عناوین مقاله
دوران بارداری یکی از مهمترین دوران زندگی زنان است که اغلب از آن به عنوان تجربهای منحصر به فرد نام میبرند. تغییرات بسیار زیادی در این دوره در روح و جسم زن روی میدهد و او را به تدریج برای مادر شدن آماده میکند. زایمان و فرآیند آن، آخرین بخش بارداری و شاید مهمترین آن باشد. این مرحله با نشانههای خاصی همراه است که به آنها علائم زایمان میگویند. متخصصان معتقدند این علائم به دلیل ترشح هورمونهای خاصی توسط جنین آغاز میشوند. مادران باردار در طول دوره بارداری، کم کم برای زایمان آماده شده و با راهنمایی پزشک، علائم آن را میشناسند. شناخت درست این مرحله و توانایی مدیریت آن باعث میشود تا زایمان ایمنتر و سالمتری را پشت سر گذاشته و با خیال راحت نوزاد خود را در آغوش بگیرند. برای کسب راهنمایی در این زمینه میتوانید از مشاوره آنلاین حال کمک بگیرید.
یک بارداری طبیعی و سالم حدود چهل هفته طول میکشد. اما پزشکان به مادران باردار هشدار میدهند که از هفته ۳۸ بارداری آماده زایمان باشند. به نظر میرسد علائم زایمان، بیشتر طی این هفتهها شروع شده و به تدریج افزایش مییابد تا زمان تولد نوزاد فرا برسد. گرچه زایمان در هفته چهل و یک، چهل و دو و یا پیش از هفته سی و هفتم بارداری هم اتفاق عجیبی نیست؛ اما لازم است برای کنترل وقایع احتمالی در طول این مدت با پزشک خود در تماس باشید. معمولا هفته ۳۸ تا اوایل هفته ۳۹ بارداری توسط پزشکان برای زایمان سزارین در نظر گرفته میشود. البته همه چیز به شرایط مادر و جنین بستگی دارد. پزشکان میگویند رشد نوزاد پیش از شروع سه هفته پایانی بارداری کامل شده و طی این سه هفته، برای وزنگیری بیشتر به طور طبیعی در رحم باقی میماند.
شناخت علائم زایمان به ویژه برای زنانی که قصد زایمان طبیعی دارند خیلی مهم است. مشاوره منظم با پزشک متخصص و شرکت در دورههای آمادگی پیش از بارداری ویژه پدران و مادران، آنها را نسبت به وقایع پیشرو آگاهتر خواهد کرد. گرچه زایمان در هر زن نسبت به دیگری متفاوت است و زمان دقیق آن را نمیتوان پیشبینی کرد، اما نشانههایی برای تشخیص زمان نزدیک شدن به آن وجود دارد. این نشانهها بین دو تا سه هفته پیش از زایمان به تدریج شروع شده و نوع و شدت علائم در این مدت ممکن است تغییر کنند. لازم است مادران نسبت به وقوع آنها آگاه شده و بدانند هر نشانهای را چطور کنترل کنند. در ادامه با چند مورد از اصلیترین علائم زایمان آشنا خواهید شد:
کمر درد
کمر درد یکی از شایعترین نشانههای نزدیک شدن به زمان زایمان است. بسیاری از زنان در هفتههای پایانی بارداری آن را تجربه میکنند. این کمر درد ممکن است به شکل پیوسته و یا انقباضات دردناک کوتاه باشد که بعد از مدتی برطرف میشود. مفاصل ناحیه لگن به ویژه در سه ماهه سوم بارداری کم کم شل میشوند تا شرایط لگن را برای خروج نوزاد آماده کنند. این درد بیشتر در ناحیه پایین کمر حس میشود.
همینطور شما میتوانید درباره دیسک کمر نیز مطلبی را بخوانید.
