به گروهی از استخوان‌های پروانه‌ای شکل در قاعده ستون فقرات، لگن گفته میشود. این بخش از استخوان‌های پوبیس (شرمگاهی)، ایلیوم (تهیگاهی) و ایسکیوم (نشیمنگاهی) تشکیل شده که توسط رباط‌های سخت به هم چسبیده و کمربند استخوانی را تشکیل می‌دهند. با وجود یک سوراخ در مرکز لگن، این مجموعه استخوانی یک حلقه اصلی و دو حلقه کوچک‌تر را تشکیل می‌دهد که از مثانه، روده و راست روده حمایت و محافظت می‌کند. به اختلال در ساختار استخوانی لگن، شکستگی لگن می‌گویند. این آسیب‌ها و شکستگی‌ها معمولا در اثر ضربه ایجاد می‌شوند و می‌توانند از خفیف -مثلا در اثر دویدن- تا خیلی شدید بوده و حتی باعث مرگ شود. این نوع شکستگی‌ها اغلب نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارند و درمان فیزیکی طولانی مدت و توانبخشی می‌تواند تا حد زیادی به بهبود افراد کمک کند. برای دریافت راهنمایی در این زمینه از متخصصان حال مشاوره آنلاین بگیرید.
متخصصان، شکستگیهای لگن را به دو نوع تقسیم می‌کنند:
پایدار؛ که در آن فقط یک نقطه شکستگی در حلقه لگن وجود دارد. در این نوع شکستگی، استخوان‌ها در جای خود باقی مانده و خونریزی محدود است.
ناپایدار؛ که در آن دو یا چند شکست در حلقه لگن با خونریزی متوسط تا شدید وجود دارد.
علائم شکستگی لگن
بیشتر بیمارانی که دچار شکستگی در ناحیه لگن هستند، معمولا درد را در ناحیه کشاله ران و پایین کمر خود حس می‌کنند. بسته به شدت شکستگی، ممکن است در راه رفتن بیماران اختلال ایجاد شود یا نشود. برخی از علائم دیگر شامل موارد زیر هستند:
- درد شکم
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن پاها یا کشاله ران
- خونریزی از واژن یا راست روده
- ایجاد مشکل در دفع ادرار
- ناتوانی یا مشکل در راه رفتن یا ایستادن
بیماری التهابی لگن و راه‌های درمان آن را بشناسید
راه رفتن بعد از شکستگی لگن
برای درمان شکستگی لگن معمولا از عمل جراحی کمک می‌گیرند. در بیشتر موارد به پیچ و پلاک برای جا اندازی و ترمیم شکستگی‌ها نیاز است و بعد از جراحی از گچ و اتل استفاده نمی‌شود. همین مسئله نگهداری از این بیماران و حرکات اولیه را کمی دشوار می‌کند. پزشکان بعد از گذشت چند روز از عمل جراحی به بیمار اجازه می‌کنند که با استفاده از واکر یا دو عصا در زیر بغل و با نظارت یک فیزیوتراپ کمی راه برود. استفاده درست از واکر و عصا هم باید توسط فیزیوتراپ به بیمار آموزش داده شود. در این شرایط نباید هیچ فشاری به لگن بیمار وارد شود. بنابراین به بیمار توصیه می‌کنند که پای خود را در سمت آسیب دیده روی زمین قرار ندهد تا به پیچ و پلاک‌های کار گذاشته در لگن فشار زیادی وارد نشود.
درباره باز کردن گچ در منزل بیشتر بدانید و از اینجا اقدام کنید
بعد از گذشت چند هفته و جوش خوردن شکستگی‌ها، با تشخیص و تایید پزشک، بیمار می‌تواند با نظارت فیزیوتراپ پای خود را روی زمین قرار دهد. معمولا حدود سه ماه زمان نیاز است تا فرد بتواند بدون واکر و عصا راه برود. این زمان به شدت شکستگی و قدرت بدن در ترمیم آن بستگی دارد و در افراد مختلف متفاوت است. ممکن است فرد در ابتدای راه رفتن بدون کمک واکر و عصا، کمی احساس ناهماهنگی و لنگ زدن در راه رفتن داشته باشد. این مسئله طبیعی بوده و مرتبط با ضعف عضله‌های ناحیه لگن و آسیب وارده به استخوان آن ناحیه است. تمرینات فیزیوتراپی می‌توانند تا حد زیادی به فرد کمک کرده و ضعف عضلات را برطرف کنند. هم‌چنین راه رفتن در آب، شنا و نرمش‌های ساده فیزیوتراپی می‌توانند به بهبود راه رفتن بیمار کمک کنند.
