بسیاری از ما احتمالا از یک یا چند عضو بدن خود، مثل انحراف یا اندازه بینی، شکل‌دندان‌ها، اندازه ماهیچه‌ها و… رضایت کافی نداریم. اگرچه ممکن است گاهی به این نقص‌ها فکر کنیم، اما آن‌ها هیچ تاثیری در زندگی روزمره و ارتباطات ما ندارند. اما گروهی از افراد که به اختلال بدشکلی بدن مبتلا هستند، ممکن است ساعت‌های زیادی از روز خود را به نقص‌های خیالی یا واقعی اما بسیار جزئی خود فکر کنند و دائما به خود بگویند که به اندازه کافی خوب نیستند! این افکار به تدریج بیشتر شده و روند طبیعی زندگی آن‌ها را مختل خواهد کرد. درمان این اختلال شامل روان درمانی و دارو درمانی است. برای مشورت با متخصصان سلامت روان درباره این بیماری، می‌توانید از مشاوره آنلاین کمک بگیرید.
اختلال بدشکلی بدن یا دیسمورفی، نوعی اشتغال ذهنی به یک یا چند نقص در بدن است که برای دیگران قابل مشاهده یا قابل توجه نیست. اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder) که در منابع علمی به اختصار BDD نامیده می‌شود، گاهی با عنوان سندروم خود زشت انگاری هم شناخته می‌شود. این اصطلاح، تعریف درستی برای این اختلال به نظر نمی‌رسد؛ چون این زشتی برای بیمار به شدت واقعی و آزار دهنده است و چنین اصطلاحی نمی‌تواند ناراحتی شدیدی را که در BDD است، منعکس کند. به طور خلاصه می‌توان گفت بیمار مبتلا به آن، در فکر یک نقص خیالی یا بسیار جزئی در صورت و بدن خود است که این وسواس، زندگی خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و… او را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تعریف اختلال بدشکلی بدن
اختلال بدشکلی بدن یک اختلال روانی است که فرد مبتلا به آن، از وجود یک نقص جزئی یا خیالی در بدن خود مضطرب و ناراحت است. این افکار به تدریج در فرد رشد کرده و او را می‌بلعند! تا جایی که بر تمام فعالیت‌های زندگی او تاثیر منفی خواهند داشت. بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده به نظر می‌رسد که از هر پنجاه نفر، حداقل یک نفر دچار این اختلال باشد. این رقم در برخی از جوامع کمتر یا بیشتر است. همه افراد مبتلا به آن ممکن است علائم خاصی نداشته باشند و یا با دیگران در مورد ایرادات خود صحبت نکنند. به همین دلیل، به راحتی نمی‌توان وجود چنین اختلالی را در فردی تشخیص داد. اختلال بدشکلی بدن باعث می‌شود که فرد:
- تصور بدی از ظاهر خود داشته و خود را زشت، چاق، نامتناسب و… ببیند!
- وقت زیادی را برای مشاهده و بررسی ایرادهای خود صرف کند.
- گوشه‌گیر شده و از دوستان و جامعه فاصله بگیرد.
- با افت تحصیلی یا از دست دادن شغل خود مواجه شود.
- به سراغ انجام عمل‌های جراحی زیبایی غیر ضروری برود.
- دچار افسردگی، اضطراب و پریشانی شود.
- به مرگ و خودکشی فکر کند.
بیماران مبتلا به اختلال بدشکلی بدن، حس می‌کنند که با نقص خود تعریف می‌شوند. تصور آن‌ها این است که اطرافیان از کل وجود آن‌ها، فقط به آن نقص توجه می‌کنند. آن‌ها تمایل دارند که مدام ایراد خود را از طریق آینه یا هر سطح بازتابنده دیگر بررسی و یا آن را استتار کرده و تغییر دهند. در موارد جدی، ممکن است که آن‌ها از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی و مکان‌های عمومی خودداری کرده و در خانه بمانند. بعضی از این بیماران هم انجام درمان‌های زیبایی بی‌مورد را چاره کار می‌دانند. اما در صورتی که این اختلال به کلی درمان نشود، عمل‌های جراحی انجام شده بی‌اثر است و گاهی با انجام آن‌ها، فرد نسبت به خود احساس بدتری پیدا می‌کند. در موارد شدید بیماری، فکر کردن به خودکشی و اقدام به آن افزایش یافته و ممکن است که بیمار، سلامتی خود را به خطر اندازد.