پایین آمدن نوزاد
معمولا در دو هفته آخر بارداری، نوزاد به طرف پایین حرکت کرده و وارد لگن میشود. این یکی از مهمترین نشانههای نزدیک شدن به زایمان است و ممکن است باعث شود شکم زن، پایینتر به نظر برسد. البته همه زنان آن را به صورت شفاف احساس نمیکنند و پزشک یا ماما از طریق معاینه میتواند پایین آمدن کودک را تشخیص دهد. چنین وضعیتی به معنی این است که جنین در حـال آماده شدن برای تولد است و در حالت سر به طرف پایین قرار دارد. این نشانه در زنانی که زایمان اول را تجربه میکنند ممکن است زودتر روی دهد. به نظر میرسند جنین در زایمانهای بعدی، در فاصله کمی پیش از زایمان در چنین حالتی قرار گیرد. قرار گرفتن جنین در این وضعیت باعث تنفس بهتر مادر (به دلیل کاهش فشار بر دیافراگم) و تکرر ادرار (به دلیل افزایش فشار بر مثانه) میشود.
درد کمر در هفتههای پایانی بارداری یکی از اصلیترین علائم نزدیک شدن به زمان زایمان است
انقباضات رحم
در آخرین روزهای بارداری، رحم با انجام تمرین انقباضات رحمی شروع به تمرین زایمان میکند. این انقباضات به تدریج جنین را در موقعیت پایینتر قرار میدهند و به او برای خروج از رحم کمک میکنند. زنانی که قاعدگیهای دردناک را تجربه کردهاند، انقباضات رحم پیش از زایمان را دردهای کوتاهی مشابه آن توصیف میکنند. این انقباضات با نزدیک شدن به زمان زایمان، شدیدتر و فواصل آنها هم کوتاهتر میشود. برخی زنان انقباضات نامنظم و خفیفی را در اواخر سه ماهه سوم بارداری تجربه میکنند که به آن زایمان کاذب میگویند.
انقباضات رحم مرتبط با زایمان واقعی در ساعات پایانی به فاصله پنج تا ده دقیقه از هم روی داده و شدت و درد ناشی از آنها هم بیشتر خواهد شد. گفته میشود که این انقباضات از قسمت پشت شروع میشود و کم کم به جلو میرسند. شدت این دردها میتواند در افراد مختلف بسیار متفاوت باشد. پس برای مراجعه به بیمارستان، بیشتر بر فواصل بین حملات درد و نزدیک شدن آنها به هم توجه کنید.
بیشتر بخوانید: فلوکستین برای چیست؟
تکرر ادرار
پایین آمدن نوزاد، فشار وارده بر دیافراگم مادر را کم میکند و در نتیجه انتظار میرود او تنفس بهتری داشته باشد. اما در این مرحله با یک مشکل جدید یعنی تکرر ادرار مواجه میشود. زمانی که سر نوزاد وارد لگن میشود، فشار بیشتری به مثانه وارد میکند. این فشار باعث میشود مادر باردار دائما احساس دفع ادرار داشته باشد. البته این نشانه مختص هفتههای آخر بارداری نیست؛ اما احتمالا دفعات آن در اواخر این دوره بیشتر خواهد شد.
راجع به تکرر ادرار نیز میتوانید مطلبی را در بلاگ بخوانید.
پاره شدن کیسه آب
نوزادان در رحم مادر و درون یک کیسه پر از مایع آمونیوتیک قرار دارند. این کیسه ممکن است چند روز یا چند ساعت پیش از شروع زایمان، در حین زایمان و یا توسط پزشک یا ماما پاره شود. مایع موجود در این کیسه بیرنگ و بدون بو است و معمولا پس از پاره شدن طبیعی به تدریج و کم کم خارج میشود. اما برخی از زنان ممکن است با حجم بیشتری از آب مواجه شوند. بهتر است در صورت خروج غیر عادی آب از بدن با مشاور خود تماس بگیرید تا تفاوت آن با ادرار را برای شما شرح دهد. پس از خروج این آب، محافظت جنین توسط آن کاهش یافته و ممکن است در معرض عفونت قرار گیرد. به همین دلیل پزشکان ترجیح میدهند پس از پاره شدن کیسه آب، نوزاد را در کمترین زمان ممکن به دنیا بیاورند.
ترشحات مخاطی واژینال
سلولهای دهانه رحم در زنان به طور طبیعی مخاطی را ترشح میکنند که دهانه رحم را در طول دوره بارداری بسته نگه دارند. زمانی که زایمان نزدیک میشود، این مخاط از واژن بیشتر افراد خارج شده و مشخص میشود که زمان خروج نوزاد نزدیک است. البته این مسئله در همه زنان روی نمیدهد و در برخی از آنها ممکن است ترشحات خونآلود باشد. خروج ترشحات مخاطی معمولا چند روز پیش از زایمان روی میدهد. افزایش ترشحات واژینال به رنگ صورتی یا قهوهای یکی از علائم زایمان است که در اثر شل شدن پلاک مخاط در اثر باز شدن تدریجی دهانه رحم اتفاق میافتد.
