از سال ۲۰۱۹ جهان در پاندمی بزرگ کووید-۱۹ قرار گرفته و در این مدت ویروس کرونا به دور افتاده‌ترین نقاط سیاره زمین هم رسیده است. در دو سال گذشته، سازمان بهداشت جهانی با همکاری سازمانهای وابسته از تمام کشورها، تمام تلاش خود را برای ردیابی بیماری، توزیع لوازم بهداشتی، افزایش امکانات درمانی و کمک به تولید واکسن کرونا به کار گرفته است. در حـال حاضر، بزرگترین دغدغه کشورها، دسترسی به واکسنی ایمن و موثر است که بتواند مردم از در مقابل این ویروس و بیماری ناشی از آن محافظت کند. برای تست کرونا در منزل میتوانید از طریق این لینک اقدام کنید.
واکسنها هر ساله جان میلیون‌ها انسان را نجات می‌دهند. آن‌ها با آماده کردن سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و مقابله با ویروس‌ها و باکتری‌ها، بدن را آماده درگیری اصلی می‌کنند. اگر بعد از واکسیناسیون، بدن در معرض عوامل بیماری‌زا قرار بگیرد، می‌تواند به سرعت و بلافاصله با آن مقابله کرده و از ایجاد یا تشدید بیماری جلوگیری کند. از ۱۸ فوریه ۲۰۲۱، حداقل ۷ واکسن مختلف ساخته شده با سه فناوری متفاوت در کشورهای مختلف توزیع شده است. جمعیت آسیب‌پذیر در همه کشورها، بالاترین اولویت برای واکسیناسیون هستند.
در همین زمان، بیش از ۲۰۰ واکسن دیگر هم در نقاط مختلف جهان در حـال تولید بوده که بیش از ۶۰ مورد از آن‌ها به مرحله تست بالینی رسیده‌اند. سازمان دسترسی جهانی واکسنهای کووید-۱۹ که اصطلاحا کوواکس نامیده می‌شود، می‌کوشد تا منابع بین‌المللی را برای دسترسی عادلانه کشورهایی با در آمد کم یا متوسط به تست‌های تشخیصی، روش‌های درمانی و واکسنهای این بیماری فراهم کند. هدف سازمان جهانی بهداشت و سازمانهای وابسته، پایان دادن به وضعیت حاد این همه گیری است از طریق:
- سرعت بخشیدن به تولید واکسنهای ایمن و موثر علیه کووید-۱۹
- حمایت از ایجاد توانایی‌های تولیدی
- همکاری با دولت‌ها و تولید کنندگان برای اطمینان از تخصیص عادلانه و منصفانه واکسنها برای همه کشورها
واکسنها ابزاری مهم و اساسی در نبرد با کووید-۱۹ هستند و دیدن عملکرد موفقیت‌آمیز بسیاری از آن‌ها می‌تواند دلگرم کننده باشد. دانشمندان از سراسر جهان با تلاش هر چه بیشتر در حـال همکاری و نوآوری هستند تا آزمایشات، روش‌های درمانی و واکسن‌هایی را برای نجات جان انسان‌ها و پایان دادن به این همه گیری پیدا کنند. البته واکسیناسیون در این مرحله به این معنی نیست که مراقبت‌های بهداشتی را کنار بگذاریم. عدم رعایت مراقبت‌های بهداشتی بعد از واکسیناسیون می‌تواند ما و دیگران را در معرض خطر قرار دهد. به ويژه که هنوز مشخص نیست این واکسنها علاوه بر جلوگیری از بیماری، قدرت محافظت از بدن در برابر عفونت و انتقال آن را هم دارند یا خیر.
بیشتر بخوانید: درمان سرفه خشک کرونایی
انواع واکسن کرونا
طی ماه‌های گذشته، چند نوع واکسن برای استفاده عمومی یا اضطراری علیه کرونا در سراسر جهان تایید شده و مورد استفاده قرار گرفته است. هنوز نمی‌توان به طور واضح درباره برتری این واکسنها نسبت به هم نظر داد. با توجه به وضعیت حاد پاندمی، متخصصان معتقدند که در حـال حاضر بهترین واکسن، در دسترسترین آن است. نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان در مورد آن اتفاق نظر دارند این است که همه واکسنها باعث پاسخ ایمنی در اثر قرار گرفتن بدن در معرض ذرات ویروس خواهند شد. شما میتوانید از خدمات تزریق واکسن کرونا در منزل به راحتی استفاده کنید.
