شقاق مقعدی به یک شکاف و آسیب کوچک در ناحیه مقعد گفته میشود که گرچه ممکن است خیلی جدی و خطرناک نباشد، اما اغلب با درد و ناراحتی زیادی همراه است. بروز آن در بیشتر موارد به خشکی مزاج و یبوست مرتبط است و می‌تواند افراد را در هر سنی درگیر کند. چنین مشکلی که گاهی به آن شقاق هم گفته میشود، معمولا بدون نیاز به درمان خاصی و پس از چند روز بهبود پیدا می‌کند. اما در برخی موارد ممکن است به درمان‌های تخصصی پزشکی نیاز داشته باشد. مزمن شدن این عارضه گاهی روند درمان را سخت و طولانی می‌کند. اگر در این زمینه به راهنمایی‌های پزشکی نیاز دارید، از مشاوره آنلاین حال استفاده کنید.
در حال بخوانید: تست کرونا در تهران
پارگی یا شقاق مقعد عارضه نسبتا شایعی است و طبق آمارها، یک نفر از هر ۳۵۰ نفر در سال با چنین مشکلی مواجه میشود. اگرچه این عارضه در هر سنی روی می‌دهد، اما به نظر می‌رسد که بیشتر مبتلایان به آن در رده سنی ۱۵ تا ۴۰ سال قرار دارند. کودکان حتی در سنین بسیار کم هم ممکن است به شقاق مقعدی دچار شوند. به طور کلی، احتمال ایجاد آن در جوانان و به ویژه زنانی که به تازگی دوره بارداری را پشت سر گذاشته و زایمان کرده‌اند، بیشتر از سالمندان است. پزشکان می‌گویند به طور متوسط از هر ده زنی که زایمان می‌کند، یک نفر به شقاق مقعدی دچار میشود.
شقاق چیست
شقاق مقعدی یا زخم مقعد معمولا به صورت شکاف یا برشی کوچک در ناحیه پوششی مقعد است که گاهی باعث خونریزی در این ناحیه میشود. این عارضه که در انگلیسی به آن آنال فیشر هم می‌گویند، در برخی افراد ممکن است خیلی عمیق شده و از ناحیه سطحی پوست فراتر رود. در پاسخ به سوال شقاق چیست باید بدانید شکافهای ناشی از آن معمولا بعد از یبوست و آسیب ناشی از آن در نواحی پوششی خروجی مقعد ایجاد میشود. البته فقط یبوست عامل ایجاد چنین مشکلی نیست.
پزشکان می‌گویند فشار ناشی از زایمان طبیعی، بیماری التهابی روده، سفت بودن عضلات اسفنکتر، خروج مدفوع بزرگ یا سفت و حتی اسهال مکرر می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. البته در موارد نادری شقاق مقعدی به دلیل تبخال، سفلیس یا سرطان مقعد ایجاد میشود. شکافهای ناشی از آن می‌تواند از بسیار خفیف تا شدید بوده که حتی گاهی بافت عضله زیرین هم از آن قابل مشاهده است. به شقاق مقعدی که بیش از دو ماه ادامه داشته باشد شقاق مقعدی مزمن می‌گویند. شکافهای خفیف اغلب در کمتر از شش هفته برطرف میشوند.
افراد می‌توانند در طول این دوره و برای کاهش ناراحتی ناشی از آن از ترکیباتی برای نرم کردن مدفوع و یا داروهای مسکن با تجویز پزشک استفاده کنند. راجع به قرص ناپروکسن که یک مسکن است ، بیشتر بخوانید. چنانچه شقاق مقعدی پس از گذشت دو ماه بهبود پیدا نکرد، لازم است حتما از پزشک متخصص کمک بگیرید. پزشک با توجه به وضعیت بیمار، درمان مناسب را آغاز می‌کند. به نظر می‌رسد که پیشگیری از یبوست، یک راه آسان برای جلوگیری از این مشکل یا ایجاد مجدد آن است.
