فوبیا یا هراس به واکنش ترس بیش از حد و غیر منطقی گفته میشود. افرادی که به این بیماری دچار هستند، در زمان مواجهه با منبع ترس خود، احساس عمیق ترس و وحشت غیر عادی را تجربه میکنند. چنین ترسی می‌تواند از مکان، موقعیت و یا شی خاصی ناشی شود. بر خلاف اختلالات اضطرابی عمومی، فوبیا احتمالا ناشی از یک چیز خاص و ویژه است. این نوع ترس، از ایجاد شرایط آزار دهنده تا شدیدا ناتوان کننده متغیر است. افراد مبتلا به آن متوجه ترس غیر منطقی خود می‌شوند، اما قادر به انجام کاری برای کنترل آن در موقعیت‌های خاص نیستند. این نوع ترس‌ها می‌تواند در کار، مدرسه و روابط شخصی افراد اختلال ایجاد کند. چنان‌چه دچار چنین ترس‌هایی هستید و می‌خواهید بدانید که فوبیا چیست لازم است که حتما مشاوره تخصصی دریافت کنید. برای این منظور میتوانید از سامانه مشاوره آنلاین حال کمک بگیرید.
حتما بخوانید: تست کرونا در منزل
اصطلاح فوبیا در واقع برای ترس از یک محرک خاص بیان میشود. در ادامه به شما خواهیم گفت انواع فوبیا چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد؟
سه نوع هراس وجود دارد که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) معرفی شده‌اند. این موارد عبارتند از:
فوبیای خاص
این نوع فوبیا شامل یک ترس بسیار شدید و غیر منطقی از یک محرک خاص و منحصر به فرد است. در واقع به ترس از موقعیت‌هایی گفته میشود که فرد در آنها احساس وحشت می‌کند و فرار از موقعیت برای او دشوار میشود؛ مثل ترس از آسانسور یا فضای حمل و نقل عمومی یا مواجهه با حیوانات. این نوع ترس احتمال وقوع پنیک اتک را افزایش می‌دهد. چنین فوبیایی نسبت به سایر انواع آن ساده‌تر به نظر می‌رسد؛ چون علتی قابل شناسایی دارد. از طرف دیگر در بسیاری از موارد، مواجهه با محرکهای خاص مثل مارها، حشرات و… در زندگی روزمره ممکن است همیشگی نباشد. بنابراین احتمالا این نوع فوبیا در زندگی فرد تاثیرات خیلی شدیدی نخواهد داشت.
جمع هراسی یا اضطراب اجتماعی
این فوبیا در واقع از ترس عمیق ناشی از احساس تحقیر شدن یا قضاوت شدن توسط دیگران در یک موقعیت اجتماعی منشا می‌گیرد. حضور در اجتماعات بزرگ برای افراد مبتلا به این نوع فوبیا ترسناک است. این فوبیا اغلب با خجالت و کم‌رویی اشتباه گرفته میشود، در صورتی که متفاوت از آن است. شایع‌ترین نوع این فوبیا، وحشت از صحبت کردن در جمع است. افرادی که سابقه انزوا در کودکی دارند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به این نوع فوبیا هستند.
آگورا فوبیا
این نوع فوبیا شامل ترس از قرار گرفتن در فضاهای باز و مکان‌های عمومی است. افراد مبتلا به آن معمولا از رفتن به سینما، کنسرت یا سفر با اتوبوس و قطار وحشت دارند. حضور افراد مبتلا به آگورا فوبیا در چنین مکان‌هایی ممکن است با علائمی مثل تپش قلب، عرق کردن، لرزش بدن و وحشت‌زدگی همراه باشد.
اضطراب اجتماعی و آگورا فوبیا نسبت به فوبیای خاص پیچیده‌تر هستند؛ زیرا عامل محرک آنها به راحتی شناخته نمی‌شود. از سوی دیگر، زندگی افراد مبتلا به این نوع ترس‌ها ممکن است به دلیل ناتوانی در خروج از منزل و حضور در اجتماع دشوارتر باشد. این نوع فوبیاها زمانی تشخیص داده می‌شوند که فرد شروع به سازماندهی زندگی و جلوگیری از بروز ترس‌های خود می‌کند. افراد مبتلا به این مشکلات باید از هر چیزی که اضطراب آنها را بر می‌انگیزاند جلوگیری کنند.