تفاوت اصلی بین انواع این واکسنها، روش قرار گرفتن بدن در معرض ویروس است. ما در این مقاله به معرفی این واکسنها و نحوه فعالیت آن‌ها برای افزایش آگاهی مخاطبان اشاره خواهیم کرد و هدف، این نیست که بگوییم کدام واکسن بهتر است. در ادامه به معرفی انواع واکسنهای کووید-۱۹ می‌پردازیم:
ویروس غیر فعال
این واکسنها در دو دوز عضلانی به افراد تزریق خواهند شد و شناخته شده‌ترین انواع آن، واکسنهای سینوفارم و سینوواک هستند. سایر واکسنهای مجازی که با استفاده از این فناوری تولید و استفاده می‌شوند عبارتند از: واکسن هپاتیت A، فلج اطفال و هاری.
در ساخت این نوع واکسن از یک شکل ضعیف یا غیر فعال شده پاتوژن استفاده می‌شود که باعث ایجاد ایمنی محافظتی نسبت به ویروس کرونا و بیماری کووید-۱۹ خواهد شد. دو واکسن ذکر شده در بالا -سینوفارم و سینوواک- هر دو از پاتوژن‌های غیر فعال استفاده می‌کنند. بنابراین نمی‌توانند سلول‌ها را آلوده کرده و باعث تکثیر آن در بدن شوند؛ اما می‌توانند پاسخ ایمنی بدن را تحریک کنند. از مزایای این فناوری در ساخت واکسن می‌توان به ثابت بودن عملکرد، مناسب بودن آن برای افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف و آسیب دیده و ساخت نسبتا آسان آن اشاره کرد. البته ممکن است این نوع واکسن به تقویت کننده‌هایی نیاز داشته باشد.
واکسیناسیون سالمندان و گروه‌های پرخطر در مقابل بیماری کووید-۱۹ به اصلی‌ترین دغدغه کشورها تبدیل شده است
RNA یا mRNA
واکسنهای کرونای ساخته شده بر پایه این فناوری متعلق به شرکت‌های فایزر، بیوان تک و مدرنا هستند. هر یک از این واکسنها در دو دوز عضلانی به افراد تزریق می‌شوند. تا کنون هیچ واکسن مجاز دیگری برای سایر بیماری‌ها بر پایه این تکنولوژی ساخته نشده است. با این حـال ساخت واکسن بر پایه انواع مختلف RNA موضوع جدیدی نیست. در گذشته برخی از این واکسنها برای مقابله با بیماری‌هایی مثل ویروس سیتومگال، آنفولانزا، هاری و ویروس زیکا مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند. به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، محققان چندین دهه است که در حـال تحقیق بر واکسنهای mRNA هستند. علاقه به تولید چنین واکسن‌هایی در دهه‌های گذشته افزایش یافته؛ چون می‌توان آن‌ها را به راحتی و در محیط آزمایشگاه با استفاده از مواد موجود تولید کرد. این بدان معنا است که می‌توان فرآیند را استاندارد و مقیاس بندی کرده و تولید واکسن را سریع‌تر از سایر روش‌های سنتی پیش برد.
واکسن RNA کووید-۱۹ متشکل از مولکول‌های mRNA است که در محیط آزمایشگاهی ساخته شده و برای قسمت‌هایی از ویروس SARS-CoV-2 به ویژه پروتئین سنبله ویروس، کدگذاری شده است. mRNA پس از تزریق به بدن، به سلول‌ها دستور می‌دهد تا آنتی ژن‌هایی تولید کنند -مانند پروتئین سنبله‌ای که ذکر شد- که توسط سلول‌های ایمنی شناسایی شده و باعث واکنش لنفوسیت‌های بدن شود. سلول‌های T کشنده، سلول‌های آلوده را از بین می‌برند؛ در حالی که سلول‌های B و T کمکی، از تولید آنتی بادی پشتیبانی می‌کنند. سیستم ایمنی فرد واکسینه شده با این واکسن در صورتی که در آینده در معرض ویروس کرونا قرار بگیرد، می‌تواند آن را تشخیص داده و به نوبه خود از عفونت پیشگیری کند.
طبق نظر بنیاد PHG دانشگاه کمبریج، مزایای این روش شامل ایمنی خوب (به دلیل عدم وجود ماده زنده و خطر ابتلا به بیماری در آن)، قابل اطمینان بودن و ساخت نسبتا آسان آن است. البته معایبی مانند تاثیرات ناخواسته (مانند واکنش ایمنی ناخواسته)، عدم اطمینان از انتقال موثر به بدن (به دلیل تجزیه سریع RNA آزاد در بدن) و مشکلات ذخیره سازی هم در مورد این واکسن وجود دارد. یکی از عوامل نگران کننده در مورد چنین واکسن‌هایی این است که آن‌ها در گذشته برای مصرف انسانی مجوز دریافت نکرده بودند.
