اختلال شخصیت نمایشی یا HPD (Histrionic Personality Disorder) همان‌طور که از اسمش مشخص است، نوعی اختلال روانی است که با رفتارهایی برای جلب توجه سایرین همراه است. افراد مبتلا به هیستریونیک به دلیل اینکه در پی تأیید و تشویق شدن از سوی دیگران هستند، عموما روابط اجتماعی خوبی دارند، ولی از این خصیصه برای جلب توجه و تأیید دیگران استفاده می‌کنند و اگر در این کار ناکام بمانند دچار سرخوردگی و افسردگی می‌شوند. اما فرد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک چه ویژگی‌ها و علائمی دارند؟ آیا این اختلال در مردان و زنان نمود متفاوتی دارد؟ اختلال شخصیت نمایشی چیست و چگونه باید با افرادی مبتلا به شخصیت نمایشی رفتار کرد؟ همه این‌ها سؤالاتی هستند که در این مقاله به آن‌ها پاسخ داده‌ایم.
شخصیت نمایشی یا هیستریونیک چیست
شخصیت هیستریونیک یکی از بیماری‌های است که به گروه آن، اختلالات شخصیتی «خوشه B» یا کلاستر B می‌گویند. افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی خوشه B اغلب در حفظ روابط سالم، تنظیم احساسات و رفتار خود مشکل دارند و دیگران ممکن است رفتار آن‌ها را نمایشی یا احساسی بدانند. چهار اختلال خوشه B وجود دارد: اختلالات شخصیت ضداجتماعی، مرزی، هیستریونیک و خودشیفته . افراد مبتلا به اختلالات شخصیت هیجانی – نمایشی دارای احساسات شدید، ناپایدار و تصاویر ذهنی تحریف شده از خود هستند. عزت نفس افراد مبتلا به هیستریونیک، به تأیید دیگران بستگی دارد و از احساس واقعی ارزش شخصی ناشی نمی‌شود. آن‌ها تمایل زیادی به مورد توجه واقع شدن دارند و اغلب برای جلب توجه، رفتارهای چشم‌گیر یا نامناسبی نشان می‌دهند. لباس‌ها و ظاهر نامتعارف و با صدای بلند حرف زدن از جمله این رفتارها هستند. کلمه histrionic به معنای «نمایشی یا دراماتیک» است. این اختلال در زنان بیشتر از مردان مشاهده میشود و معمولا در سنین بلوغ یا اوایل بزرگسالی قابل مشاهده است. ممکن است فردی که به اختلال شخصیت نمایشی دچار است، به اختلالات دیگر یا مشکلاتی مثل افسردگی و اضطراب هم مبتلا باشد. در حقیقت، معمولا این اختلال، بعد از مراجعه فرد برای درمان افسردگی یا اضطراب تشخیص داده میشود.
جلب توجه دیگران به روش‌های مختلف، مثل بلند صحبت کردن، لباس‌های نامتعارف پوشیدن یا رفتارهای اغواگرانه و تحریک‌آمیز از جمله علائم اختلال شخصیت نمایشی هستند
شخصیت نمایشی و خیانت
همان‌طور که گفتیم، هیستریونیک در گروه اختلالات شخصیتی کلاستر B قرار می‌گیرند. داشتن شخصیت نمایشی و خیانت مستقیما به هم مرتبط نیستند، اما گاهی خیانت و عدم وفاداری در افراد مبتلا به اختلال شخصیت کلاستر B دیده میشود که می‌تواند تا حدودی علت خیانت شخصیت هیجانی نمایشی را مشخص کند. شخصیت‌های نمایشی به‌طور آشکارتری از جذابیت‌های جنسی و رفتارهای تحریک‌آمیز خود سوءاستفاده می‌کنند. شخصیت‌های نمایشی معمولا برای حل هر مشکلی که پیش بیاید، از جنسیت و اغواگری خود استفاده می‌کنند تا آن مشکل را حل کنند و توجه‌ها را مجددا به خودشان جلب کنند. فردی که با شخصیت نمایشی دست به خیانت می‌زند، می‌خواهد نیاز مبرم خود به توجه را که فکر می‌کند از شریک زندگی خود دریافت نمی‌کند، برآورده کند. همین استدلال باعث میشود که این افراد خود را مقصر ندانند؛ این شریک زندگی آن‌هاست که در توجه و رفع نیاز آن‌ها قصور کرده و آن‌ها را مجبور به خیانت کرده است. با وجود همه این‌ها، مبتلا بودن به هیستریونیک به این معنا نیست که فرد حتما و همیشه در روابط خود خیانت می‌کند و وفادار نیست. درواقع در بین اختلالات گروه B خودشیفته‌ها بسیار بیشتر از شخصیت‌های هیستریونیک در روابط خود خیانت می‌کنند.