بیشتر بخوانید: علت خواب زیاد
علائم فوبیا
فرد مبتلا به فوبیا در مواجهه با محرک خاص علائم خاصی را تجربه خواهد کرد که شایع‌ترین آنها عبارتند از:
- احساس اضطراب غیر قابل کنترل هنگام قرار گرفتن در معرض منبع ترس
- احساس این که باید به هر قیمتی از منبع ترس دوری کند
- ناتوانی در عملکرد صحیح یا تصمیم‌گیری درست
- ناتوانی در کنترل احساسات
- انجام واکنشهای غیر ارادی مثل جویدن ناخن
ترس از قضاوت شدن یا تحقیر شدن توسط سایر افراد منجر به اضطراب اجتماعی یا جمع هراسی میشود
اگر می‌خواهید بدانید علائم فوبیا چیست می‌توان گفت شایع‌ترین و ناتوان کننده‌ترین علامت فوبیا، حمله وحشت یا پنیک اتک است. گاهی هم حملات اضطرابی در اثر ترس شدید ناشی از فوبیا ایجاد میشود که ماهیتی متفاوت از پنیک اتک دارد. برخی از شایع‌ترین نشانه‌های حمله هراس عبارتند از:
- تپش قلب شدید
- تنگی نفس
- صحبت کردن تند‌تر از حالت معمول یا ناتوانی در بیان کلمات
- خشک شدن دهان
- ناراحتی معده
- حالت تهوع
- فشار خون بالا
- لرزش بدن
- درد یا گرفتگی قفسه سینه
- احساس خفگی
- سرگیجه یا سبکی سر
- تعریق زیاد
بیشتر بخوانید: علت سردرد مداوم
تست فوبیا
تشخیص فوبیای خاص کار پیچیده‌ای نیست و اکثر مبتلایان به آن از بیماری خود آگاه هستند. اما در برخی موارد، فوبیا می‌تواند ناشناخته و یا پیچیده بوده و شناخت آن دشوارتر از فوبیای خاص باشد. در این مواقع پزشکان می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های خاصی، فرد را وادار به بروز ترس خود کرده و از نوع هراس او آگاهی یابند. یکی از این تکنیک‌ها، استفاده از تست‌های به خصوصی است که تست فوبیا مشهور هستند. پزشک می‌تواند برای هر بیمار با توجه به وضعیت ارائه شده او، از یک نوع تست کمک گرفته و از نتایج آن برای دستیابی به نکات مفیدی برای تشخیص و درمان فوبیا استفاده کند. برای استفاده از این تست‌ها میتوانید با یک روانشناس یا روانپزشک گفت‌و‌گو کرده و در صورت نیاز آن را انجام دهید.
روش های درمان فوبیا
روشهای درمان فوبیا چیست و آیا لازم است از درمان‌های دارویی استفاده کنیم؟ فوبیا یک بیماری قابل درمان است و تقریبا همه افراد مبتلا به آن از مشکل خود آگاهی دارند. این مسئله به تشخیص درست و درمان آن کمک شایانی می‌کند. صحبت با روانشناس یا روانپزشک معمولا اولین قدم در درمان هراسی است که از قبل شناسایی شده است. اگر فوبیا برای فرد مشکل جدی ایجاد نکند، اکثر افراد می‌دانند که دوری کردن از منبع ترس، بهترین راه برای کاهش استرس است. بسیاری از افراد مبتلا به فوبیای خاص هرگز به دنبال درمان نمی‌روند؛ چون می‌دانند که ترس آنها از طریق اجتناب از عامل محرک، قابل کنترل است.