در حال بخوانید: خاکشیر برای کبد
علائم شقاق مقعدی
بارزترین علامت شقاق مقعدی، درد شدید در ناحیه مقعد است که معمولا در حین دفع و یا پس از آن اوج می‌گیرد؛ اما اغلب در تمام طول روز احساس میشود. این درد گاهی بسیار ناراحتکننده و غیرقابل تحمل بوده و می‌تواند نشستن یا هر نوع فعالیت دیگر را برای بیمار دشوار کند. از دیگر علائم شقاق مقعدی هم می‌توان به خونریزی اشاره کرد. در شقاق مقعدی خفیف، مقدار این خونریزی خیلی محسوس نیست و اغلب کمی رد خون روی دستمال باقی می‌ماند. وجود زخم ناشی از شقاق در ناحیه مقعد می‌تواند به سوزش و خارش در این ناحیه هم منجر شود. با توجه به رطوبت محل، این وضعیت ممکن است بسیار آزاردهنده باشد. ضمنا در برخی از افراد، یک توده کوچک در زیر پوست ناحیه شقاق ایجاد میشود که قابل لمس است.
مشاهده خون بر روی دستمال در حین در خشک کردن مقعد یکی از نشانه‌های شقاق است
درمان شقاق
پارگی و شکافهای خفیف مقعدی مانند هر بریدگی کوچک پوستی دیگر معمولا پس از یک هفته تا ده روز بهبود پیدا می‌کند و به درمان خاصی نیاز ندارد. اما در این مدت لازم است با استفاده از روش‌هایی، از تشدید و بدتر شدن عوارض آن جلوگیری کرد تا روند بهبودی تسریع شود. با این حال، در برخی موارد این بیماری نیاز به درمان‌های جدی‌تر از جمله عمل جراحی دارد. پزشکان معمولا این عمل را برای شکافهای عمیق که پس از گذشت چند هفته بهبود پیدا نمی‌کند، تجویز میکنند. در هر حـال لازم است که به کمک راهکارهای زیر از تشدید آن جلوگیری کرده و به روند درمان کمک کرد. برخی از روش‌های متداول برای درمان شقاق عبارتند از:
روش های تسکین دهنده درد
برای این منظور می‌توان از روش‌های طبیعی یا دارویی برای تسکین درد و التهاب در ناحیه شقاق مقعدی کمک گرفت؛ از جمله:
شست و شوی ناحیه مقعد با آب گرم
آب گرم می‌تواند به تسکین درد و ناراحتی کمک کرده و باعث آرامش بیمار شود. البته باید توجه کرد که از تماس آب داغ یا شوینده‌های قوی با ناحیه شقاق جلوگیری کنید. آب داغ ممکن است باعث تحریک زخم شده و سوزش و خارش را تشدید کند. پس از شست و شو هم باید ناحیه مقعد را با دستمال نرم ضد حساسیت به خوبی خشک کرد و از تماس بیش از حد دستمال با زخم خودداری کنید. برای خشک کردن کامل میتوانید گاهی از باد خنک سشوار هم استفاده کنید.
مصرف داروهای مسکن
در صورتی که درد و ناراحتی ناشی از شقاق مقعدی بسیار آزاردهنده باشد و زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد، می‌توان از مسکن‌های خوراکی غیرکدئینی مثل ایبوپروفن هم استفاده کرد. مصرف طولانی مدت این داروها می‌تواند عوارض جانبی به دنبال داشته باشد؛ پس فقط در موارد ضروری از آن‌ها استفاده کنید.
استفاده از پماد
مصرف پمادهای حاوی مواد بی‌حس‌کننده مثل لیدوکائین و یا ترکیبات استروئیدی که باعث کاهش التهاب و تورم در ناحیه مقعد میشوند، می‌توانند به تسکین درد بیماران کمک کنند. بهتر است از این پمادها با تجویز پزشک استفاده شود. مصرف طولانی مدت آن‌ها ممکن است با تحریک ناحیه آسیب دیده، منجر به بدتر شدن وضعیت بیمار شود. شما همینطور میتوانید راجع به آمپول بتامتازون و موارد مصرف آن بیشتر بخوانید.