شما همینطور میتوانید درباره ترشحات واژینال مطلبی را در بلاگ بخوانید.
گشاد شدن دهانه رحم
باز شدن دهانه رحم که اصطلاحا به آن اتساع دهانه رحم میگویند، از اصلیترین نشانههای زایمان است. میزان باز شدن آن توسط ماما یا پزشک متخصص زنان و بعد از معاینه تعیین میشود. این باز شدن در روزهای پایان بارداری به تدریج انجام میشود و در هفته آخر و به ویژه ساعات پیش از زایمان به بیشترین حد خود (حدود ۱۰ سانتیمتر) میرسد. میزان آن ممکن است در مادرانی که اولین بارداری را تجربه میکنند کمتر باشد. گشاد شدن کامل دهانه رحم نشانه آمادگی بدن مادر برای زایمان است.
افزایش انرژی یا غریزه لانهسازی
بسیاری از زنان باردار همواره از خستگی و بیحالی در طول دوران بارداری گلایه دارند. اما به طرز معجزهآسایی، ممکن است در سه ماهه سوم و به ویژه در هفتههای پایانی، احساس نشاط و انرژي بیشتری داشته باشند. این احساس باعث میشود بتوانند شرایط را از نظر روحی و جسمی برای ورود نوزاد آماده کنند. متخصصان این ویژگی را به عنوان غریزه لانهسازی نام برده و آن را مشابه لانهسازی در قلمرو حیوانات میدانند.
نازک شدن دهانه رحم
گشاد شدن دهانه رحم در هفتههای آخر بارداری به تدریج باعث نازک شدن آن هم میشود. کارشناس متخصص در حین معاینه معمولا متوجه نازکی آن شده و زمان تقریبی زایمان را تخمین میزند.
اسهال
فشاری که در اثر ورود سر نوزاد به لگن ایجاد میشود، ممکن است باعث احساس نیاز بیشتر به دفع مدفوع و یا بروز اسهال شود. در طی این دوره احتمالا حرکات روده هم بیشتر خواهد شد. بعضی از زنان ممکن است حالت تهوع و استفراغ را در چنین شرایطی تجربه کنند.
تورم بدن به ویژه پاها در آخرین روزهای بارداری شایع است اما در برخی موارد نیاز به پیگیری دارد
علائم زایمان زودرس
زایمان طبیعی معمولا در هفته چهلم بارداری انجام میشود؛ اما ممکن است یک یا دو هفته دیرتر یا زودتر باشد. به زایمان پیش از موعد که قبل از هفته سی و هفتم بارداری روی میدهد، زایمان زودرس میگویند. نوزادانی که در این شرایط به دنیا میآیند، احتمالا به مراقبتهای بیشتری نیاز خواهند داشت. گاهی پزشکان با استفاده از دارو میکوشند تا این علائم را مدیریت کرده و زایمان را به زمان مقرر آن منتقل کنند. علائم زایمان زودرس بیشتر در بارداریهای چند قلویی، مادران سیگاری، مشکلات مربوط به جفت یا رحم، بعضی از بیماریهای خود ایمنی، افسردگی، استرسهای شدید روحی یا وجود نقص در جنین مشاهده میشود. نوزادان متولد شده در چنین شرایطی احتمالا با وزن کمتر، مشکلات تنفسی و بینایی و عدم رشد کامل اندامها مواجه بوده و نیاز به دریافت خدمات ویژه دارند.
مهمترین علائم زایمان زودرس شامل احساس فشار و کشش در ناحیه پایین شکم، لکه بینی یا خونریزی خفیف، پاره شدن کیسه آب و کمر درد مداوم است. این نشانهها که مختص آخرین هفتههای بارداری است، در برخی زنان زودتر روی داده و میتوانند نشاندهنده وقوع زایمان زودهنگام باشند. توصیه میشود در اولین فرصت با پزشک خود تماس بگیرید و نگران اشتباه گرفتن شرایط با علائم زایمان کاذب نباشید. پزشک به خوبی شما را در این زمینه راهنمایی خواهد کرد. متخصصان میگویند نوزادان زودرس ممکن است بیشتر از سایر نوزادان در معرض مشکلاتی مثل اختلالات رفتاری، یادگیری و یا برخی از بیماریهای جسمی قرار گیرند.