اما گاهی دوری از عوامل محرک عملا امکان‌پذیر نیست. این همان چیزی است که در هراس‌های پیچیده و چند وجهی اتفاق می‌افتد. در این موارد صحبت با یک متخصص بهداشت روان می‌تواند اولین قدم برای بهبودی باشد. بیشتر انواع فوبیا را می‌توان با روشهای مناسب درمان کرد. البته هیچ درمان واحدی برای آن وجود ندارد و روش درمانی هر بیماری منحصر به فرد خواهد بود. درمان باید متناسب با فرد و ویژگی‌های او باشد تا بتواند بهترین اثربخشی را به جا بگذارد. مطابق نظر روانشناسان و روانپزشکان، درمان فوبیا می‌تواند شامل تکنیک‌های مختلف روان درمانی، دارو درمانی و یا ترکیبی از این دو روش باشد. هدف از درمان، کاهش علائم ترس و اضطراب است تا به افراد کمک کند که بتوانند واکنشهای خود را نسبت به محرکها کنترل کنند.
رفتار درمانی
استفاده از رفتار درمانی به تنهایی یا همراه با مصرف دارو، از بهترین روشها برای مقابله با فوبیا است. برخی از گزینه‌های درمانی مبتنی بر رفتار درمانی عبارتند از:
حساسیت زدایی یا مواجهه درمانی
این روش می‌تواند به افراد کمک کند تا پاسخ خود را به منبع ترس یا محرک تغییر دهند. در تکنیک‌های جدید آن از فناوری واقعیت مجازی استفاده کرده و افراد را با خیال راحت در معرض منابع ترس خود قرار می‌دهند. در این روش، افراد طی یک سری مراحل که به تدریج تشدید می‌شوند، در معرض عامل هراس خود قرار می‌گیرند. به عنوان مثال یک فرد که مبتلا به ترس از هواپیما و سفر هوایی است، لازم است که مراحل زیر را انجام دهد:
- ابتدا به پرواز فکر کند.
- درمان‌گر به او اجازه دهد که تصاویر هواپیما را مشاهده کند.
- به فرودگاه برود.
- با نشستن در یک کابین هواپیمای شبیه‌سازی شده، تمرین بیشتری انجام دهد.
- سرانجام سوار هواپیما شود.
دریافت مشاوره آنلاین پزشکی و روانشناسی یکی از بهترین روشها برای درمان بیماری‌ها از جمله مقابله با فوبیا است
رفتار درمانی شناختی (CBT)
این روش متداول‌ترین روش روان درمانی برای مقابله با انواع فوبیا است. رفتار درمانی شناختی می‌تواند به افرادی که به فوبیا دچار هستند کمک کرده و اضطراب آنها را به خوبی کاهش دهد. این روش بر شناسایی و درمان افکار منفی، باورهای ناکارآمد و واکنشهای منفی به وضعیت هراس تمرکز دارد. در این روش، درمان‌گر یا مشاور به فرد مبتلا به فوبیا کمک می‌کند تا روشهای مختلف درک و واکنش به منبع فوبیای خود را بیاموزد. این کار می‌تواند کنار آمدن با چنین شرایطی را آسان کند. از همه مهم‌تر، رفتار درمانی شناختی به شخصی که دچار هراس است آموزش می‌دهد تا توانایی کنترل عواطف و احساسات خود را به دست آورد.
دارو درمانی
پزشکان می‌توانند انواعی از داروها را برای درمان افراد مبتلا به فوبیا تجویز کنند. از پر کاربردترین این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مسدود کننده‌های بتا
این موارد می‌توانند به کاهش علائم جسمی اضطراب که معمولا با هراس همراه است کمک کنند. عوارض جانبی مصرف آنها ممکن است شامل ناراحتی معده، خستگی، بی‌خوابی و سردی انگشت‌ها باشد. شروع و پایان دوره مصرف این داروها حتما باید با تجویز پزشک و زیر نظر او انجام شود.