روش های رفع یبوست
برای درمان و جلوگیری از تشدید شقاق مقعدی، لازم است که مدفوع نرم باشد تا از فشار و کشیدگی بیش از حد در ناحیه مقعد جلوگیری شود. این کار به کمک روش‌های زیر قابل انجام است:
خوردن خوراکی‌های حاوی فیبر زیاد
در چنین شرایطی استفاده از خوراکی‌های سالم و طبیعی حاوی فیبر از جمله سبزی و میوه‌های تازه، غلات کامل و نان‌های سبوس‌دار بسیار مهم است. لازم است که افراد وعده‌های روزانه خود را در چند نوبت با حجم کمتر دریافت کنند تا هضم، گوارش و در نتیجه دفع بهتری داشته باشند.
نوشیدن آب کافی
افرادی که به شقاق مقعدی ناشی از یبوست دچار هستند باید در طول روز آب بیشتری بنوشند. معمولا نوشیدن دو لیتر آب روزانه به این افراد توصیه میشود. بهتر است در این دوره از خوردن موادی که به کم آبی بدن منجر میشوند (مثل الکل یا غذاهای شور) خودداری کرده و آب ولرم بیشتری بنوشید.
استفاده از مکمل‌های فیبر و ملین
مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد در برخی افراد اثرگذار نبوده و منجر به بهبود گوارش و نرم شدن مدفوع نمی‌شود. در چنین شرایطی می‌توان از مکمل‌های فیبر مثل متیل سلولز، با تجویز پزشک استفاده کرد. این ترکیبات با نرم کردن مدفوع، امکان دفع آن را راحت‌تر کرده و از تحریک ناحیه مقعد و تشدید شقاق جلوگیری میکنند.
به تاخیر نینداختن دفع مدفوع
نادیده گرفتن احساس نیاز به دفع و عدم مراجعه به سرویس بهداشتی و تاخیر در آن می‌تواند باعث تجمع مدفوع و سفت و بزرگ شدن آن شود. در چنین شرایطی، دفع دشوار شده و ممکن است خطر پارگی و تشدید شقاق مقعدی را به همراه داشته باشد.
استفاده از پمادهای حاوی مواد بی حس کننده و یا ترکیبات ضد التهاب باعث تسکین درد و ناراحتی در ناحیه مقعد میشود
خودداری از مصرف داروها و غذاهای ایجادکننده یبوست
برخی از خوراکی‌ها و به ویژه داروها می‌توانند عامل ایجاد یبوست و خشکی مزاج باشند. پزشکان به بیماران مبتلا به شقاق توصیه میکنند که برای تسکین درد و ناراحتی خود، از خوردن مسکن‌های کدئین‌دار خودداری کنند. کدئین می‌تواند یکی از عوامل اصلی ایجاد یبوست باشد. مصرف زیاد نوشیدنی‌های کافئین‌دار هم ممکن است در برخی افراد چنین عوارضی را ایجاد کند.
در حال بخوانید: موارد مصرف آمپول نوروبیون
تفاوت شقاق و بواسیر
برخی افراد با مشاهده درد، سوزش و یا خونریزی مقعدی ناشی از شقاق، به اشتباه تصور میکنند که دچار بواسیر یا هموروئید شده‌اند. گرچه این علائم تا حدودی بین این دو عارضه مشترک است، اما آن‌ها تفاوت‌های اساسی با هم دارند. بواسیر اغلب در اثر ورم و بزرگ شدن رگ‌های ناحیه مقعد ایجاد شده و با ایجاد توده‌ای در داخل یا خارج از مقعد باعث درد و ناراحتی میشود. درد ناشی از بواسیر معمولا در حین دفع مدفوع و پس از آن بوده و این بارزترین تفاوت شقاق و بواسیر است. چون درد و ناراحتی ناشی از شقاق مقعدی می‌تواند در تمام روز احساس شود و حتی نشستن و راه رفتن را برای بیمار دشوار کند. برای مطالعه بیشتر درباره بواسیر و چگونگی درمان آن به بلاگ حال مراجعه کنید.