بیماران مبتلا به اختلال بدشکلی بدن خود را زشت و دارای ایراد تصور می‌کنند
شایع‌ترین شکایت ظاهری در این بیماران به ترتیب شامل پوست (چین و چروک، جای زخم، آکنه، لک و…)، بینی، مو (جنس موها، طاسی، موهای بدن و…)، چشم‌ها، چانه، لب‌ها، ساختار کلی بدن و حتی بوی بدن است. این افراد اغلب از عدم تقارن هم شکایت دارند و حس می‌کنند چیزی در صورت یا بدن آن‌ها بزرگ‌تر، کوچک‌تر یا نامتناسب با سایر اندام‌ها است. فرد ممکن است در هر بخشی از بدن از جمله سینه‌ها، اندام‌های تناسلی، باسن و… هم درگیر تصور بدشکلی باشد. این اختلال معمولا در سال‌های پایانی نوجوانی، یعنی در ۱۶ تا ۱۸ سالگی شروع می‌شود. البته نشانه‌های خفیف‌تر آن هم ممکن است از حدود ۱۲ سالگی آشکار شود. این بیماران در مراحل ابتدایی آن را به عنوان یک اختلال نمی‌پذیرند و به طور متوسط، ۱۵ سال طول می‌کشد تا برای درمان آن به متخصصان سلامت روان مراجعه کنند!
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به اختلال بدشکلی بدن هستند؟
به نظر می‌رسد که این عارضه می‌تواند افراد از هر جنس و سنی را درگیر کند. اما شیوع آن در سال‌های پایانی نوجوانی و اوایل جوانی بیش از سایر دوره‌های زندگی است. در این سن، افراد شروع به مقایسه خود با دیگران می‌کنند و بارزترین نمودهای این مقایسه، از نظر ظاهری است. البته نقش رسانه‌ها برای نشان داده الگوهای ایده‌آل ظاهری هم در این زمینه بسیار مهم و اثرگذار است و گاهی به معضلی جدی برای جوامع تبدیل می‌شود. اگر اختلال بدشکلی بدن به موقع کنترل و درمان نشود، می‌تواند به یک بیماری مزمن تبدیل شود. در صورت عدم درمان، بیماری با افزایش سن تشدید شده و هر چه فرد پیرتر شود، با مشاهده چین و چروک‌ها و سفید شدن موها، وضعیت بدتر خواهد شد.
بیشتر بدانید: اختلال خود زشت پنداری چیست؟
علائم اختلال بدشکلی بدن
افراد مبتلا به این اختلال دیدگاه درستی از بدن خود ندارند و این مسئله آن‌ها را به کناره‌گیری از دیگران یا انجام رفتارهای مضر مثل اعمال جراحی غیرضروری، خودکشی و… هدایت می‌کند. تشخیص این عارضه بسیار مهم است و لازم است برای تشخیص دقیق آن، علائم اختلال بدشکلی را به خوبی بشناسیم. علائم این بیماری در برخی نمود بیرونی نداشته و فقط به شکل اضطراب قابل مشاهده است. در صورتی که با واکاوی وضعیت بیمار، متوجه می‌شویم آنچه که فرد را به سوی اضطراب سوق می‌دهد، در واقع همین نشانه‌های علائم بدشکلی بدن است. شایع‌ترین علائم این اختلال عبارتند از:
- تاکید مداوم و همیشگی بر یک یا چند نقص خیالی یا نقایصی کوچک که برای دیگران به صورت واضح قابل مشاهده نیست.
- انجام رفتارهای تکراری مثل نگاه کردن در آینه، لمس پوست، مقایسه اندام و…
- انجام رفتارهایی که به صورت موقت، نقص مورد نظر آن‌ها را تسکین می‌دهند مثل کندن پوست، استتار با مو یا کلاه، تغییر مداوم لباس و…
- اندازه‌گیری یا لمس مکرر نقص مورد نظر
- ورزش یا نظافت افراطی و بیش از حد و آرایش غیرعادی صورت و بدن
- پرسش مداوم از اطرافیان درباره ظاهر خود و این که آیا ایراد مذکور را می‌بینند یا نه.