راجع به لکه بینی به طور مفصل میتوانید مطلبی را در حال بخوانید.
علائم زایمان طبیعی
علائم زایمان طبیعی در زنان مختلف میتواند بسیار متفاوت باشد. علائم اولیه زایمان در ماه پایانی بارداری و بیشتر در دو هفته آخر قابل لمس است. البته برخی از زنان ممکن است تا روزهای آخر هیچ نشانه خاصی نداشته باشند.
به طور معمول از حدود دو تا سه هفته پیش از زایمان، مادر باردار شرایطی مثل کمر درد، احساس سنگینی زیر شکم ناشی از ورود جنین به لگن و انقاباضات خفیف بارداری را به تدریج تجربه خواهد کرد. هر چه زمان زایمان نزدیکتر میشود، احتمالا شدت این دردها و تعداد دفعات آنها هم افزایش مییابد. این موارد نشانه آماده شدن لگن و دهانه رحم برای خارج شدن جنین هستند.
در روزهای پایانی، کم کم دهانه رحم شل و باز شده و در زمان زایمان، قطر آن ممکن است به ۱۰ سانتیمتر برسد. مدت زمان زایمان و درد آن هم در افراد مختلف متفاوت است و میتواند بین یک تا بیست ساعت طول بکشد. برخی از زنان به ویژه در اولین زایمان خود ممکن است برای مدت طولانیتری با درد و ناراحتی دست و پنجه نرم کنند. شناخت علائم زایمان طبیعی و مدیریت شرایط توسط مادر و پزشک میتواند این فرآیند را کوتاه و مدت زمان بستری شدن در بیمارستان را کوتاهتر کند.
بیشتر بخوانید: آریتمی قلبی چیست؟
علائم درد زایمان
آنچه که از آن به عنوان درد زایمان نام برده میشود، درد شکم، کمر و زیر شکم ناشی از انقباضات رحم است. رحم باید برای هدایت جنین به سمت خارج از بدن، از این انقباضها کمک بگیرد. چنین دردهایی در آخرین روزهای بارداری به تدریج آغاز شده و با نزدیک شدن به زمان زایمان، شدیدتر و فاصله بین آنها کوتاهتر میشود.
در برخی از زنان، این دردها نشانه زایمان حقیقی نیستند و به آنها علائم زایمان کاذب میگویند. لازم است که زنان باردار نسبت به تفاوت این دردها با هم آگاه باشند و در صورت مشاهده دردهای زایمان واقعی، پزشک خود را مطلع کنند.
بروز انقباضات شدید در فواصل کوتاه مهمترین نشانه زایمان قریبالوقوع است
دردهای واقعی ناشی از انقباضات زایمان معمولا در فواصل مشخصی روی میدهند و منظم هستند. این علائم درد زایمان در کمر و شکم حس میشوند و در صورت استراحت هم قطع نخواهند شد بلکه شدت آنها ممکن است کمتر شود. متخصصان میگویند بهترین زمان مراجعه به بیمارستان برای زایمان، موقعی است که فاصله بین حملات درد به پنج تا ده دقیقه رسیده و شدت آنها زیاد و طول مدت حمله درد، بین نیم تا یک و نیم دقیقه باشد. البته اگر پیش از این مرحله شاهد خروج مایعات، خون یا ترشحات واژینال بودید، باید حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
علائم درد زایمان پسر
برخی افراد بر اساس عقاید سنتی باور دارند که علائم درد زایمان پسر و دختر متفاوت است. اما پزشکان میگویند احتمالا دختر و پسر بودن جنین تفاوتی در درد زایمان و علائم وقوع آن ندارد. البته زایمان اول ممکن است نسبت به زایمانهای بعدی با درد بیشتر همراه بوده و طولانیتر باشد. گرچه همه زنان باردار چنین شرایطی را تجربه نمیکنند و در برخی، وضعیت کاملا برعکس خواهد بود. به هر حال، نکته مهم در مدیریت علائم درد زایمان پسر و دختر، شناخت و توانایی کنترل آنها است. میتوان گفت که در بیشتر زنان، درد لگن، شکم و کمر، پاره شدن کیسه آب و شدت گرفتن انقباضات رحم از اصلیترین نشانههای زایمان هستند.