یکی دیگر از تفاوت‌های اساسی این دو عارضه در این است که شقاق به محض ایجاد، باعث درد و سوزش میشود؛ اما بواسیر، به ویژه نوع داخلی آن در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. البته فشار بیش از حد به مقعد به ویژه در کسانی که به یبوست مزمن دچار هستند، می‌تواند هر دوی این مشکلات را به صورت همزمان ایجاد کند. برای تشخیص این بیماری‌ها و تفاوت شقاق و بواسیر، به معاینه دقیق پزشکی نیاز است تا اقدامات درمانی مناسب هر یک انجام شود. درمان هموروئید معمولا نیاز به استفاده از روش‌های ویژه و درمان دارویی یا جراحی دارد، اما شقاق مقعدی خفیف بدون نیاز به درمان و داروی خاصی پس از مدت کوتاهی برطرف خواهد شد.
عمل شقاق
شقاق مقعدی در برخی از افراد به طور کامل برطرف نمی‌شود. در چنین شرایطی در اثر قرار گرفتن در شرایط خطر مثل یبوست، ممکن است مجددا ایجاد شده و یا تشدید شود. بعضی از بیماران هم با گذشت مدت زمان طولانی از ایجاد شقاق، متوجه میشوند که این عارضه نه تنها بهتر نشده، بلکه علائم و نشانه‌های آن همچنان برقرار و آزاردهنده است. پزشکان در چنین شرایطی از عمل جراحی برای درمان کمک می‌گیرند.
در واقع عمل شقاق آخرین راه برای درمان این عارضه است و بیشتر برای افرادی که در اثر سفتی اسفنکتر به این عارضه دچار شده‌اند، کارایی دارد. پزشک با توجه به روشی که متناسب با وضعیت بیمار انتخاب می‌کند، می‌تواند از بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی استفاده کند. امروزه انواع عمل شقاق معمولا به وسیله بی حسی انجام میشوند. انواع عمل شقاق عبارتند از:
فیشرکتومی
این عمل در واقع همان ترمیم ناحیه شکافته و پاره شده در اثر شقاق مقعدی است که توسط پزشک برش داده شده و ترمیم میشود. گاهی برای کارایی بیشتر این عمل، بخشی از عضله داخلی مقعد را برش می‌دهند تا از فشار ناحیه کاسته شود. پس از انجام این عمل ممکن است بیمار تا چند روز دچار خونریزی در ناحیه باشد که نگران‌کننده نیست. برخی از بیماران هم پس از انجام آن به‌طور موقت دچار بی‌اختیاری دفع گاز خواهند شد. مصرف غذاها و داروهای ملین پس از انجام عمل‌های جراحی مقعدی ضروری است تا از اعمال فشار بر ناحیه ترمیم‌شده جلوگیری شود.
در حال بخوانید: تست هوش هیجانی
دیلاتاسیون مقعدی
این روش که به اتساع مقعدی هم معروف است، یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی شقاق مقعدی بوده و در آن، ناحیه مقعد با فشار دست پزشک به آرامی باز میشود تا فشار وارده در آن ناحیه تعدیل شود. اعمال فشار بیش از حد در اثر خطای پزشک، ممکن است با عوارضی مثل نشت یا بی‌اختیاری دفع مدفوع و گاز همراه شود. در برخی از بیماران هم منجر به پارگی مقعد، آسیب به اسفنکتر یا ایجاد لخته خون خواهد شد.