- تانوانی در تمرکز و حواس‌پرتی
- احساس شرم و خجالت نسبت به ظاهر خود
- افت تحصیلی یا بروز مشکل در محل کار و زندگی خانوادگی
- بی‌میلی نسبت به بیرون رفتن و قرار گرفتن در مکان‌های عمومی
- تماس مکرر با پزشکان مختلف برای پیدا کردن راهی برای درمان ایراد موجود
انجام تمرینات ورزشی افراطی یکی از نشانه‌های اختلال بدشکلی بدن است.
دلایل ایجاد اختلال بدشکلی بدن
هنوز علت دقیق این اختلال به خوبی شناسایی نشده است و نظریات مختلفی درباره دلایل بروز آن وجود دارد. به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل محیطی، روانی و بیولوژیکی در ایجاد آن نقش داشته باشند. مثلا اختلال در انتقال دهنده‌های عصبی خاص یکی از عوامل به وجود آورنده این مشکل است. ضمنا احتمال بروز این اختلال در بیماران مبتلا به افسردگی اساسی و اضطراب بیش از سایرین خواهد بود. مسخره شدن توسط دیگران می‌تواند به بدتر شدن شرایط کمک کند. به طور کلی، عواملی که در ایجاد یا تشدید اختلال بدشکلی بدن نقش دارند شامل موارد زیر هستند:
- عوامل ژنتیکی مثل ابتلای اعضای نزدیک خانواده به این اختلال یا اختلال‌های مشابه مثل وسواس و…
- بعضی از ویژگی‌های شخصیتی مثل کما‌ل‌گرایی
- سطح غیر طبیعی مواد شیمیایی مغز
- عوامل عصبی مثل عملکرد نادرست سروتونین در مغز
- اعتماد به نفس و عزت نفس کم
- بروز مشکلات عاطفی و رویدادهای آسیب‌زا در گذشته
- مورد انتقاد قرار گرفتن از سوی خانواده و دیگران به ويژه انتقاد ظاهری
- تجربه سوء استفاده جنسی در دوران کودکی
- اعمال فشار از سوی جامعه، خانواده و گروه‌های همسالان برای داشتن ظاهری متناسب با ایده‌آل جامعه
تشخیص اختلال بدشکلی بدن
تشخیص این اختلال کار دشواری به نظر می‌رسد؛ چون بسیاری از مبتلایان ممکن است به دلیل شرم یا ترس از قضاوت دیگران، احساسات و علائم خود را پنهان کنند. به همین دلیل ممکن است این بیماری برای مدت طولانی مخفی باقی بماند. اما یکی از نشانه‌هایی که می‌تواند اطرافیان فرد را متوجه چنین اختلالی کند، مراجعه مکرر به پزشکان زیبایی و تلاش برای ایجاد تغییر در ظاهر خود است. اگر پزشک متخصص زیبایی متوجه شود که بیمار رفتاری مشکوک و نشان دهنده این اختلال را بروز می‌دهد، باید او را به یک روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد. تشخیص دقیق این بیماری الزاما توسط متخصصان سلامت روان و پس از انجام مصاحبه با بیمار و بررسی سوابق خانوادگی و پرونده پزشکی بیمار انجام می‌شود. آن‌ها رفتار و علائم بیمار را ارزیابی کرده و بر اساس آن‌ها، تشخیص می‌دهند که آیا او به اختلال بدشکلی بدن دچار است یا خیر.
عدم تشخیص و درمان مناسب این اختلال با عوارض جدی و خطرناکی در دراز مدت همراه خواهد بود. ابتلا به افسردگی، اضطراب مزمن، انزوای اجتماعی و داشتن افکار خودکشی و اقدام به آن از مهم‌ترین عوارض این اختلال هستند. تشخیص زودهنگام این اختلال در مراحل اولیه، می‌تواند فرد را از درگیر شدن بیشتر در علائم و فاصله گرفتن اجتماعی رها کرده و به درمان بهتر و سریع‌تری برساند.