آیا شکستگی لگن خطرناک است؟
شکستگی در لگن عارضه دردناک و آسیب‌زایی است که به ویژه در افراد مبتلا به پوکی استخوان می‌تواند خطرناک باشد. با این که این نوع آسیب فقط حدود ۳ درصد از شکستگیهای بزرگسالان را تشکیل می‌دهد، اما می‌تواند باعث از کار افتادگی و حتی مرگ شود. لگن انسان رابط نیمه بالایی و پایینی بدن بوده و نزدیک به بخشی از اندام‌های مهم و رگ‌های خونی بدن قرار دارد. پس هر نوع شکستگی در لگن که صدمات همراه با خونریزی شدید را در پی داشته باشد می‌تواند برای افراد و به ویژه سالمندان خطرناک باشد.
هم چنین بروز شکستگیهای ناپایدار و باز که در آن استخوان از پوست بیرون می‌زند، جدی‌تر هستند. چون در چنین شرایطی احتمال عفونت در زخم ایجاد شده وجود دارد و ممکن است خطرساز باشد. گرچه آسیب‌های جزئی معمولا تهدیدی برای سلامتی فرد به حساب نمی‌آیند، اما شکستگیهای گسترده که به شریان‌ها و اندام‌های داخلی آسیب وارد کند ممکن است تهدید کننده زندگی بیمار هم باشد. هر چه تشخیص و درمان این شکستگی زودتر انجام شود، احتمال تشدید آسیب و عوارض آن هم کمتر شده و بیمار زودتر به زندگی طبیعی خود باز خواهد گشت.
بیشتر بخوانید: بهترین روش درمان دیسک کمر
سقوط از پله‌ها یکی از شایع‌ترین دلایل آسیب دیدگی لگن است
شکستگی لگن در سالمندان
یکی از اصلی‌ترین دلایل نقص عضو و زمین‌گیر شدن ناشی از شکستگی‌ها، شکستگی لگن در افراد مسن است. این عارضه به ویژه در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان روی می‌دهد. احتمال شکسته شدن لگن در اثر تصادف، افتادن از بلندی و سر خوردن روی پله‌ها بیش از شرایط دیگر است. بروز پوکی استخوان هم در خانم‌ها به دلیل کاهش ترشح هورمون استروژن بعد از یائسگی، حدود سه تا پنج برابر بیشتر از مردان است.
بر اساس آمارها فقط درصد کمی از سالمندان بعد از بروز شکستگی در لگن به زندگی طبیعی خود بر می‌گردند و حدود ۲۵ درصد آن‌ها زمین‌گیر خواهند شد. هم‌چنین ممکن است حدود ۲۵ درصد آن‌ها هم در سال اول بعد از شکستگی جان خود را از دست بدهند. به نظر می‌رسد که لخته شدن خون در پاها و مشکلات ریوی از عوارض خطرناکی هستند که می‌توانند به مرگ این بیماران منجر شوند. هم‌چنین آسیب وارده به مجاری ادراری، اندام‌های تناسلی و خونریزی داخلی می‌تواند شرایط بیمار را وخیم کند. بنابراین لازم است که همه سالمندان از جمله مبتلایان به آسیب‌های استخوانی و پوکی استخوان بیشتر مراقب سلامتی خود باشند و از انجام فعالیت‌های خطرناک و بروز آسیب به لگن خودداری کنند. علائم شکستگی لگن در سالمندان عبارتند از:
- لنگ زدن در هنگام راه رفتن یا ناتوانی در حرکت دادن پاها و راه رفتن در موارد شدید
- کبودی و ورم در ناحیه آسیب دیده
- احساس درد و ناراحتی
- کوتاه شدن پا در سمت آسیب دیده
- متمایل شدن پا در سمت آسیب دیده لگن به طرف خارج از بدن
بیشتر بخوانید: علائم دیسک گردن
شکستگی لگن در جوانان
این عارضه در جوانان اغلب به دلیل تصادفات شدید رانندگی و ضربات ناشی از سقوط از ارتفاع و فعالیت‌های ورزشی روی می‌دهد. استخوان‌هایی با بافت استخوانی متراکم در مقابل ضربه مقاومت بیشتری دارند؛ اما افراد مبتلا یا مستعد پوکی استخوان ممکن است در اثر این ضربات آسیب بیشتری ببینند. بیشتر شکستگیهای لگن با درد شدید در کشاله ران همراه است. این درد ممکن است با تلاش برای راه رفتن یا خم کردن زانو بدتر هم شود.