اسفنکتروتومی داخلی
اسفنکتروتومی یک روش جراحی مقعد است که به دو روش باز و بسته انجام شده و در طی آن، با ایجاد یک شکاف کوچک در ناحیه داخلی اسفنکتر، فشار عضلانی ایجادکننده شقاق را رفع و از به وجود آمدن مجدد آن جلوگیری میکنند. این روش عوارض نسبتا کمی دارد و خونریزی ناحیه مقعد در اثر انجام آن، بعد از چند روز برطرف خواهد شد. پیشگیری از بروز یبوست به ویژه در نخستین روزهای بعد از عمل می‌تواند در اثربخشی آن و بهبود زخم ناحیه جراحی تاثیر مهمی داشته باشد.
جراحی به کمک لیزر
این روش در حـال حاضر کم‌خطرترین و پر طرفدارترین روش درمانی شقاق مقعد است که جزو جراحی‌های سرپایی بوده و بدون نیاز به بیهوشی و تنها از طریق بی‌حسی موضعی قابل انجام است. در این روش به وسیله تاباندن پرتو لیزر، بخشی از عضله مقعدی برش داده شده و یا اسفنکتر داخلی برای کاهش فشار قطع میشود. بعد از این عمل که با درد و خونریزی کمتری نسبت به سایر روش‌ها همراه است، بیمار می‌تواند دفع طبیعی داشته باشد.
درباره رابطه مقعدی بیشتر بدانید
انجام عمل جراحی آخرین روش برای درمان شقاق مقعدی است
پماد شقاق مقعدی
استفاده از پمادها یک راه مناسب برای تسکین درد، کاهش التهاب و یا افزایش خون‌رسانی به ناحیه مقعد و کمک به دفع بهتر است. این پمادها به شکل‌های مختلفی قابل استفاده هستند؛ از جمله:
پماد بیحس کننده
برخی از پمادها که حاوی مواد بی‌حسی مثل لیدوکائین هستند، می‌توانند تا حدودی باعث تسکین موقت درد شوند. از این پمادها می‌توان پیش از رفتن به دستشویی برای دفع استفاده کرد تا درد و ناراحتی حین دفع را کاهش دهد. البته استفاده از این ترکیبات فقط برای مدت کوتاه (حداکثر تا یک هفته) مجاز است و مصرف طولانی مدت می‌تواند به التهاب ناحیه و بدتر شدن شرایط منجر شود.
پمادهای استروئیدی
این ترکیبات که حاوی یک داروی استروئیدی هستند، می‌توانند به کاهش التهاب ناحیه شکاف کمک کرده و تورم آن را کم کنند. استفاده از این پمادها باید بسیار محدود باشد و به صورت مداوم مصرف نشوند. گاهی ترکیبات موجود در آن‌ها منجر به بدتر شدن شرایط بیمار میشود. پس بهتر است پیش از مصرف هر دارویی با یک پزشک یا داروساز در مورد آن مشورت کنید.
پمادهای افزایش دهنده جریان خون
با استفاده از پماد نیتروگلیسیرین موضعی و یا ترکیبات حاوی هیدروکورتیزون که باعث افزایش جریان خون در ناحیه آنورکتال میشوند، می‌توان حرکات عضلات مقعد را بهبود داد و فرآیند دفع را آسان‌تر کرد.
پماد مسدود کننده کانال کلسیم
این ترکیبات از جمله پماد دیلتیازم موضعی می‌توانند باعث شل شدن عضلات اسفنکتر شوند. در نتیجه فشار وارده بر این ناحیه کم شده و شکاف ایجاد شده در ناحیه مقعد بهبود پیدا می‌کند.