بیشتر بخوانید: نشانه های سادیسم چیست؟
درمان اختلال بدشکلی بدن
هنوز هیچ درمان قطعی برای این بیماری شناسایی نشده است. اما پزشکان می‌توانند با استفاده از برخی روش‌ها، به کاهش علائم و کنترل بیماری و در نهایت درمان آن کمک کنند. پزشک پس از تشخیص دقیق بیماری و بر اساس شدت آن و وضعیت بیمار، می‌تواند از یک یا ترکیبی از چند روش درمانی زیر برای درمان استفاده کند. این روش‌ها عبارتند از:
دارو درمانی
استفاده از داروهای مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRIها که برای درمان افسردگی و اختلالات عصبی مشابه مثل اختلال وسواس فکری تجویز می‌شوند، نقش مهمی در کنترل این اختلال دارند. داروهایی مثل آریپیپرازول، الانزاپین یا پیموزاید از پرکاربردترین این داروها برای درمان اختلال بدشکلی بدن هستند.
روان درمانی
بهترین نوع روان درمانی برای درمان این اختلال، رفتار درمانی شناختی است که با تمرکز و تاکید بر تغییر تفکر و شناخت فرد، سعی می‌کند تا آن را درمان کند. در این روش، بیمار یاد می‌گیرد که افکار خود را اصلاح کرده و از این طریق، جلوی اعمال اجباری آزاردهنده را بگیرد. رفتار درمانی شناختی به بیمار کمک می‌کند تا:
- افکار منفی، واکنش‌های عاطفی و رفتارهای آسیب‌زا را در طول زمان بشناسد و درک کند.
- افکار منفی خود را از طریق روش‌های مناسب تفکر و یادگیری به چالش بکشد.
- روش‌های جدید و جایگزین را برای کنترل افکار خود یاد بگیرد.
- رفتارهای مناسب برای بهبود سلامت روانی خود را آموزش دیده و کار ببرد.
استفاده از روش‌های درمانی به ویژه با مشاهده نخستین علائم این اختلال می‌تواند به درمان کامل آن کمک کند
جلوگیری از طریق مواجهه و پاسخ
در این روش، پزشک با کمک گرفتن از موقعیت‌های واقعی زندگی فرد، به او ثابت می‌کند که افکار و دیدگاهی که از خودش دارد درست نیست و سعی در بهبود اوضاع خواهد داشت.
گروه درمانی و خانواده درمانی
استفاده از تلاش‌های گروهی و آگاه‌سازی خانواده‌ها و دوستان نسبت به علائم، تشخیص و درمان این بیماری باعث می‌شود که فرد بتواند زودتر و بهتر به درمان مناسب برسد.
بستری شدن در بیمارستان
بستری شدن در بیمارستان به عنوان آخرین راهکار این بیماری و برای کنترل موارد شدید آن تجویز می‌شود. گاهی هیچ یک از روش‌های درمانی بالا در مورد بیمار اثربخش نبوده و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره یا داشتن افکار خودکشی و اقدام به آن، زندگی بیمار را تهدید می‌کند. در چنین شرایطی پزشک تصمیم می‌گیرد تا از طریق بستری کردن فرد در بیمارستان و دریافت درمان‌های تخصصی، از آسیب جدی به او جلوگیری کند.
زندگی با اختلال بدشکلی بدن
درمان این اختلال ممکن است زمان‌بر باشد. پس لازم است از زمانی که تصمیم می‌گیرید تا روش‌های درمانی مناسب را شروع کنید، با استفاده از راهکارهایی، شرایط زندگی را برای خود آسان‌تر کنید. این روش‌ها عبارتند از:
- پایبندی به دوره درمان. لازم است اقدامات درمانی مانند دارو و روان درمانی را جدی گرفته و به صورت منظم، با پزشک معالج خود تماس داشته باشید.
- شناسایی کامل اختلال بدشکلی بدن. در مورد بیماری خود تحقیق کنید و همه جزئیات آن را بشناسید.