بیشتر بخوانید: نظر پزشکان در مورد ویروس کرونا و روزه گرفتن
وکتورهای ویروسی
واکسنهای آکسفورد -آسترازنیکا و اسپوتنیک وی با این فناوری ساخته شده و برای اثربخشی به دو دوز تزریق عضلانی نیاز دارند. پیش از این واکسن ابولا با استفاده از این روش ساخته شده و مجوزهای مصرف را دریافت کرده بود. این نوع واکسن نسخه ایمن و اصلاح شده ویروس، به نام ناقل را برای ارائه کدهای ژنتیکی آنتی ژن معرفی می‌کند. در واکسن کووید-۱۹، «ناقل» پروتئین‌های سنبله‌ای است که در سطح ویروس کرونا دیده می‌شود. هنگامی که سلول‌های بدن آلوده می‌شوند، به آن‌ها دستور داده می‌شود که مقدار زیادی آنتی ژن تولید کنند. این مسئله به نوبه خود باعث ایجاد پاسخ ایمنی در بدن خواهد شد.
از مزایای این روش، ایجاد پاسخ ایمنی قوی در مقابل ویروس است؛ زیرا هر دو نوع لنفوسیت B و T را شامل می‌شود. چالش پیش روی این تکنولوژی هم این است که قرار گرفتن در معرض ناقل قبلی می‌تواند اثربخشی را کاهش دهد. هم‌چنین ساخت این نوع واکسنها نسبت به روش‌های دیگر پیچیده‌تر به نظر میرسد.
زیر واحد پروتئین
تنها واکسن مطرح ساخته شده با این تکنولوژی در حـال حاضر واکسن نوواواکس است که در دو دوز عضلانی تزریق می‌شود. از دیگر واکسنهای مجازی که با این روش ساخته شده‌اند می‌توان به واکسنهای هپاتیت B، بیماری مننگوکوک، پنوموکوک و زونا اشاره کرد. واکسن زیر واحد پروتئین به جای کل پاتوژن، قطعات پاتوژن خالص شده برای ایجاد پاسخ ایمنی را در خود دارد. تصور می‌شود که با محدود کردن سیستم ایمنی بدن نسبت به کل عوامل بیماری‌زا، عوارض جانبی ناشی از آن به حداقل میرسد.
از مزایای تزریق این واکسن می‌توان به اثرگذاری و مفید بودن آن برای بیمارانی اشاره کرد که به مشکلات ضعف سیستم ایمنی بدن دچار هستند. از چالش‌های پیش روی آن هم تکنولوژی ساخت نسبتا پیچیده و نیاز به مواد کمکی و تقویت کننده است.
بیشتر بخوانید: عوارض کرونا در افراد مختلف
واکسن کرونا در ایران: کدام واکسن کرونا را بزنیم؟
از آغاز همه‌گیری کرونا در ایران تا کنون چندین شرکت معتبر کار خود را برای ساخت واکسن کووید-۱۹ آغاز کرده و به نتایج خوبی رسیده‌اند. تمرکز متخصصان ایرانی بیشتر بر روی ساخت واکسن بر اساس ویروس غیر فعال و پروتئین‌های نوترکیب است. موسسه‌های برکت، کیاژن و وزارت دفاع در حـال انجام تحقیقات و ساخت واکسن بر اساس ویروس غیرفعال بوده و واکسن ساخت موسسه برکت با نام «کوو ایران برکت» تا امروز توانسته به مرحله سوم کارآزمایی بالینی نزدیک شود. هم‌چنین چندین موسسه و شرکت مختلف دیگر هم بر روی ساخت واکسن کرونا ایرانی بر پایه پروتئین‌های نوترکیب متمرکز هستند. با این حـال تا رسیدن به تولید انبوه لازم است که واکسن‌هایی از سایر کشورها خریداری و وارد شود تا واکسیناسیون گروه‌های پرخطر زودتر به انجام برسد و پاندمی از وضعیت حاد خارج شود.