در حال بخوانید: خواص روغن زیتون برای روده
بعد از عمل شقاق چه بخوریم
یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید پس از انجام عمل جراحی شقاق مقعدی مورد توجه قرار گیرد، رژیم غذایی افراد است. بسیاری از بیماران این سوال را مطرح میکنند که بعد از عمل شقاق چه بخوریم. باید توجه کرد که یکی از اصلی‌ترین شرایط مراقبتی این بیماران که به ترمیم بهتر زخم کمک می‌کند، نرم بودن مدفوع است. در چنین شرایطی عمل دفع به راحتی و بدون فشار زیاد به محل زخم انجام میشود. البته افرادی که از جراحی‌های غیر لیزری برای درمان کمک می‌گیرند، در چند روز اول بعد از عمل بهتر است از غذاهای رقیق مثل سوپ استفاده کنند.
معمولا جراحی لیزری نیاز به مراقبت‌های شدید و رژیم غذایی خاصی ندارد. اما در هر صورت باید از بروز یبوست جلوگیری کرد. به همین دلیل به افراد توصیه میشود که بعد از عمل شقاق سعی کنند از غذاهای حاوی فیبر بیشتر مثل میوه‌ها و سبزیجات تازه، نان‌های سبوس‌دار، آب فراوان و در صورت لزوم، داروهای ملین استفاده کنند. راجع به خواص بروکلی بیشتر بخوانید
خوردن غذاهای حاوی فیبر زیاد و ملین‌ها با نرم کردن مدفوع می‌توانند به درمان شقاق کمک کنند
حرف آخر
شقاق مقعدی به شکافهای کوچک در ناحیه مقعد گفته میشود که ممکن است به دلیل مشکلات گوارشی مثل یبوست یا برخی از بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد شود. بیشتر این زخم‌ها به طور معمول با گذشت چند روز بهبود می‌یابند. اما در صورتی که روند بهبود بیش از دو ماه طول بکشد، شقاق مزمن شده و نیاز به درمان تخصصی دارد. برای تسریع روند درمان و تسکین علائم آن مانند درد و خونریزی می‌توان از روش‌هایی مثل خوردن غذاهای پر فیبر و نوشیدن آب زیاد استفاده کرد. اما آخرین راه برای درمان این مشکل، عمل جراحی است. در صورتی که برای رفع این عارضه به مشاوره پزشکی نیاز دارید، از مشاوران حال کمک بگیرید. تجربه شما از درمان شقاق مقعدی چگونه بوده است؟
سوالات متداول
شقاق مقعدی چه مدت طول می‌کشد؟
این عارضه معمولا بدون نیاز به درمان بعد از چند هفته بهبود پیدا می‌کند. اما در صورتی که به دلیل یبوست درمان نشده ایجاد شده باشد، مجددا برمی‌گردد. مشاهده علائم بعد از ۶ تا ۸ هفته، نشانه شقاق مزمن است.
چرا مدام دچار شقاق مقعدی میشوم؟
این شکافها معمولا به دلیل آسیب مداوم پوشش داخلی مقعد ایجاد میشوند که ممکن است ناشی از خروج مدفوع سفت یا بزرگ باشد. این عارضه بیشتر در افرادی که عضله اسفنکتر مقعدی سفت دارند قابل مشاهده است.
برای بهبود شقاق مقعد چه بخوریم؟
بیشتر شکافهای ناحیه مقعد با رعایت رژیم غذایی مناسب و نوشیدن آب کافی بهبود پیدا میکنند. بهتر است غذاهای حاوی فیبر را در برنامه روزانه خود قرار داده و غذاهای چرب، شور و فرآوری شده را محدود کنید.
اگر شقاق درمان نشود چه اتفاقی میافتد؟
شقاق خفیف معمولا خطر زیادی نداشته و خود به خود برطرف میشود. اما در صورت تشدید و عدم درمان، ممکن است باعث ایجاد عفونت و درد و خونریزی شدید در ناحیه مقعد شده و گاهی با عوارض جدی همراه شود.
برای درمان شقاق مقعدی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
شما میتوانید برای مشورت درباره وضعیت خود در زمینه این بیماری با یک پزشک متخصص گوارش مشورت کنید. در صورت نیاز به عمل جراحی، او شما را به یک متخصص جراحی عمومی ارجاع خواهد داد.
منابع