شکستگیهای ناپایدار که در طی آن به چند بخش لگن آسیب وارد میشود، درد و ناراحتی بیشتری ایجاد می‌کنند؛ اما آسیب دیدگی‌های جزئی ممکن است با درد و ناراحتی همراه نباشند. بسته به شدت آسیب، علائم زیر در جوانان ایجاد میشود:
- وجود خون در ادرار
- ناتوانی در ادرار کردن
- بی اختیاری ادرار
- خونریزی از واژن
- خونریزی از راست روده
در صورت شدت خونریزی و آسیب شدید وارد شده به لگن به همراه آسیب به اندام‌های داخلی، ممکن است بدن با شوک مواجه شده و یا فرد به دلیل آسیب جدی داخلی و خونریزی شدید جان خود را از دست بدهد. آسیب‌های لگن نیاز به مداخله فوری پزشکی داشته و در اولین فرصت باید درمان مناسب آغاز شود.
درباره سونوگرافی شکم و لگن و نحوهانجام آن بیشتر بدانید
شکستکی لگن و بارداری
احتمال بروز تصادف و حوادثی که به شکستگی استخوان‌ها از جمله لگن منجر شوند در زنان باردار هم وجود دارد. با توجه به محدودیت‌های حرکتی ناشی از اضافه وزن و… به نظر می‌رسد که زنان باردار در خطر بیشتر در مورد سقوط از پله‌ها و… قرار داشته باشند. ضربه به لگن در دوران بارداری می‌تواند تهدید کننده زندگی مادر و جنین باشد. آن چه بیش از شکسته شدن لگن در زنان باردار شیوع دارد، در رفتگی مفصل لگن است که معمولا به دلایل زیر روی می‌دهد:
- ترشح هورمون‌های مخصوص در بدن مادر که به شل شدن بافت متصل کننده استخوان‌ها منجر میشود.
- اضافه وزن بیش از حد در دوران بارداری که با ایجاد فشار بیشتر به مفاصل و استخوان‌ها می‌تواند باعث دررفتگی لگن شود.
- عدم تعادل بدن در دوران بارداری یا قرار گرفتن نوزاد در یک سمت که ممکن است باعث ایجاد فشار بیشتر به یک طرف بدن شود.
- پوکی استخوان موقتی که ممکن است در دوران بارداری روی دهد و به ندرت باعث بروز شکستگی در لگن هم شود. این عارضه در اثر کمبود کلسیم در دوران بارداری و با احساس درد در لگن و کشاله ران همراه است.
- نحوه خوابیدن که می‌تواند باعث اعمال فشار زیاد به ناحیه لگن و آسیب به آن شود.
لازم است که زنان باردار در معاینات منظم و دوره‌ای خود، هر نوع درد و مشکل در ناحیه لگن را با پزشک مطرح کرده و در صورت بروز ضربه یا آسیب به آن، نسبت به پیگیری و درمان مناسب اقدام کنند.
افراد از چند روز بعد از جراحی لگن می‌توانند به کمک واکر راه رفتن را آغاز کنند
درمان شکستگی لگن
در صورت بروز یک شکستگی جدی در ناحیه لگن حتما باید از اورژانس کمک گرفت. در این شرایط لازم است که بدن فرد آسیب دیده به وسیله یک پتو یا هر پوشاننده دیگری گرم نگه داشته شده و از جا به جا کردن او توسط افراد عادی و غیر آموزش دیده خودداری شود. درمان این عارضه به شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد. برای شکستگیهای جزئی، بهترین روش استراحت و مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا مسکن‌های تجویز شده توسط پزشک است. البته ممکن است که پزشک استفاده از تمرینات فیزیوتراپی یا کمک گرفتن از عصا برای راه رفتن را هم به فرد توصیه کند. پس از حدود ۸ تا ۱۲ هفته فرد می‌تواند به زندگی عادی و طبیعی خود برگردد.