داروهای ضد افسردگی
مهار کننده‌های جذب مجدد سروتونین (SSRI) معمولا برای افراد مبتلا به فوبیا تجویز می‌شوند. این داروها بر سطح سروتونین مغز اثر گذاشته و باعث بهبود خلق و خو در افراد می‌شوند. مصرف داروهای مهار کننده جذب سروتونین ممکن است باعث حالت تهوع، اختلالات خواب و سردرد شود. در صورت عدم اثر بخشی این داروها، پزشک می‌تواند از مهار کننده مونوآمین اکسیداز برای درمان هراس استفاده کند. افرادی که تحت درمان به وسیله این دارو قرار دارند ممکن است مجبور باشند که از خوردن انواع خاصی از غذاها اجتناب کنند. عوارض جانبی آنها هم شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی‌قراری، سردرد و بی‌خوابی است.
مصرف داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA) مثل کلومیپرامین یا آنافرانیل هم به کاهش علائم فوبیا کمک می‌کند. عوارض جانبی این داروها می‌تواند شامل خواب‌آلودگی، تاری دید، یبوست، مشکلات ادراری، ضربان قلب نامنظم و خشکی دهان و لرزش بدن باشد.
حتما بخوانید: درمان سریع افسردگی
آرام‌بخش‌ها
بنزودیازپین‌ها نمونه‌ای از داروهای آرام‌بخشی هستند که برای درمان فوبیا تجویز میشود. این داروها می‌توانند به کاهش علائم اضطراب کمک کنند. البته استفاده از آنها برای افرادی که سابقه وابستگی به الکل دارند ممکن است مناسب نباشد. در سال ۲۰۲۰، سازمان غذا و داروی آمریکا هشدارهایی را درباره مصرف بنزودیازپین‌ها مطرح کرد. استفاده زیاد از چنین داروهایی می‌تواند به وابستگی جسمی منجر شده و ترک آنها به سلامت افراد آسیب وارد کند. ترکیب چنین داروهایی با الکل، دخانیات و سایر داروها هم ممکن است در مواردی به مرگ منجر شود. لازم است استفاده از داروهای آرام‌بخش با تجویز پزشک و زیر نظر او انجام شود.
بهترین داروی فوبیا
داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می‌توانند به آرامش و کاهش واکنشهای عاطفی و جسمی در هنگام ترس کمک کنند. به طور کلی ترکیبی از دارو و روان درمانی، بهترین روش ممکن برای غلبه بر فوبیا و درمان آن است. هم‌چنین مسدود کننده‌های بتا و آرام‌بخش‌ها هم می‌توانند به افراد برای غلبه بر فوبیا کمک کنند. اما استفاده از این روشها به همه افراد توصیه نمی‌شود؛ چون وابستگی ناشی از مصرف آرام‌بخش‌ها می‌تواند سلامت افراد را تهدید کند. لازم است برای شروع درمان فوبیا و به ویژه دارو درمانی، حتما از مشاوره پزشکان متخصص و آگاه استفاده کرده و داروهای تجویزی را در دوز مناسب و تایید شده استفاده کنید.
قرص ضد فوبیا
استفاده از دارو برای درمان فوبیا همیشه لازم نیست و معمولا مناسب‌ترین روشهای درمانی آن، مبتنی بر روان درمانی هستند. اما در برخی افراد لازم است برای پیشگیری از علائم شدید فوبیا از دارو کمک گرفت. بهتر است این داروها در بازه‌های کوتاه و تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرند. از رایج‌ترین قرص‌ها برای درمان فوبیا می‌توان به انواع آرام‌بخش‌ها، داروهای ضد افسردگی و اضطراب و مسدود کننده‌های بتا اشاره کرد. داروهای آرام‌بخش و ضد افسردگی‌ها در واقع مسکن علائم هستند و به فرد آرامش می‌دهند؛ مثل دیازپام و توفرانیل. اما مسدود کننده‌های بتا جلوی علائم فوبیا مثل تپش قلب، افزایش فشار خون و… را گرفته و عوارض آن را کاهش می‌دهند.