در حال بخوانید: تغذیه برای بلند شدن قد کودکان
شخصیت نمایشی در زنان
زنان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، الگوی جلب توجه، تجربه احساسات شدید و درگیر شدن در رفتارهای ملودراماتیک را نشان می‌دهند. آن‌ها دوست دارند تحسین و تایید دیگران را داشته باشند و تلاش می‌کنند در محیط‌های اجتماعی مرکز توجه قرار بگیرند. این تمایل به تایید و به رسمیت شناختن می‌تواند تعاملات و روابط آن‌ها را تغییر داده و بر نحوه شناخت خود و دیگران تأثیر بگذارد.
علاوه بر این، سبک ارتباطی آن‌ها ممکن است رنگارنگ بوده و دیگران را با داستان سرایی‌های جذاب و استعداد تئاتری خود جذب کنند.
نیاز شدید آن‌ها به ارتباط و تایید منجر به چالش‌هایی در ایجاد روابط سالم با دیگران نیز میشود. علاوه بر این، ترس آن‌ها از رها شدن و طرد شدن نیز ممکن است به رفتارهایی دامن بزند که هدف این رفتارها جلب توجه دیگران است.
در حال بخوانید: برنامه غذایی برای چاق شدن صورت
شخصیت نمایشی در مردان
اختلال شخصیت نمایشی در مردان چندان متفاوت از شخصیت نمایشی در زنان نیست. اختلال هیستریونیک در مردان هم با نیاز مبرم به توجه همراه است؛ رفتارهای نمایشی، ظاهر نامتعارف، تصمیمات ناگهانی و بدون فکر، رفتارهای نامناسب، روابط متزلزل، تلقین پذیری و… در زنان و مردان مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک مشترک است.
علائم HPD یا شخصیت نمایشی در مردان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نیاز به توجه و تایید بیش از حد
- رفتار نمایشی و نامناسب برای جلب توجه
- احساسات کم عمق و به سرعت در حال تغییر
- داشتن احساسات اغراق آمیز
- توجه بیش از حد به ظاهر فیزیکی
- حساسیت بالا نسبت به انتقاد یا عدم تایید دیگران
- تحمل کم برای سرخوردگی و یا کسالت
- تصمیمات تکانشی و عجولانه
مردان مبتلا به این اختلال ممکن است در روابط جنسی، عاطفی و زناشویی خود و همچنین در روابط اجتماعی و کاری نیز دچار اختلال شوند. آن‌ها ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر، مانند اختلال مصرف حشیش و مصرف الکل باشند.
بیشتر بدانید: رهایی از تله محرومیت هیجانی
شخصیت نمایشی در مردان متفاوت از زنان بروز نمی‌کند. گرچه این اختلال در زنان بیشتر از مردان دیده میشود، اما ویژگی‌های شخصیت نمایشی در مردان هم شامل نیاز به توجه و تأیید، تلقین‌پذیری، تصمیمات ناگهانی و… است
ویژگی های شخصیت نمایشی
HPD یا همان اختلال شخصیت نمایشی یک اختلال روانی ویرانگر و مخرب نیست. بیشتر افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک در جامعه و محل کار عملکرد موفق و خوبی دارند. در واقع، همان‌طور که پیش‌تر هم به آن اشاره کردیم، افراد مبتلا به هیستریونیکمعمولا مهارت‌های خوبی در ارتباط با دیگران دارند، اما متأسفانه، آن‌ها اغلب از این مهارت‌های ارتباطی برای مدیریت رفتار دیگران در جهت دستیابی به خواسته‌های خودشان استفاده می‌کنند. بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک حداقل پنج مورد از علائم هیستریونیک را دارا هستند.
بیشتر بدانید: تست mbti چیست
افراد مبتلا به هیستریونیک زمانی که در مرکز توجه قرار ندارند، از شرایط ناراضی هستند؛ در تعامل با دیگران رفتارهای نامناسب و تحریک آمیز از خود نشان می‌دهند، درحالی که این رفتارها حتی ممکن است در دسته‌بندی «تعرض‌های جنسی» قرار گیرند؛ ابراز احساست سطحی که به‌سرعت هم در حـال تغییر هستند، در افراد مبتلا به هیستریونیک زیاد به‌چشم می‌خورد، طرز صحبت کردن افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک بسیار کلی و فاقد جزئیات است؛ ابراز اغراق‌آمیز احساسات، تلقین‌پذیر بودن و روابطی که در ظاهر عمیق و در باطن سطحی هستند، همگی از ویژگی‌های شخصیت نمایشی است.