- توجه به علائم هشدار دهنده و عوارض داروها. اگر حس می‌کنید چیزی باعث تحریک افکار آزار دهنده در شما می‌شود یا دارویی با عوارض خاصی همراه است، آن را یادداشت کرده و به پزشک خود اطلاع دهید.
- تمرین مهارت‌های آموخته شده. تمرین‌هایی را که برای کنترل افکار وعقاید خود می‌آموزید در خانه و در شرایط مختلف به یاد داشته و با تمرین آن‌ها، اثربخشی درمان را بیشتر کنید.
- دوری از الکل و مواد مخدر. این مواد حتی اگر به صورت تفریحی استفاده شوند، گاهی علائم را بدتر کرده و در شرایطی ممکن است با داروهای مصرفی تداخل داشته باشند.
- داشتن فعالیت بدنی کافی. ورزش و فعالیت بدنی مثل شنا، پیاده‌روی، باغبانی و… می‌تواند به کاهش علائم بیماری و بهبود روند درمان کمک کند.
- یادداشت کردن افکار منفی، بودن در جمع، تغذیه سالم و خواب کافی به همراه تمرکز بر افکار از عواملی هستند که نقش مهمی در کنترل افکار و بهبود درمان دارند.
بودن در جمع دوستان و خانواده در طول دوره درمان، به شکل حضوری یا مجازی یکی از راهکارهای کنترل افکار مزاحم است
حرف آخر
اختلال بدشکلی بدن یک اختلال مرتبط با سلامت روان است که در آن فرد به صورت مداوم به یک یا چند ایراد موجود در ظاهر خود توجه بیش از حد می‌کند. این توجه افراطی می‌تواند ساعت‌های طولانی تداوم داشته و کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. این افراد گاهی وقت زیادی را صرف بررسی ایرادات خود جلوی آینه کرده و آرایش‌های افراطی و عمل‌های جراحی غیرضروری زیادی را انتخاب می‌کنند. تشخیص این بیماری ممکن است دشوار باشد؛ اما شناسایی به موقع علائم و به کار گرفتن روش‌های درمانی مناسب، بهترین روش برای کنترل آن است. اگر در مورد اختلال بدشکلی بدن به راهنمایی تخصصی نیاز دارید، می‌توانید از متخصصان سامانه حال کمک بگیرید. آیا شما تاکنون نشانه‌هایی از این اختلال را در خود یا دیگران مشاهده کرده‌اید؟
سوالات متداول
افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن چه علائمی دارند؟
آن‌ها به شدت مشغول نقص‌ها وایرادات جزئی ظاهر خود هستند و گاهی ایراداتی را پیدا می‌کنند که برای سایرین قابل مشاهده و توجه نیست. آن‌ها قویا معتقدند که نقصی دارند و آن نقص باعث زشت شدن آن‌ها می‌شود.
آیا اختلال بدشکلی بدن یک اختلال روانی جدی است؟
این عارضه در صورت درمان نشدن می‌تواند با عواقب جدی مثل افکار و تلاش برای خودکشی، افزایش اضطراب و افسردگی، اختلالات خوردن و… همراه شود. این اختلال می‌تواند کیفیت زندگی فرد را کاهش داده و شرایط زندگی را دشوار کند.
آیا اختلال بدشکلی بدن همان اختلال خوردن است؟
خیر اما گاهی افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن ممکن است برای تغییر ایرادات اندام و ظاهر خود به مشکلات دیگری مثل اختلال خوردن، اختلال افسردگی و اضطراب و یا وسواس فکری و… هم دچار شوند.
آیا می‌توان از اختلال بدشکلی بدن جلوگیری کرد؟
هیچ راه مشخصی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. به نظر می‌رسد انجام اقدامات درمانی به محض شروع نخستین علائم ابتلا به آن در حـال حاضر بسیار مفید و موثر باشد و از بدتر شدن شرایط پیشگیری کند.
چطور بدشکلی بدن را درمان کنیم؟
در ابتدا باید از انزوا دوری کرده و بدن خود را با هیچکس مقایسه نکنید. مدیتشین و تمرینات ذهنی روزانه داشته باشید و برای انتخاب روش‌های درمانی مناسب از یک پزشک متخصص روانشناس یا روانپزشک کمک بگیرید.
منابع
