طی سالهای اخیر در مورد ایمنی واکسنها بحث‌های متفاوتی مطرح شده است؛ اما هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای مبنی بر آسیب‌زا بودن آن‌ها یافته نشد. اگر چه کودکان ممکن است به هر واکسنی واکنش نشان دهند، اما نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که فواید واکسیناسیون بسیار بیشتر از عوارض جانبی احتمالی واکسنها است.
واکسن های نوزاد به ترتیب
واکسنها از سلول‌های بیماریزای زنده ضعیف شده یا کشته شده ساخته می‌شوند. عملکرد آن‌ها به گونه‌ای است که میتوانند ایمنی طولانی مدت در مقابل برخی از بیماری‌ها در بدن ایجاد کنند. انجام واکسیناسیون علاوه بر تولید پادتن‌های خاص در بدن، باعث می‌شود که در هنگام بروز آلودگی‌های بعدی، لنفوسیت‌ها به سرعت وارد عمل شوند. فعالیت این سلول‌ها به سیستم ایمنی بدن این توانایی را می‌دهد تا با حمله عوامل بیماری‌زا مقابله کنند. برای به دست آوردن ایمنی مناسب از طریق واکسن، لازم است که آن‌ها در نوبت‌های توصیه شده تزریق شوند و برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی بادی و ادامه ایمنی، تزریق آن‌ها در صورت لزوم در آینده هم با فواصل مشخص انجام شود. واکسن های اجباری در ایران از دوره نوزادی تا بزرگسالی به ترتیب عبارتند از:
بیشتر بخوانید: دمای طبیعی بدن نوزاد
بدو تولد
بلافاصله بعد از تولد نوزاد و پس از معاینه او توسط پزشک متخصص اطفال، واکسن ب.ث.ژ برای ایمنی در برابر بیماری سل و هپاتیت ب به او تزریق می‌شود. در این مرحله واکسن خوراکی فلج اطفال هم به نوزاد داده می‌شود. مقدار مجاز واکسن هپاتیت ب و ب.ث.ژ برای افراد زیر یک سال، نیم میلی لیتر است که به صورت زیر جلدی تزریق شده و پیش از تزریق در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود.
اولین واکسن در نخستین روز تولد به نوزاد تزریق می‌شود
دو ماهگی
در این مرحله بدن نوزاد از طریق دریافت دوزهای جدید واکسن‌های فلج اطفال و هپاتیت ب ایمن می‌شود. همچنین واکسن سه گانه هم برای اولین بار در این سن به نوزاد تزریق خواهد شد. این واکسن بدن نوزاد را در مقابل ابتلا به دیفتری، سیاه سرفه و کزاز مقاوم خواهد کرد. نیم میلی‌لیتر از این واکسن به شکل عضلانی به نوزاد تزریق شده و پیش از تزریق در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود. میتوانید درباره واکسن کزاز از این بخش، بیشتر بخوانید.
چهار ماهگی
در این سن، نوزاد از طریق دریافت دوزهای جدیدی از واکسن فلج اطفال و سه گانه واکسینه خواهد شد.
شش ماهگی
در این مرحله برای بار دوم از بدو تولد به نوزاد واکسن هپاتیت ب را تزریق می‌کنند. همچنین واکسن سه گانه و فلج اطفال مجددا در برنامه واکسیناسیون نوزاد قرار دارند.
دوازده ماهگی
در این سن برای نخستین بار به نوزاد واکسن ام ام آر تزریق می‌شود. این واکسن می‌تواند از کودک در برابر بیماریهای سرخک، سرخجه و اوریون محافظت کند. واکسن ام ام آر هم در دوز نیم میلی‌لیتری و به شکل زیر جلدی به نوزاد تزریق می‌شود. این واکسن پیش از تزریق در دمای دو تا هشت درجه سانتی‌گراد نگهداری خواهد شد.
هجده ماهگی
در این مرحله بدن کودک با دوزهای دیگری از واکسن‌های سه گانه، فلج اطفال و ام ام آر ایمن سازی خواهد شد.
چهار تا شش سالگی
در سنین پیش از دبستان مجددا با دوزهای جدیدی از واکسن سه گانه و فلج اطفال کودکان را در مقابل ابتلا به این بیماری‌ها ایمن خواهند کرد. تزریق واکسن سه گانه بعد از شش سال تمام (۶ سال و ۱۱ ماه و ۲۹ روز) ممنوع است و پس از این سن باید واکسن دو گانه بزرگسالان به کودک تزرق شود. همچنین پس از آخرین نوبت واکسن سه گانه، هر ده سال یک بار باید واکسن دو گانه بزرگسالان علیه بیماریهای دیفتری و کزاز تزریق شود.