لیست علایم اختلال شخصیت نمایشی حتی در این‌جا هم به پایان نمی‌رسد؛ افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک بیش از حد به ظاهر خود اهمیت می‌دهند، نسبت به مخالفت بسیار حساس بوده و اصلا انتقادپذیر نیستند و همیشه به دنبال تأیید دیگرانند.
رفتار افرادی که شخصیت نمایشی دارند به‌گونه‌ای است که انگار در حـال اجرای یک تئاتر تمام‌عیار در برابر تماشاگران هستند که البته صداقتی هم در این رفتارهای آن‌ها دیده نمی‌شود، حوصله کسی که شخصیت هیجانی نمایشی دارد به راحتی از کارهای روزمره سر می‌رود و کارهای ناتمام زیادی در سابقه آن‌ها به چشم می‌خورد، اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک گاهی حتی ممکن است برای جلب توجه دیگران دست به خودکشی یا خودآزاری بزنند. تصمیمات عجولانه و ناگهانی، خود محوری و اهمیت قائل نشدن برای دیگران هم از مشخصه‌های دیگری است که در یک شخصیت هیستریونیک مشهود است.
در حال بخوانید: ازدواج با شخصیت مهرطلب
نحوه رفتار با شخصیت نمایشی
همان‌طور که گفتیم، اختلال شخصیت Histrionic یک اختلال شخصیت است که در آن فرد بیش از حد احساساتی است و رفتارهایی توجه‌طلبانه دارد. این افراد همیشه می‌خواهند در مرکز توجه قرار بگیرند، رفتارهای بیش از حد تحریک‌آمیز و گاهی احساس بی‌کفایتی یا فرومایگی دارند. برای اینکه بتوانید به اشخاص نزدیک به خود که شخصیت نمایشی دارند، کمک کنید، باید نحوه رفتار با شخصیت نمایشی را یاد بگیرید. حریم‌های شخصی خود را برای آن‌ها مشخص کنید، عواقب تصمیمات عجولانه و ناگهانیشان را به آن‌ها گوشزد کنید، در مواقعی که فرد بیش از حد احساساتی و دراماتیک رفتار می‌کند آرامش خود را حفظ کنید، رفتارهای توجه‌طلبانه آن‌ها را با بی‌توجهی پاسخ دهید. تشویق آن‌ها برای درمان هر گونه اختلال روانشناختی مرتبط مثل اضطراب یا افسردگی ممکن است بهترین راه برای کمک به آن‌ها برای مقابله با اختلال شخصیت نمایشی باشد. پس از تشخیص شخصیت نمایشی، می‌توانید به آن‌ها کمک کنید تا برای درمان هیستریونیک اقدام کنند.
در حال بخوانید: درمان شناختی رفتاری خود بیمار انگاری
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که برای تشخیص HPD استفاده شود. اگر فردی از علائم خود نگران باشد و نیاز به تشخیص هیستریونیک پیدا کند، روانشناس احتمالا با گرفتن یک تاریخچه پزشکی کامل شروع می‌کند. حتی ممکن است یک معاینه بدنی انجام دهد تا هرگونه مشکل جسمی را که ممکن است باعث علائم فرد شود، از لیست احتمالات خط بزند. اگر علت جسمی برای علائم فرد پیدا نشد، ممکن است او را به روانپزشک ارجاع دهند.
روان‌پزشکان به طور خاص برای تشخیص و درمان اختلالات روانشناختی آموزش دیده‌اند. یک روانپزشک قادر خواهد بود با استفاده از سؤالات تخصصی، دید روشنی از تاریخچه رفتار شخص داشته باشد. ارزیابی دقیق رفتارهای فرد به پزشک کمک می‌کند تا اختلال شخصیتی را تشخیص دهد. با این حال، بیشتر افراد مبتلا به این اختلال معتقد نیستند که به درمان یا کمک احتیاج دارند و با همین اعتقاد، تشخیص را مشکل می‌کنند. بسیاری از افراد مبتلا به HPD پس از اینکه به دنبال یک رابطه ناموفق یا سایر درگیری‌های شخصی به مشاور یا روانشناس مراجعه می‌کنند و تحت درمان افسردگی یا اضطراب قرار می‌گیرند، اختلال شخصیت نمایشی هم برایشان تشخیص داده میشود.