اما شکستگیهای شدید لگن که شامل چند آسیب و شکستگی میشود می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. بروز شوک، خونریزی شدید داخلی و آسیب به اندام‌های داخلی در چنین شرایطی دور از ذهن نیست. اصلی‌ترین هدف در این موقعیت، کنترل خونریزی و تثبیت وضعیت فرد آسیب دیده است. معمولا این نوع آسیب به جراحی نیاز داشته و پس از آن، فیزیوتراپی طولانی مدت و توانبخشی هم برای درمان بهتر به کمک فرد خواهد آمد. گاهی هم از جراحی تعویض لگن برای جبران آسیب‌های شدید این اندام استفاده میشود. در روش جراحی، متخصص ارتوپدی استخوان‌های لگن آسیب دیده را کنار هم قرار می‌دهد و به وسیله ابزارهای زیر آن‌ها را به هم متصل می‌کند:
بیشتر بخوانید: علائم زخم معده
پین یا پیچ‌های جراحی
این وسیله معمولا برای اتصال استخوان در افراد جوان‌تر و فعال‌تر و در ترمیم شکستگی‌هایی استفاده میشود که استخوان ران به لگن بپیوندد. برای افراد سالمند و غیر فعال ممکن است به یک دستگاه فلزی با مقاومت بالا که در مفصل ران قرار می‌گیرد نیاز باشد تا جایگزین سر استخوان ران شود.
پیچ فشرده سازی و صفحات کناری
این مورد برای نوعی شکستگی مفصل ران به کار می‌رود که استخوان شکسته را در جای خود نگه دارد. این در شرایطی است که اجازه می‌دهد سر استخوان ران به طور عادی در سوکت مفصل ران (استابولوم) حرکت کند.
صفحات و پیچ‌ها
از این روش برای جا به جایی قطعات شکسته استفاده میشود و زمانی انجام می‌گیرد که سوکت مفصل ران دچار شکستگی شده باشد.
درباره درمان پوکی استخوان و درد مفاصل بیشتر بدانید
عوارض بعد از جراحی شکستگی لگن
درمان شکستگی در لگن چه از طریق جراحی ترمیمی و چه جراحی تعویض مفصل، با عوارض خاصی همراه است. به نظر می‌رسد که بیمار به ویژه در چند هفته اول با عوارض زیر مواجه شود:
- وجود کبودی، درد یا قرمز شدن بخش‌هایی از پا که نشانه‌های غیر عادی تلقی نمی‌شوند. اما وجود لخته خون در پا ممکن است نشانه ترومبوز ورید عمقی بوده و نیاز به مداخله پزشکی داشته باشد.
- احساس درد در قفسه سینه همراه با نفس نفس زدن که ممکن است نشانه آمبولی ریوی باشد.
- بروز عفونت که برای پیشگیری از آن معمولا از آنتی بیوتیک استفاده میشود.
- تغییر طول پا که معمولا در بیمارانی روی می‌دهد که نیاز به تغییر مفصل داشته‌اند.
بسته به شدت آسیب و حساسیت عمل ممکن است چند مورد از این عوارض مشاهده شود. پرستاران و متخصصان فیزیوتراپی به بیمار کمک خواهند کرد تا زود فعالیت‌های اولیه خود را آغاز کند. راه رفتن در روزهای نخستین ممکن است باعث درد و ناراحتی شود. در این شرایط باید با صبر و آرامش، تمرینات فیزیوتراپی و پیاده روی‌های کوتاه را برای برگشت به روال عادی زندگی انجام داد.