در ایران همه نوزادان از بدو تولد یک کارت مخصوص دارند که در آن برنامه واکسیناسیون، تغذیه و وضعیت رشد کودک ثبت می‌شود. داشتن این کارت و ثبت برنامه رشدی و فرآیندهای پیشگیرانه در برابر بیماری‌ها بسیار مهم است. چون می‌توان از روند آن‌ها در آینده آگاه شد و اطمینان یافت که فرد در موعد مقرر، واکسن‌های ضروری را دریافت کرده است. این کارت‌ها از طریق مراکز بهداشت قابل دریافت هستند.
التهاب و درد در محل تزریق واکسن از شایع‌ترین عوارض آن است
جدول واکسیناسیون کودکان
در هر کشور برنامه مشخصی برای واکسیناسیون کودکان و نوزادان وجود دارد که والدین موظف هستند بر اساس آن نوزادان خود را در برابر برخی بیماری‌ها ایمن کنند. جدول واکسیناسیون کودکان در ایران به شکل زیر است:
| سن | نوع واکسن |
| بدو تولد | ب.ث.ژ، هپاتیت ب، فلج اطفال |
| دو ماهگی | سه گانه، فلج اطفال |
| ۴ ماهگی | سه گانه، فلج اطفال |
| ۶ ماهگی | سه گانه، فلج اطفال |
| ۱۲ ماهگی | ام ام آر |
| ۱۸ ماهگی | سه گانه، فلج اطفال، ام ام آر |
| ۶ سالگی | سه گانه، فلج اطفال |
در این جدول منظور از واکسن سه گانه، واکسنی علیه سه بیماری دیفتری، کزاز و سیاه سرفه است. همچنین واکسن ب.ث.ژ، نوزادان را در مقابل بیماری سل ایمن خواهد کرد. واکسن ام ام آر هم برای جلوگیری از سه بیماری سرخک، سرخجه و اوریون به نوزادان تزریق می‌شود. واکس فلج اطفال معمولا به شکل خوراکی به کودکان داده می‌شود. در سن ۱۴ تا ۱۶ سالگی هم واکسن دیگری به نام واکسن دو گانه بزرگسالان علیه بیماریهای دیفتری و کزاز به افراد تزریق می‌شود که باید هر ۱۰ سال یک بار مجددا تکرار شود.
یکی از واکسن‌هایی که با وجود ضروری نبودن می‌تواند برای سلامتی بعضی از کودکان -مثل کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف یا بیماریهای تنفسی دارند- مهم باشد، واکسن آنفولانزا است. دوز مورد نیاز این واکسن در کودکان، نصف دوز بزرگسالان است. به کودکان سه تا ۱۲ سالهای که واکسن را دریافت می‌کنند، دو دوز تزریق می‌شود؛ اما در افراد بالای ۱۲ سال به یک دوز نیاز است. پس از تزریق واکسن بدن به دو هفته زمان نیاز دارد تا بتواند آنتی بادی‌های لازم برای مبارزه با ویروس آنفولانزا را بسازد. تزریق این واکسن به کودکان زیر شش ماه، کودکانی که دچار آلرژی به تخم مرغ هستند یا در اولین نوبت تزریق واکسن، واکنش آلرژیک شدیدی داشته‌اند، توصیه نمی‌شود.
برای تزریق این واکسن لازم است که حتما با پزشک متخصص کودکان مشورت کنید همچنین میتوانید از خدمت تزریق واکسن کودک در منزل سلامت پزشکی حال استفاده کنید.
بیشتر بدانید: علت زود دندان درآوردن نوزاد
عوارض تزریق واکسن های کودکان
هدف از واکسیناسیون، رسیدن به جایی است که واکسن بتواند بیشترین پیشگیری را با کمترین عوارض جانبی داشته باشد. با این حـال هنوز نمی‌توان ادعا کرد که هیچ واکسنی کاملا بی خطر و صد در صد موثر است. با وجود عوارض جانبی خاصی که بعد از تزریق واکسنها مشاهده می‌شود، پیشگیری از بیماری‌ها از طریق واکسیناسیون یکی از مهم‌ترین پیروزی‌های علم پزشکی است که ابدا قابل چشم پوشی نیست. عوارض مختلفی برای واکسنها گزارش شده که شایع‌ترین آن‌ها، تورم، حساسیت و درد موضعی در محل تزریق است و گاهی با تب خفیف همراه می‌شود. چنین عوارضی معمولا بعد از گذشت ۲۴ ساعت از تزریق واکسن ایجاد خواهند شد.
برای خرید واکسن پاپیلوگارد از اینجا اقدام کنید
هر چه سن کودک کمتر باشد، احتمالا عوارض ظاهر شده بارزتر و تب، شدیدتر است. معمولا به والدین توصیه می‌شود که در ۲۴ ساعت اول بعد از واکسیناسیون بر روی محل تزریق واکسن کمپرس سرد و در ۲۴ ساعت دوم، کمپرس گرم قرار دهند. همچنین در صورتی که درد، تورم و تب برای دو تا سه روز ادامه پیدا کرد، از قطره استامینوفن با دوز مجاز متناسب با وزن کودک و هر شش ساعت یک بار استفاده شود. بهتر است برای این کار با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید.
