تغذیه بیماران دیالیزی بخش مهمی از فرایند درمان آنها را تشکیل می‌دهد. مواد غذایی می‌توانند به مدیریت بیماریهای مزمن کلیه و تسریع یا کندشدن روند بیماری کمک کنند. اگرچه یک رژیم غذایی سالم برای همه افراد ضروری است، اما این موضوع برای بیماران مبتلا به مشکلات مزمن کلیه بسیار حیاتی‌تر به نظر می‌رسد.
کلیه‌ها به تنظیم میزان آب، مواد معدنی و الکترولیت‌ها در بدن کمک می‌کنند و این کار را بدون وقفه در تمام روزهای سال و به صورت بیست و چهار ساعته انجام میدهند. زمانی که دیالیز جایگزین عملکرد طبیعی کلیه می‌شود، بیماران به تغییرات اساسی در رژیم غذایی نیاز خواهند داشت تا این تعادل در بدن برقرار شود. تدوین یک برنامه مناسب تغذیه در دیالیز نیاز به دانش و مهارت کافی دارد. اگر در این زمینه نیاز به راهنمایی تخصصی دارید، میتوانید ابتدا از دکتر اورولوژی آنلاین مشاوره بگیرید و در صورت نیاز با دکتر تغذیه آنلاین نیز مشورت کنید
علت اهمیت رژیم غذایی در تغذیه بیماران دیالیزی
دیالیز یک روش درمانی است که در آن دفع مواد زائدی را که باید به وسیله کلیه از بدن خارج می‌شد، به کمک دستگاه انجام میدهند. این روش معمولا برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه انجام می‌شود. در واقع کلیه این بیماران توانایی خلاص شدن از شر مواد زائد و مایعات بدن را ندارد و این کار باید به شکل مصنوعی انجام شود.
تغذیه مناسب برای این افراد از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چون آنها باید اطمینان داشته باشند که مواد زائد غیرضروری از طریق رژیم غذایی به بدن‌شان وارد نمی‌شود. نظارت بر رژیم غذایی و ارزیابی وضعیت تغذیه بیماران دیالیزی توسط یک متخصص تغذیه یا کارشناس آموزش‌دیده نقش اساسی در مراقبت از این بیماران دارد. آنها کنترل می‌کنند که هر روز و بین جلسات دیالیز، چه مقدار انرژی، پروتئین، مایعات، ویتامین‌ها و مواد معدنی به بدن بیماران وارد شود تا از تجمع مایعات و مواد اضافی در بدن و مشکلات ناشی از آن جلوگیری کنند.
موارد منع شده در رژیم غذایی بیمار دیالیزی
پرهیزات در رژیم غذایی بیماران دیالیزی بیشتر شامل محدودکردن مواد غذایی است. یعنی افراد می‌توانند به مقدار محدود و کنترل‌شده از این مواد غذایی استفاده کنند. مواد غذایی که پتاسیم و فسفر بالایی دارند از این دست هستند. بنابراین لازم است در تغذیه بیماران دیالیزی مصرف موز، طالبی، گلابی، سیب زمینی، لبنیات و حتی قهوه و چای را تا حد امکان محدود کنید.
برای درمان کیست کلیه خواندن این مطلب به شما پیشنهاد می‌شود.
مصرف مایعات این بیماران هم نباید در هیچ شرایطی بیش از یک و نیم لیتر در روز باشد؛ چون ناتوانی در دفع مایعات باعث افزایش فشار خون و مشکلات قلبی و تورم در بدن خواهد شد. مصرف مواد غذایی فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس و شکلات هم برای این بیماران مناسب نیست و بهتر است از رژیم غذایی آنها حذف شوند. جگر هم به دلیل داشتن مقدار زیادی ویتامین A و خطر تجمع این ماده در بدن بیماری دیالیزی، ممنوع است.
اجتناب از خوردن غذاهای پرنمک
افراد تحت دیالیز لازم است از خوردن غذاهای سرشار از سدیم اجتناب کنند؛ چون مصرف این ترکیبات باعث افزایش تشنگی و نیاز به نوشیدن مایعات بیشتر می‌شود. از آن‌جا که کلیه‌های این بیماران دچار اختلال است، مایعات به سرعت دفع نمی‌شود و منجر به حبس آب در بدن می‌شود. بنابراین لازم است برخی مواد غذایی مثل گوشتهای فرآوری‌شده، کنسروها، آجیل شور، رب، انواع پنیر، تن ماهی، سس‌های صنعتی و ادویههای مخلوط آماده را از تغذیه بیماران دیالیزی حذف کنید.