بیشتر انواع فوبیا معمولا در سنین کودکی و نوجوانی آغاز شده و تا بزرگسالی ادامه پیدا میکنند
علت ایجاد فوبیا چیست
شروع فوبیا پس از سی سالگی امری غیر معمول به نظر می‌رسد و بیشتر آنها در دوران کودکی، نوجوانی و اوایل بزرگسالی آغاز می‌شوند. این عوامل می‌توانند ناشی از یک تجربه استرس‌زا، یک اتفاق ترسناک و یا ابتلای والدین یا یکی از اعضای خانواده به فوبیا باشد؛ به گونه‌ای که کودک ترس را از او یاد بگیرد. علل ایجاد انواع فوبیا عبارتند از:
فوبیای خاص
این نوع ترس‌ها معمولا در حدود سنین ۴ تا ۸ سالگی ایجاد می‌شوند. در بعضی از موارد ممکن است که آنها نتیجه یک تجربه اولیه آسیب‌زا باشند. یک مثال آن می‌تواند بروز فوبیای فضای بسته پس از تجربه ناخوشایند کودک از قرار گرفتن در یک فضای محدود باشد. فوبیایی که از کودکی شروع میشود ممکن است ناشی از مشاهده ترس یکی از اعضای خانواده باشد. مثلا کودکی که مادرش مبتلا به آراکنو فوبیا یا عنکبوت هراسی است، بسیار بیشتر از سایر کودکان در معرض ابتلا به چنین فوبیایی قرار دارد.
فوبیای پیچیده
برای شناخت علل ابتلای فرد به آگورا فوبیا یا اضطراب اجتماعی، تحقیقات بیشتری لازم است. محققان در حـال حاضر معتقدند که هراس‌های پیچیده ناشی از ترکیبی از تجربیات زندگی، وضعیت شیمیایی مغز و ژنتیک هستند. این‌ها هم‌چنین ممکن است پژواکی از عادات انسان‌های اولیه باشند؛ از زمانی که فضای باز و افراد ناشناس به طور کلی تهدیدی برای امنیت شخصی افراد تلقی می‌شدند.
حتما بخوانید: انواع آفت دهان
حرف آخر
بسیاری از افراد در جهان با ترس‌های مختلفی دست و پنجه نرم میکنند. بعضی از این ترس‌ها خاص و ساده بوده و کافی است برای مواجه نشدن با آن از محرک خاصی دوری کنید. اما برخی از آنها می‌توانند باعث ترس و اضطراب شدید شده و روابط شخصی یا کار و زندگی فرد را با اختلال مواجه کنند. به طور کلی افرادی که ترس شدید و غیر عادی را در مواجهه با شی یا وضعیت خاصی تجربه میکنند، به فوبیا دچارند. این نوع ترس‌ها در موارد شدید نیاز به پیگیری و درمان دارند؛ چون گاهی علائم خطرناکی مثل پنیک اتک، تپش قلب شدید، لرزش بدن و… را به همراه خواهند داشت. اگر می‌خواهید بدانید فوبیا چیست و چگونه درمان میشود، میتوانید از پزشکان سامانه خدمات پزشکی و سلامت حال کمک بگیرید. تجربه شما از فوبیا و کنترل آن چگونه است؟
سوالات متداول
بیماری فوبیا چیست؟
فوبیا به واکنشهای شدید و غیر عادی ناشی از ترس گفته میشود. افراد مبتلا به این بیماری در مواجهه با محرکها یا منابع ترس خود، وحشت شدید و غیر قابل کنترلی را تجربه میکنند.
آیا فوبیا درمان دارد؟
پزشکان توصیه میکنند که برای درمان فوبیا از روشهای روان درمانی، دارو درمانی یا ترکیبی از این روشها استفاده شود. شروع درمان مناسب به شناخت دقیق فوبیا و محرکهای آن وابسته است.
برای بیماری فوبیا به چه دکتری مراجعه کنیم؟
شما میتوانید برای تشخیص و درمان فوبیا از متخصص روانشناسی یا روانپزشکی سامانه خدمات پزشکی و سلامت حال به صورت ۲۴ ساعته و در تمام روزهای هفته کمک بگیرید.
منابع