بیشتر بخوانید: نحوه مصرف خوراکی ماری جوانا
درمان شکستگی لگن بدون جراحی
گاهی برای درمان افراد سالمندی که قبل از شکستن لگن هم نمی‌توانستند راه بروند و یا به دلایل مختلفی نمی‌توانند بیهوشی را تحمل کنند، از درمان بدون عمل جراحی استفاده میشود. در این روش از استراحت مطلق برای بهبود شکستگی در لگن استفاده میشود. در طی این مدت لازم است که پزشک دائما وضعیت بیمار را بررسی کرده و به کمک عکس‌برداری منظم و دوره‌ای، روند بهبودی بیمار را کنترل کند. گاهی طولانی شدن این نوع درمان می‌تواند منجر به زخم بستر، بروز عفونت و یا ایجاد لخته خون در پاها شود. در چنین شرایطی حتما باید با پزشک مشورت کرده و از توصیه‌های درمانی او استفاده کرد. این روش گرچه همیشه بهترین روش نیست، اما گاهی تنها راه باقی مانده است و باید با دقت زیادی انجام شود. با این حـال ممکن است که در مواردی، در استخوان لگن جا به جایی روی دهد و به شکل طبیعی ترمیم نشود.
شما میتوانید از بخش پزشک آنلاین سایت حال با پزشکان و مشاوران آنلاین در هر ساعت از شبانه روز ارتباط برقرار کنید.
تمرینات فیزیوتراپی و استفاده از دوچرخه ثابت از روش‌های توانبخشی برای بهبود آسیب‌دیدگی‌های لگن است
عوارض شکستگی لگن
ایجاد عوارض ناشی از شکستگی در لگن به شدت آسیب استخوانی و سن بیمار متفاوت است. هر چه سن بیمار بیشتر باشد، احتمالا عوارض شدیدتری را تجربه خواهد کرد؛ به ویژه اگر دچار درجاتی از پوکی استخوان هم باشد. البته نباید فراموش کرد که درمان به موقع و مناسب می‌تواند از شدت این عوارض کاسته و بازگشت به زندگی طبیعی را برای فرد به همراه داشته باشد. به هر حـال از رایج‌ترین عوارض شکستگی در لگن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
از کار افتادگی
هر چه شدت آسیب وارده بیشتر باشد، احتمال موفقیت درمان هم کمتر خواهد بود. در چنین شرایطی ممکن است فرد برای همیشه نیازمند عصا، واکر یا ویلچر بوده و یا کاملا زمین‌گیر شود.
عفونت‌های استخوانی
در آسیب‌هایی که با زخم‌های باز همراه هستند، احتمال آلوده شدن میکروبی استخوان‌ها و بروز عفونت وجود دارد.
سیاه شدن استخوان
در صورتی که آسیب با پارگی عروق خونی همراه باشد، خون کافی به استخوان‌ها نرسیده و آسیب وارده منجر به کاهش تراکم استخوان سیاه شده میشود. (درباره آزمایش تراکم استخوان بیشتر بدانید)
سائیدگی مفصل یا آرتروز
گاهی با وجود ترمیم مناسب بافت استخوانی لگن، ممکن است که غضروف‌ها به خوبی ترمیم نشوند. در چنین شرایطی، سطح بین استخوان ران و لگن دارای لغزندگی کافی نبوده و منجر به سائیدگی مفصل یا آرتروز میشود.
رشد استخوان اضافه در محل ترمیم
رشد ناخواسته استخوان‌های اضافی در محل آسیب ممکن است باعث اختلال در حرکات مفصل مثل خشکی و محدودیت حرکتی آن شوند.
سوالات پزشکی خود را میتوانید از بخش سوال پزشکی از هوش مصنوعی آنلاین سایت حال بپرسید.
غذاهای مفید برای شکستگی لگن
ترمیم بافت استخوانی آسیب دیده علاوه بر استراحت و مراقبت‌های فیزیکی، به تغذیه مناسب هم نیاز دارد. داشتن یک برنامه غذایی استاندارد می‌تواند سرعت ترمیم آسیب دیدگی‌ها را افزایش داده و باعث برگشت سریع‌تر فرد به زندگی عادی شود. از نکات مهم تغذیه‌ای برای درمان شکستگی لگن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف غذاهای حاوی املاح و ویتامین‌ها از جمله کلسیم، منیزیوم، روی، ویتامین سی و دی و…
- نوشیدن آب کافی برای افزایش سوخت و ساز بدن و دفع مواد زائد
- داشتن یک برنامه غذایی متنوع حاوی میوه‌ها و سبزیجات کافی
- دوری از غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی‌های صنعتی و گازدار
- مصرف پروتئین کافی برای کمک به جوش خوردن استخوان‌ها
توصیه میشود که این افراد در رژیم غذایی خود به مقدار کافی مرغ و ماهی، حبوبات، سبزیجات سبز برگ مثل اسفناج و بروکلی، لبنیات کم چرب مثل شیر و ماست و آب کافی مصرف کنند. هم‌چنین دوری از مصرف شکر و نمک، کافئین، گوشت قرمز و دخانیات می‌تواند به ترمیم زودهنگام استخوان‌ها کمک کند.