واکسنهای کرونای ساخته شده بر پایه RNA به دمای منفی ۷۰ درجه سانتی‌گراد برای نگهداری و حمل و نقل نیاز دارند
واکسن کرونا فایزر
واکسن کرونای شرکت فایزر علیه کرونا بر اساس تکنولوژی mRNA ساخته شده و نیاز به نگهداری در دمای بسیار پایین (حدود ۷۰ درجه سانتی‌گراد زیر صفر) دارد. واکسن‌هایی که با ترکیبات ژنتیکی توسعه پیدا می‌کنند، باید در تمام مراحل نگهداری، بارگیری و تزریق، در شرایط خاص نگهداری شوند که این مسئله می‌تواند باعث بروز مشکل در روند انتقال و دسترسی مردم کشورهای دور دست به این نوع واکسنها شود. محققان شرکت فایزر اعلام کرده‌اند که این نوع واکسن می‌تواند در مقابل ویروس کرونا تا ۹۵ درصد محافظت ایجاد کند. هم‌چنین اثربخشی آن در افراد بالای ۶۵ سال، حدود ۹۴ درصد است که با توجه به ضعیف بودن سیستم ایمنی این افراد نسبت به دیگران، رقم امیدوار کننده‌ای به حساب می‌آید.
بیشتر بخوانید: علائم کرونا در زنان باردار + عوارض برای جنین
واکسن کرونای روسیه
روسیه توانست اولین کشور جهان باشد که واکسنی علیه کرونا برای استفاده عمومی تولید کند. این واکسن با نام تجاری اسپوتنیک وی، توسط مرکز ملی اپیدمولوژی و میکروبیولوژی روسیه (گامالیا) تولید شد و توانست اثربخشی قابل قبولی برای مقابله با این ویروس داشته باشد. این واکسن بر اساس یک پلت فرم تثبیت شده و کاملا بررسی شده از ناقل آدنوویروسی انسان ساخته شده است. مرکز تحقیقات گامالیا و صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه گزارش کردند که واکسن کرونای روسی اسپوتنیک وی دارای اثربخشی بیش از ۹۷ درصد است. این آمار بر اساس تجزیه و تحلیل داده‌ها در مورد میزان عفونت بیماری در میان افرادی بود که هر دو دوز واکسن را دریافت کرده بودند.
درباره واکسن سرخک در بزرگسالان بیشتر بدانید
عوارض جانبی واکسن کرونا
واکسنهای ساخته شده برای کووید-۱۹ بی خطر هستند و می‌توانند احتمال ابتلای افراد به کرونا و مرگ ناشی از آن را کاهش دهند. بعد از واکسیناسیون ممکن است برخی از عوارض جانبی خفیف را تجربه کنید که نشان دهنده ایجاد محافظت بدن در برابر بیماری هستند. این عوارض جانبی به این دلیل ایجاد می‌شوند که سیستم ایمنی بدن به آن دستور می‌دهد تا واکنش خاصی نسبت به عامل خارجی وارد شده به بدن نشان دهد. در نتیجه جریان خون افزایش یافته و سلول‌های ایمنی با شدت بیشتری به گردش در می‌آیند. در این شرایط برای از بین بردن ویروس، دمای بدن هم افزایش خواهد یافت و تب ظاهر می‌شود.
برای خرید واکسن پاپیلوگارد از اینجا اقدام کنید
عوارض جانبی خفیف تا متوسط مثل تب با درجه پایین یا دردهای عضلانی طبیعی هستند و جای نگرانی وجود ندارد. این علائم واکنش سیستم ایمنی بدن به واکسن به ویژه آنتی ژن بوده و بدن در این شرایط در حـال آماده سازی برای مبارزه با ویروس است. این عوارض معمولا پس از چند روز از بین می‌روند. در واقع این عوارض جانبی شایع و خفیف خبر خوبی هستند. آن‌ها به ما نشان می‌دهند که واکسن در حـال کار است. البته تجربه نکردن این عوارض به معنی بی اثر بودن واکسن نیست. افراد مختلف در مقابل دریافت واکسن واکنش‌های متفاوتی خواهند داشت. انواع عوارض جانبی بعد از تزریق واکسنهای کرونا عبارتند از:
عوارض جانبی شایع و متداول
این واکسنها نیز مانند هر واکسن دیگری می‌توانند باعث بروز عوارض جانبی خفیف تا متوسط موقت شوند. بر اساس گزارش‌های دریافتی در مورد عوارض جانبی این واکسنها، می‌توان گفت که بیشتر آن‌ها در حد خفیف تا متوسط بوده و اغلب شامل درد در محل تزریق، خستگی، سردرد، درد عضلانی، تب، لرز و اسهال هستند. هر نوع واکسنی می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید برخی از این عوارض شده و معمولا بعد از چند روز برطرف خواهد شد.