فراموش نکنید که میزان سدیم در بعضی از سبزیجات غده‌ای مثل شلغم، هویج یا سبزی‌هایی مثل اسفناج و منابع پروتئینی مثل گوشت قرمز و تخم مرغ هم بالا است. بنابراین در مورد مصرف این محصولات حتما ابتدا از دکتر اورولوژی آنلاین خود مشورت بگیرید و در صورت تجویز پزشک، آنها را از رژیم خود حذف کنید. نکته مهم حذف نمک افزوده شده به غذاست؛ بنابراین برای تغذیه در دیالیز، جایی برای نمکدان وجود ندارد! اجتناب از اضافه کردن نمک و خوردن غذاهای پر نمک در این بیماران بسیار مهم است؛ در غیر این صورت باعث بروز مشکلات زیر خواهد شد:
- تورم در صورت، دست و پا
- تجمع مایع در ریه‌ها و مشکلات تنفسی
- سردرد و کاهش انرژی
- افزایش وزن مرتبط با مایعات انباشته شده در بدن
- بالا رفتن فشار خون
درباره سونوگرافی کلیه و نحوه انجام آن در منزل بیشتر بدانید
ویژگی رژیم غذایی مناسب برای بیماران دیالیزی
تغذیه در دیالیز شامل تعادلی از مواد مغذی برای کمک به حفظ سلامت و تقویت بدن بیمار است؛ به شکلی که میزان املاح، مواد معدنی و مایعات برای بدن مناسب و قابل تحمل باشد. یک رژیم دیالیزی ویژگی‌هایی دارد که شامل موارد زیر است:
دریافت کافی مواد مغذی
لازم است در برنامه‌ریزی تغذیه بیماران دیالیزی از دریافت کافی مواد مغذی مانند سدیم، کلسیم، فسفر و پتاسیم مطمئن باشیم. پتاسیم به راحتی با دیالیز دفع می‌شود، اما زمانی که این ماده معدنی در بین دو نوبت دیالیز در خون تجمع پیدا کند، باعث ضعف عضلانی و کاهش ضربان قلب خواهد شد. بنابراین بعضی از میوهها، سبزی‌ها و محصولات لبنی که سرشار از پتاسیم هستند، باید در برنامه تغذیه بیماران دیالیزی محدود شوند.
اگر می‌خواهید بدانید که برای عفونت کلیه چه بخوریم میتوانید این مطلب را مطالعه کنید.
از سوی دیگر، حذف فسفر از خون در دیالیز دشوار است؛ پس محدودکردن غذاهای حاوی این ماده در تغذیه دیالیزی بسیار اهمیت دارد. اگر فسفر در جریان خون افزایش یابد، باعث ضعیف‌شدن استخوان‌ها، مشکلات قلبی و درد مفاصل خواهد شد. سدیم هم باعث می‌شود تا بدن مایعات بیشتری را نگه دارد و فشار خون بالا رود. مصرف کم‌تر سدیم و نوشیدن مایعات کم‌تر به بیماران کمک می‌کند تا قبل و بعد از دیالیز احساس بهتری داشته باشند.
دریافت کافی ویتامین ها و مواد معدنی
همه افراد نیاز به دریافت کافی ویتامین ها و مواد معدنی دارند. با توجه به این که بیماران دیالیزی از خوردن بسیاری از مواد غذایی منع می‌شوند، ممکن است با کمبود این مواد مغذی مواجه شوند. از سوی دیگر، برخی از ویتامین‌های محلول در آب مثل ویتامین‌های B و C در طی دیالیز با سرعت بیشتری از بدن دفع می‌شوند و بیمار احتمالا با کمبود آنها مواجه می‌شود.
در چنین شرایطی بهترین کار، محدود کردن ورود برخی از ریزمغذی‌ها به بدن و جبران کمبود برخی دیگر از طریق دریافت مکمل است. پزشک می‌تواند با استفاده از تجویز مکمل‌های مخصوص این بیماران، کمبودها را جبران کند. البته لازم است توجه کنید که این بیماران فقط مجاز به مصرف مکمل‌های تجویز شده هستند و استفاده خودسرانه از مکمل‌های نامناسب ممکن است سلامت آنها را تهدید کند.
کلسیم هم در تغذیه بیماران دیالیزی جایگاه ویژه‌ای دارد. تعادلی که کلیه‌ها بین کلسیم و فسفر برقرار می‌کنند، به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند. از آن‌جا که تجمع فسفر در خون برخی از بیماران دیالیزی بالا است، این افراد به کلسیم اضافی برای حفظ این تعادل نیاز دارند. بنابراین مصرف مکمل‌های کلسیم برای آنها مهم است. حتما می‌پرسید که چرا این افراد از لبنیات کافی استفاده نمی‌کنند؟ در پاسخ باید به شما بگوییم که اکثر لبنیات حاوی فسفر بالا هم هستند و مصرف زیاد این ترکیبات، علاوه بر کلسیم سطح فسفر ذخیره شده در خون را هم افزایش می‌دهد.