بیشتر بخوانید: درد مفاصل و کمبود کلسیم
عکس شکستگی لگن
بهترین راه برای تشخیص شکستگی در لگن و شدت آن، عکس‌برداری است. این کار به وسیله ام آر آی و سی تی اسکن انجام شده و نوع و میزان شکستگی را با وضوح بالا نشان می‌دهد. در ادامه چند نمونه از عکس‌های گرفته شده از آسیب‌های لگن را مشاهده می‌کنید:
سقوط، تصادف و ضربه شدید به ناحیه تحتانی بدن می‌تواند باعث شکسته شدن لگن شود
شکستگی ناپایدار لگن به ایجاد چند آسیب و شکستگی در نواحی مختلف آن گفته میشود
گاهی آسیب به ناحیه لگن منجر به در رفتگی مفصل ران میشود
حرف آخر
شکستگی لگن از جمله شکستگیهای غیر معمول است که اغلب در اثر ضربه، تصادف و حوادث ورزشی روی می‌دهد. این عارضه در سالمندان و به ویژه مبتلایان به پوکی استخوان ممکن است به سادگی و با کوچک‌ترین ضربه‌ای ایجاد شود. هر چه شدت آسیب وارده به این ناحیه بیشتر باشد، ترمیم و بازسازی بافت هم دشوارتر بوده و در مواردی ممکن است منجر به از کار افتادگی و حتی مرگ شود. لازم است در صورت بروز هر گونه حادثه که منجر به آسیب لگن شده است از راهنمایی تخصصی پزشکی کمک بگیرید. پزشکان متخصص حال آماده پاسخگویی به سوالات شما در این زمینه هستند. در موارد آسیب دیدگی شدید، از جراحی برای درمان شکستگی لگن استفاده میشود. شما در مورد روش‌های درمانی مناسب آن چه می‌دانید؟
سوالات متداول
چرا شکستگی لگن کشنده است؟
لگن رابط بین بخش بالایی و پایینی بدن است و به دلیل قرار گرفتن اندام‌های مهم و شریان‌های حیاتی در ناحیه لگن، هر نوع آسیب جدی و شدید در این ناحیه می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
آیا شکستکی لگن باعث مرگ می شود؟
در صورتی که آسیب وارده خیلی شدید بوده و با خونریزی همراه باشد و امکان درمان و ترمیم آن به راحتی میسر نباشد، می‌تواند به مرگ منجر شود. طبق آمارها حدود ۲۵ درصد سالمندان مبتلا به آن در یک سال اول فوت می‌کنند.
شکستگی لگن چه مدت خوب میشود؟
مدت درمان بستگی به میزان و شدت آسیب دارد. انواع خفیف آن طی چند هفته بهبود می‌یابند اما موارد شدید ممکن است به چند ماه زمان نیاز باشد تا فرد بتواند به زندگی طبیعی خود برگردد.
آیا شکستگی لگن بدون جراحی خوب می شود؟
در شکستگیهای خفیف، مواردی که بیمار پیش از شکسته شدن لگن زمین گیر بوده یا امکان بیهوشی وجود ندارد میتوان به کمک استراحت مطلق، تمرینات فیزیوتراپی استاندارد و دارو به درمان این عارضه پرداخت.
برای درمان شکستگی لگن از چه پزشکی کمک بگیریم؟
درمان این عارضه چه به کمک جراحی و چه بدون نیاز به آن باید تحت نظر یک پزشک متخصص ارتوپدی انجام شود. برای این منظور میتوانید از پزشکان حاضر در سامانه حال کمک بگیرید.
منابع