عوارض جانبی با شیوع کم
پس از دریافت واکسن از فرد خواسته می‌شود که ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در محل واکسیناسیون بماند تا در صورت بروز هر گونه واکنشی، کارکنان بهداشت و درمان در دسترس باشند. افراد در صورت مشاهده هر گونه عوارض جانبی غیر منتظره یا وجود عوارض خفیف تا متوسط برای بیش از سه روز متوالی لازم است که با مرکز فوریت‌های پزشکی یا مراکز مخصوص تماس بگیرند. از عوارض جانبی کمتر شایع گزارش شده در مورد واکسنهای کرونا می‌توان به واکنش‌های آلرژیک شدید مثل آنافیلاکسی اشاره کرد که احتمال بروز آن بسیار کم است.
درد در محل تزریق واکسن، تب خفیف و دردهای عضلانی از شایع‌ترین عوارض تزریق واکسنهای کرونا هستند
عوارض جانبی طولانی مدت
یکی از نگرانی‌های عمومی درباره این واکسن از زمان آغاز واکسیناسیون در دسامبر ۲۰۲۰ تا امروز، احتمال ابتلا به کووید-۱۹ از طریق تزریق این واکسن‌هاست. باید تاکید کرد که هیچ یک از واکسنهای تایید شده حاوی ویروس زنده نیستند و باعث ابتلا به کووید-۱۹ نمی‌شوند. پس از واکسیناسیون، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس کرونا آماده می‌شود و این فرآیند احتمالا چند هفته طول می‌کشد. بنابراین ممکن است فردی که قبل از تزریق یا پیش از ایجاد ایمنی به ویروس کرونا آلوده شده باشد، دچار بیماری شود. دلیل این امر این است که بدن هنوز زمان کافی برای ایمن سازی در مقابل این ویروس را نداشته است. تجربه عوارض جانبی بعد از واکسیناسیون به معنی عملکرد و اثرگذاری واکسن است و سیستم ایمنی بدن آن‌گونه که باید پاسخ می‌دهد. این واکسنها بی خطر هستند و می‌توانند از شما در برابر ابتلا به کووید-۱۹ محافظت کنند.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
بیشتر بخوانید: تست سریع کرونا در منزل
حرف آخر
همه گیری کووید-۱۹ در جهان به گفته محققان، بزرگترین چالشی است که پزشکی مدرن تا کنون تجربه کرده است. همه می‌دانند که برای پشت سر گذاشتن این وضعیت و رسیدن به زندگی عادی، علاوه بر درمان مناسب به واکسن موثری برای ایمن کردن مردم جهان در مقابل این ویروس نیاز است. از ابتدای همه گیری تا کنون، صدها شرکت بزرگ و کوچک داروسازی مختلف در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا بهترین و موثرترین واکسن را برای مقابله با این بیماری تهیه کرده و در اختیار مردم قرار دهند. در این بین برخی از این شرکت‌ها موفق شدند تا با سرعتی غیر معمول به واکسن‌هایی با اثربخشی قابل قبول دست یابند. از چند ماه گذشته که واکسیناسیون در جهان آغاز شده، خبرهای خوبی از کنترل گسترش بیماری در میان جوامع واکسینه شده به گوش میرسد.
امیدواریم با دسترسی همه مردم جهان به واکسنهای استاندارد، هر چه زودتر شرایط زندگی به شکل طبیعی خود بازگردد. برای دریافت پاسخ سوالات خود درباره بیماری و واکسن کرونا میتوانید از کارشناسان متخصص حال کمک بگیرید. اگر شما جزو گروه‌هایی هستید که واکسن دریافت کرده‌اید، تجربه خود را در اختیار ما و همراهان حال قرار دهید.
انواع واکسن کرونا کدام ها هستند؟
در حـال حاضر واکسنهای مختلف کرونا با تکنولوژی‌های ویروس غیر فعال، mRNA، وکتورهای ویروسی و زیر واحد پروتئین با نام‌های اسپوتنیک وی، فایزر، مدرنا، نوواواکس، سینوفارم، آسترازنیکا -آکسفورد و… در دسترس هستند.
آیا واکسن کرونا به درمان این بیماری کمک می کند؟
نقش واکسنها ایجاد آمادگی در سیستم ایمنی بدن برای جلوگیری از ابتلا به بیماری و مقابله با آن است. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که واکسن بتواند این بیماری عفونی را درمان کند.
آیا کودکان هم می‌توانند واکسن کرونا بزنند؟
بله. کودکان بالای 5 سال لازم است که واکسن کرونا بزنند. اگر دربارۀ واکسن کرونا برای کودکتان سوال دارید، این مطلب را بخوانید یا با پزشکان متخصص اطفال در اپلیکیشن «حال» تماس بگیرید.
منابع