قطره فلج اطفال معمولا به شکل خوراکی در اختیار کودکان قرار می‌گیرد
عوارض نادری هم وجود دارد که برخی از کودکان بعد از تزریق واکسن به آن‌ها دچار می‌شوند. گرچه احتمال بروز چنین عوارضی در کودکان بسیار کم است، اما با این حـال لازم است که والدین نسبت به آن‌ها آگاه بوده و در صورت مشاهده نخستین علائم، اقدامات درمانی لازم را در اسرع وقت انجام دهند. برخی از این عوارض جانبی نادر عبارتند از:
- بروز آنسفالیت یا التهاب مغزی بعد از تزریق واکسن سیاه سرفه که چند روز بعد از تزریق واکسن و به شکل بی‌قراری، تشنج، اختلالات رفتاری و تغییر سطح هشیاری نمایان می‌شود.
- تب شدید، تشنج و گریه‌های شدید و طولانی بیش از سه ساعت بعد از تزریق واکسن سه گانه. در چنین شرایطی در نوبت‌های بعدی واکسن دو گانه تزریق می‌شود.
- ایجاد شکل فلجی بیماری فلج اطفال بعد از دریافت این واکسن به ویژه در افراد دارای نقص ایمنی. این عارضه در واکسیناسیون افراد بزرگسال بیشتر از کودکان مشاهده می‌شود. به همین دلیل دریافت قطره خوراکی ضد فلج اطفال در افراد بالای ۱۸ ساله مجاز نیست.
- تزریق همزمان واکسن دیفتری و کزاز در موارد نادری با مشکلات عصبی و کلیوی همراه می‌شود. در چنین مواردی با تزریق آدرنالین یک در هزار به فرد، عارضه آنافلاکسی ایجاد شده را کنترل می‌کنند.
حرف آخر
واکسیناسیون امری مهم و اثرگذار بر سلامت جامعه است. از طریق واکسیناسیون می‌توان با هزینه‌ای کم از ابتلای تعداد زیادی از افراد جامعه به بیماریهای خطرناک و عوارض ناشی از آن‌ها جلوگیری کرد. پس از اجرای برنامه‌های واکسیناسیون همگانی در جهان، شاهد کاهش چشمگیر شیوع بسیاری از بیماریهای خطرناک مثل دیفتری، کزاز، فلج اطفال، سرخک و… در میان کودکان بوده‌ایم. در حـال حاضر برای پیشگیری از بیش از ۲۰ بیماری واکسن وجود دارد که بخشی از آن‌ها به صورت همگانی مورد استفاده می‌گیرند. تعدادی از این واکسنها هم برای افراد با شرایط خاصی تجویز می‌شوند. چنان‌چه در زمینه واکسن های کودکان و عوارض آن نیاز به راهنمایی و مشاوره دارید، میتوانید با پزشکان سامانه حال گفت‌و‌گو و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید. تجربه شما از آخرین واکسنی که تزریق کرده‌اید چه بوده است؟
سوالات متداول
آیا واکسن زدن به کودکان خطرناک است؟
واکسنها از عوامل بیماریزای ضعیف یا کشته شده تهیه شدهاند که میتوانند از کودک در برابر ابتلا به بیماریهای خطرناک محافظت کنند. فواید واکسن بسیار بیشتر از عوارض جانبی موقتی آن است.
شایع‌ترین عوارض بعد از تزریق واکسن کدامند؟
بیشتر کودکان بعد از تزریق واکسن در محل تزریق دچار درد، التهاب و ناراحتی هستند. همچنین بروز تب و دردهای عضلانی هم بسیار شایع بوده و نشان دهنده فعالیت سیستم ایمنی و اثرگذاری واکسن در بدن کودک است.
توصیه‌های مراقبتی بعد از واکسیناسیون کدامند؟
بهتر از در ۲۴ ساعت اول، بر روی محل تزریق از کمپرس سرد و در ۲۴ دوم از کمپرس گرم استفاده کنید. در صورت تداوم تب برای دو تا سه روز، با مشورت پزشک، قطره استامینوفن به کودک بدهید.
برای مراقبت‌های بعد از تزریق واکسن از چه پزشکی راهنمایی بگیریم؟
بعضی از کودکان بعد از تزریق واکسن دچار تب شده و ممکن است برای کنترل تب آن‌ها به دارو نیاز باشد. شما میتوانید برای تعیین دوز مناسب دارو برای کودک خود و سایر راهنمایی‌های لازم از پزشک متخصص اطفال کمک بگیرید.
آیا واکسن کرونا هم جزو برنامه‌های واکسیناسیون کودکان هست؟
در دوران پاندمی کرونا، لازم است که کودکان بالای 5 سال واکسن بزنند. اما این واکسن در برنامۀ واکسیناسیون نوزادان نیست و احتمالا پس از پاندمی دیگر تزریق نمی‌شود. اگر دربارۀ تزریق واکسن کرونا به کودکتان سوال دارید، این مطلب را بخوانید.
منابع
زینب
4 ماه پیش