با آزمون شخصیت شناسی MBTI شخصیت خود را بیشتر بشناسید.
درمان اختلال شخصیت نمایشی
درمان اختلال شخصیت نمایشی می‌تواند دشوار باشد. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال هیستریونیک، ممکن است فکر کنند نیازی به درمان ندارند، چرا که تصویر ذهنی تحریف شده‌ای از خودشان دارند؛ یا ممکن است روال یک برنامه درمانی را چندان جذاب نبینند، چون خیلی زود حوصلشان سر می‌رود.
رواندرمانی بهترین و مؤثرترین درمان اختلال شخصیت نمایشی است. گرچه در مواردی مثل افسردگی و اضطراب که در اثر سرخوردگی ناشی از ابتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک به‌وجود می‌آید، از درمان‌های دارویی هم استفاده میشود
با این حال، رواندرمانی و گاهی اوقات مصرف دارو می‌تواند به فرد کمک کند تا با HPD کنار بیاید. رواندرمانی متداول‌ترین و مؤثرترین گزینه برای درمان اختلال شخصیت نمایشی است. این نوع درمان شامل گفتگو با یک روان‌درمانگر در مورد احساسات و تجربیات فرد است. هدف از درمان، کمک به فرد در کشف انگیزهها و ترس‌های مرتبط با افکار و رفتار او است و روان‌درمانگر هم به او کمک خواهد کرد تا به جای تلاش مستمر برای جلب توجه از سوی دیگران، یاد بگیرد که چگونه با افراد، رابطه مثبت برقرار کند. درمان دارویی معمولا برای اشخاصی تجویز میشود که دچار افسردگی یا اضطراب ناشی از شخصیت نمایشی هستند.
سؤالات متداول
اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
هیستریونیک توسط انجمن روانپزشکی آمریکا به عنوان یک اختلال شخصیتی توصیف میشود که با رفتارهایی برای جلب توجه بیش از حد، از جمله رفتارهای اغواگرانه و تمایل بیش از حد به تأیید دیگران، معمولا در دوران بلوغ آغاز میشود.
نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
نیاز شدید به توجه و تأیید، احساسات متغیر، روابط متزلزل، عدم پذیرش انتقاد یا مخالفت، تصمیمات ناگهانی و بدون فکر و… از مهم‌ترین نشانه‌های هیستریونیک هستند.
تفاوت اختلال شخصیت نمایشی با شخصیت خودشیفته چیست؟
هر دو از اختلالات کلاستر B هستند و هر دو روابط شخصی ناپایدار یا مختل شده دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک یا نمایشی ممکن است برای داشتن صمیمیت احساسی با دیگران دچار مشکل باشند اما مخرب نیستند، در حالی که افراد مبتلا به خودشیفتگی رفتارهای مخربی برای اطرافیانشان خواهند داشت.
چه عواملی باعث اختلال شخصیت نمایشی می‌شوند؟
علت دقیق اختلال شخصیت هیستریونیک ناشناخته است. دانشمندان معتقدند که این اختلال هم از عوامل محیطی و هم از عوامل ژنتیکی نشأت می‌گیرد. برخی از خانواده‌ها سابقه اختلال هستریونیک دارند که این تئوری را پشتیبانی می‌کند. از طرف دیگر رفتارهای فرزندان هم می‌تواند تأثیرپذیرفته از رفتارها و آموزه‌های والدینی با اختلال شخصیت نمایشی باشد.
چگونه اختلال شخصیت هیستریونیک بر روابط تأثیر می‌گذارد؟
علاوه بر مشکل در حفظ روابط عاشقانه، فرد مبتلا به اختلال شخصیت هستریونیک یا نمایشی ممکن است در حفظ دوستی نزدیک هم مشکل داشته باشد. افراد غالبا با رفتارهای جنسی یک دوست مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک احساس ناراحتی می‌کنند و برای حفظ حریم‌های شخصی خود از فرد مبتلا فاصله می‌گیرند.
درمان اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
رواندرمانی مؤثرترین درمان اختلال شخصیت نمایشی است. مشخص کردن ترسها، انگیزهها و دلایل رفتارهای شخصیت نمایشی و آموختن تعامل مثبت و مؤثر با دیگران بهجای جلب توجه و تأیید، از اهداف درمان از طریق رواندرمانی است. در مواردی که فرد به دلیل سرخوردگی و ناکامی ناشی از اختلال هیستریونیک، دچار اضطراب و افسردگی شده، مصرف دارو هم به رواندرمانی اضافه میشود.