بیشتر بخوانید: قرص متفورمین ۵۰۰ برای بارداری
علائم زایمان در هفته ۳۸
جنین در هفته سی و هشتم بارداری آماده تولد است و اندامهای حیاتی او به رشد کامل رسیدهاند. با این حـال پزشکان ترجیح میدهند که برای زایمان طبیعی تا زمانی که بدن تصمیم به خروج جنین میگیرد صبر کنند. علائم زایمان در هفته ۳۸ (گاهی کمی زودتر یا دیرتر) آغاز میشوند. بسیاری از زنان احتمالا در این هفته با کمر درد خفیف، احساس فشار در لگن ناشی از جابهجایی جنین، افزایش ترشحات واژینال و تکرر ادرار مواجه هستند. این علائم اغلب خیلی خفیف هستند؛ اما لازم است در مورد آنها با پزشک خود صحبت کنید. انقباضات رحمی احتمالا در این روزها خیلی محسوس نیست؛ اما ممکن است وجود داشته باشد.
در صورتی که با علائمی مثل پاره شدن کیسه آب، سردرد و سرگیجه، عدم تحرک جنین و درد و خونریزی شدید مواجه شدید، لازم است فورا با پزشک خود تماس گرفته و با مجوز او به مرکز درمانی مراجعه کنید. با توجه به این که ممکن است نوزاد طبیعی و سالم در هفته سی و هشتم بارداری هم به دنیا بیاید، پس علائمی مثل انقباضات پیدرپی که با دراز کشیدن و استراحت رفع نمیشوند، پاره شدن کیسه آب و اسهال را نادیده نگیرید. این علائم ممکن است نشانه به دنیا آمدن نوزاد در ساعات پیشرو باشند.
بیشتر بخوانید: قرص سفیکسیم برای عفونت رحم
علائم زایمان در هفته ۳۹
هفته سی و نهم بارداری میتواند آخرین گام برای رسیدن به خط پایان و تولد نوزاد باشد. در این هفته، بدن برای زایمان آمادهتر شده و احتمالا دهانه رحم به تدریج شروع به باز شدن خواهد کرد. انقباضات رحمی شدت بیشتری پیدا میکنند و ترشحات پستانی کم کم آغاز میشوند. کمردرد زیاد، احساس خستگی، تورم بدن به ویژه پاها و تکرر ادرار، بیش از پیش به مادر باردار فشار وارد میکند. در این شرایط باید فواصل دردها و انقباضهای رحم را اندازهگیری کنید و در صورت نزدیک شدن آنها، بلافاصله به پزشک خود اطلاع دهید.
اگر با مشکلاتی مثل تورم ناگهانی، درد زیاد و تهوع و سردرد شدید هم مواجه بودید، لازم است از فوریتهای پزشکی کمک بگیرید. این علائم میتوانند نشانهای از مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی باشند. بهتر است نسبت به وقوع این علائم، چه در هفتههای پایانی بارداری و چه در طول دوره، حساس باشد و در صورت مشاهده آنها به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
عوارض زایمان طبیعی
روشی که برای زایمان انتخاب میشود به عوامل مختلفی مثل سلامتی مادر و جنین، وضعیت قرار گرفتن جنین، توانایی بدن مادر برای زایمان طبیعی و… بستگی دارد. با این که بسیاری از کشورها انجام زایمان طبیعی را یک پیشفرض میدانند، اما این یک انتخاب است و فرد میتواند با وجود داشتن شرایط لازم برای زایمان طبیعی، عمل سزارین را ترجیح دهد. اما اصرار بر زایمان طبیعی در صورتی که پزشکان انجام سزارین را ضروری میدانند، خطرناک بوده و ممکن است سلامتی مادر و جنین را تهدید کند. با این حـال اگر با وجود شرایط لازم برای انجام زایمان طبیعی، هنوز تصمیم نهایی برای آن را نگرفتهاید، ممکن است با آگاهی از فواید و عوارض زایمان طبیعی، تصمیمگیری برایتان راحتتر شود.