شما میتوانید از بخش سوال رایگان از پزشک سایت حال با پزشکان و روانشناسان آنلاین به صورت کاملا رایگان ارتباط برقرار کنید و سوالات خود را مطرح کنید.
دریافت کافی کالری و پروتئین
پروتئین برای حفظ سلامت بسیار مهم است. با این حال بیماران دیالیزی باید به صورت کنترل‌شده از منابع خاص پروتئین استفاده کنند؛ چون پروتئین باکیفیت، مواد زائد کم‌تری برای دفع طی دیالیز ایجاد می‌کند. بیماران دیالیزی برای دریافت کافی کالری و پروتئین باید از منابع پروتئینی سالم مثل مرغ، ماهی، سویا و آجیل خام استفاده کنند. البته میزان پروتئین دریافتی بر اساس عملکرد کلیه، وضعیت تغذیه و وزن بدن تعیین می‌شود. ضمن اینکه علائم از کار افتادن کلیه را میتوانید در این مقاله بیشتر بشناسید.
به طور کلی توصیه می‌شود که حداکثر یک چهارم کالری دریافتی روزانه این افراد را پروتئین‌ها تشکیل دهند و این میزان هرگز کم‌تر از ده درصد نباشد. برخی از این بیماران دچار بی‌اشتهایی می‌شوند و ممکن است با کمبود کالری مواجه شوند. به نظر می‌رسد اضافه‌کردن چربی‌های سالم و کربوهیدرات‌های پیچیده با تجویز دکتر اورولوژی آنلاین می‌تواند راهی برای افزایش کالری دریافتی باشد.
حفظ وزن ایده آل
تحقیقات نشان میدهند که سرعت پیشرفت بیماری در بیماران چاق مبتلا به نارسایی کلیه، بیش از بیماران با وزن متعادل است. گاهی چاقی باعث بروز مشکل در روند درمان دیالیزی یا پیوند کلیه بیماران هم می‌شود. بنابراین حفظ وزن ایده آل نه یک راهکار درمانی، بلکه روشی کمک‌کننده برای بهبود وضعیت این بیماران خواهد بود.
آموزش درباره تغذیه بیماران دیالیزی
در مورد تغذیه بیماران دیالیزی کافی است تنها به چند نکته اساسی توجه کنید:
- مصرف مایعات روزانه بیش از یک تا یک و نیم لیتر نباشد (با تجویز پزشک)
- از مصرف غذاهای حاوی نمک افزوده مثل سوسیس و کالباس، کنسروها و همچنین نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌های صنعتی خودداری شود
- پروتئینهای مرغوب و سالم مصرف شود
- غذاهای حاوی سدیم، پتاسیم، فسفر و کلسیم با تجویز پزشک و به مقدار کافی مورد استفاده قرار گیرند
برنامه تغذیه بیماران دیالیزی توسط پزشک
تغذیه بیماران دیالیزی باید تحت یک برنامه منظم و طراحی‌شده توسط افرادی که برای این کار آموزش دیده‌اند انجام شود. این رژیم غذایی در حفظ سلامت بیماران بسیار مهم و حیاتی است و می‌تواند از بدترشدن شرایط آنها جلوگیری کند. در واقع تغذیه در دیالیز باید بر اساس کاهش میزان مایعات و مواد زائد بین جلسات دیالیز تنظیم شود تا آب و مواد زائد در بدن در بدن جمع نشود. شما میتوانید برای طرح سوالات خود درباره تغذیه در دیالیز از مشاوران آنلاین حال در تمام ساعات شبانه روز و همه روزهای هفته، حتی در روزهای تعطیل راهنمایی بگیرید. بهترین راه برای دریافت رژیم مناسب بیماران دیالیزی مشاوره آنلاین با دکتر اورولوژی و یا در صورت نیاز مشاوره با دکتر تغذیه آنلاین است که می‌توانند بهترین برنامه برای تغذیه بیماران دیالیزی را ارائه کنند.
ممنون از مشارکت شما
سلام، بسیارعالی اما همانطور که مصرف روزانه مایعات را که یک ونیم لیتر در روز قید کردید ، مصرف سدیم ، فسفر، پتاسیم ، پروتئین ، کلسیم ، ویتامین ها و مصارفی از این قبیل درروز را قید کنید مثمر و مفیدتر خواهد بود ، سپاس