خطای پزشکی یا ناتوانی در کنترل زایمان طبیعی در موارد نادری باعث آسیب به جنین خواهد شد
در زایمان طبیعی تاکید بر عدم استفاده از دارو و به کارگیری تکنیکهایی برای آرام سازی و کنترل تنفس برای کاهش درد است. اما در شرایطی ممکن است با تجویز پزشک از داروهای خاصی در حین زایمان استفاده شود. حتما تا کنون درباره فواید زایمان طبیعی نکات زیادی شنیدهاید. زنانی که این نوع زایمان را پشت سر میگذراند، نسبت به زنانی که سزارین کردهاند، زودتر به زندگی عادی خود باز میگردند. روند جمع شدن رحم در آنها سریعتر است و با نوزاد خود ارتباط بهتری برقرار خواهند کرد. اما ممکن است در دراز مدت و پس از چند زایمان طبیعی، با عوارضی مثل افتادگی رحم یا واژن، هموروئید و خونریزیهای طولانی مواجه شوند.
ناتوانی در انجام زایمان طبیعی یا خطای پزشکی در حین انجام آن ممکن است باعث خونریزی، بروز مشکلاتی برای جنین از جمله آسیب دیدگی جمجمه و یا مرگ جنین در رحم شود. اگر مادر و جنین در موقعیت مناسبی قرار دارند، احتمالا انجام زایمان طبیعی خطر خاصی نخواهد داشت. با این حـال تصمیمگیری در این زمینه به بررسی وضعیت توسط پزشک و انتخاب مادر بستگی دارد. در این زمینه حتما با پزشک خود مشورت و تمام جوانب آن را بررسی کنید تا بهترین تصمیم ممکن را بگیرید.
حرف آخر
به مرحله پایانی بارداری که طی آن جنین از بدن مادر خارج میشود، زایمان میگویند. این فرآیند ممکن است بین هفته ۳۸ تا ۴۲ بارداری روی دهد و به دو شکل طبیعی یا سزارین انجام میشود. به زایمان پیش از هفته ۳۷، زایمان زودرس میگویند. نزدیک شدن به مرحله زایمان با بروز علائمی در بدن مادر و تغییراتی در جنین همراه است. در هفتههای پایانی بارداری، جنین به سمت پایین لگن حرکت کرده و این مسئله باعث فشار بر مثانه و بروز تکرر ادرار میشود. افزایش انقباضات رحمی، باز شدن دهانه رحم، بروز کمر درد و درد و فشار در ناحیه زیر شکم و پاره شدن کیسه آب هم از مهمترین علائم زایمان هستند. برای مشورت با پزشکان متخصص در این خصوص میتوانید از مشاوران حال کمک بگیرید.
سوالات متداول
علائم زایمان چیست؟
نشانههایی مثل باز شدن تدریجی دهانه رحم، کمر درد، احساس سنگینی و فشار در پایین شکم و لگن، تکرر ادرار، انقباضات رحمی و… از علائم زایمان هستند که در دو یا سه هفته پایانی بارداری روی میدهند.
اولین علائم زایمان چیست؟
بیشتر زنان دردهای پیوسته یا گاه و بیگاه در کمر را در هفتههای آخر بارداری احساس میکنند که میتواند جزو اولین علائم زایمان باشد. البته انقباضات رحمی و باز شدن دهانه رحم هم نشانههای مهمی هستند.
علائم زایمان زودرس چیست؟
بروز علائم زایمان از جمله پاره شدن کیسه آب، باز شدن دهانه رحم، انقباضات رحمی، تکرر ادرار و… پیش از هفته سی و هفتم بارداری نشانه زایمان زودرس است. این شرایط به رسیدگی فوری پزشکی نیاز دارد.
علائم زایمان سزارین چیست؟
معمولا پزشکان هفته ۳۸ و ابتدای ۳۹ را برای سزارین انتخاب میکنند. زنان در این روزها ممکن است با علائمی مثل کمر درد، انقباضات رحمی و اسهال مواجه باشند. در صورت تشدید علائم باید فورا با پزشک تماس بگیرید.
برای مشورت درباره زایمان و علائم آن با چه پزشکی مشورت کنیم؟
شما میتوانید برای این کار از پزشکان متخصص زنان و زایمان حال که در تمامی روزهای هفته آماده پاسخگویی به شما هستند کمک بگیرید. توصیه میشود که حتما از ابتدای دوره بارداری از مشاورههای منظم پزشک خود بهرهمند شوید.
منابع