سوء تغذيه را با این روش ها درمان کنید

تصور خیلی از ما از سوء تغذيه احتمالا مربوط به کودکان گرسنۀ کشورهای بسیار فقیر است؛ کودکانی با چشمان معصوم، با بدنی بسیار نحیف و استخوانی، و اغلب با شکم برآمده که علتش بیماری‌های ناشی از کمبود مواد غذایی است. این تصور بی‌اساس نیست؛ چون سازمان بهداشت جهانی مهم‌ترین علت مرگ و میر کودکان جهان را سوء تغذیه اعلام کرده است.

اما سوء تغذيه مفهوم گسترده‌تری دارد و ممکن بسیاری از افراد را درگیر کند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، در سال 2018، 10.8 درصد از جمعیت جهان دچار سوء تغذیه بوده‌اند (حدود 176 میلیون نفر)؛ این عدد در مقایسه با سال 1990 که آمار سوء تغذیه 23 درصد از جمعیت جهان بوده، امیدوارکننده است. اما در مقایسه با سال 2015 رشد 0.2 درصدی داشته که نشان می‌دهد خطر سو تغذیه در جهان رفع نشده است.

فقر و جنگ دو علت مهم سوء تغذیه هستند. اما همۀ کسانی که دچار سوء تغذیه می‌شوند، لزوماً فقیر یا جنگ‌زده نیستند. برای مثال کسانی که اصطلاحاً بد غذا می‌خورند یا در خوردن مواد غذایی پرکالری زیاده‌روی می‌کنند (برای مثال دائما از فست‌فودها استفاده می‌کنند)، ممکن است دچار کمبود انواع مواد معدنی و ویتامین‌ها شوند؛ یا کسانی که به بی‌اشتهایی عصبی مبتلا هستند، معمولا دچار سوء تغذیه می‌شوند.

بنابراین خطر سوء تغدیه افراد بسیاری را تهدید می‌کند. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم مفهوم سو تغذیه را برایتان توضیح دهیم، عوارض آن را معرفی کنیم و راهکارهای پیشگیری از آن را توضیح دهیم.

سوء تغذيه چیست؟

سوء تغذیه وضعیتی است که در آن بدن از ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی که برای حفظ سلامت و عملکرد اندام‌ها به آن‌ها نیاز دارد، محروم می‌شود.

سو تغذیه کسانی را مبتلا می‌کند که یا از غذای کافی و مناسب محروم هستد، یا زیاد از حد غذا می‌خورند و یا تعادل لازم را در رژیم غذایی‌شان رعایت نمی‌کنند؛ و احتمالا به اندازۀ کافی هم ورزش نمی‌کنند.

برای مثال گزارش‌ها نشان می‌دهد که در آمریکا حدود 1 درصد از کودکان از سوء تغذيه مزمن رنج می‌برند؛ این کودکان لزوماً از دسترسی به غذای کافی محروم نیستند؛ بلکه بسیاری از آن‌ها رژیم غذایی نامتعادلی دارند؛ یعنی احتمالاً سهم مواد غذایی پرکالری و چرب در تغذیۀ آن‌ها بالاست و در مقابل غذاهایشان مواد مغذی و ویتامین‌های کافی و ضروری را ندارد.

اگر به دنبال تناسب اندام هستید می‌توانید برنامه غذایی برای عضله سازی را در این مطلب مشاهده کنید.

شناخت انواع سوء تغذيه

همان‌ طور که گفتیم، سوء تغذیه به دو علت ایجاد می‌شود:

1- تغذیۀ ناکافی

2- تغذیه بیش از اندازه

محققانِ علم تغذیه مواد غذایی را به دو گروه درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها تقسیم می‌کنند. درشت‌مغذی‌ها شامل پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، و ریزمغذی‌ها شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. آن‌ها با استفاده از این دو گروه مواد غذایی، و بر اساس دو عامل کم‌خوری و پرخوری، چهار نوع سوء تغذیه را شناسایی و معرفی کرده‌اند.

شاید این مطلب براتون جالب باشه: مشاور تغذیه برای بدنسازی

کمبود درشت‌مغذی‌ها و سوء تغذیه

این نوع از سوء تغذيه بر اثر کمبود پروتئین و انرژی (کالری) رخ می‌دهد. درشت مغذی‌ها پایه و اساس رژیم غذایی ما هستند و نبودشان می‌تواند به بافت بدن آسیب جدی برساند. برای مثال وقتی بدن دچار کمبود مواد غذایی کالری‌دار شود، شروع به تولید انرژی از بافت بدن می‌کند؛ این فرایند ابتدا از ذخایر چربی در بدن شروع می‌شود و در صورتی که سوء تغذيه ادامه پیدا کند، به ماهیچه و پوست و ناخن هم می‌رسد. وقتی بدن با کمبود درشت‌مغذی‌ها مواجه شود، اندام‌های بدن برای آنکه انرژی ذخیره شده در خودشان را حفظ کنند، عملکردهای غیرضروری را متوقف می‌کنند.

سوء تغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها

بدن به ریزمغذی‌ها، یعنی ویتامین‌ها و مواد معدنی، نیاز دارد. وجود ریزمغذی‌ها برای عملکرد اندام‌های مختلف بدن جدی و ضروری است. اگر بدن ما به صورت خفیف دچار کمبود ویتامین شود، ممکن است متوجه آن نشویم. اما کمبود شدید ریزمغذی‌ها ممکن است پیامد‌های جدی و ماندگاری داشته باشد.

برای مثال کمبود ویتامین A باعث شب‌کوری و خشکی چشم می‌شود؛ یا اینکه از عوارض کمبود روی یا زینک توقف رشد، ریزش مو و کند شدن ترمیم زخم‌هاست و غیره. این نوع از سوء تغذيه حتی میان کسانی که دچار پرخوری هستند، رایج است. چون بسیاری از این افراد معمولا غذاهای پرکالری و پرچربی می‌خورند که سطح پایینی از ویتامین‌ها و مواد مغذی لازم را دارد.

مصرف بیش از اندازۀ درشت‌مغذی‌ها

وقتی از درشت‌مغذی‌ها، یعنی پروتئین و کربوهیدرات و چربی، زیاد از حد استفاده کنیم، دچار نوعی از سوء تغذيه می‌شویم. زیرا بدنمان کالری زیادی دریافت می‌کند و کالری اضافی را به صورت سلول‌های چربی در بافت بدن ذخیره می‌کند. زمانی که بافت بدن دیگر گنجایش لازم را برای ذخیره‌سازی چربی نداشته باشد، سلول‌های چربی خودشان رشد می‌کنند. در چنین وضعیتی بدن دچار اختلالات متابولیکی می‌شود؛ چاقی می‌تواند باعث بیماری‌های مختلفی مثل دیابت، بیماری‌های عروقی و … شود.

راه های درمان بی اشتهایی عصبی را در اینجا بخوانید.

10 بیماری ناشی از سوء تغذیه

اینکه فردی بر اثر سوء تغذيه دچار چه نوعی از بیماری شود، بستگی به نوع سوءتغذیه او دارد. در بخش قبلی به مثال‌هایی از بیماری‌ها اشاره کردیم. در این بخش دربارۀ 10 مورد از بیماری‌هایی که بر اثر انواع سوءتغذیه به وجود می‌آیند، توضیح می‌دهیم. در صورت هرگونه سوال در زمینه رژیم غذایی میتوانید از پزشک تغذیه آنلاین سامانه حال استفاده کنید.

کواشیورکور

این بیماری عمدتاً بر اثر کمبود حاد پروتئین به وجود می‌آید و کودکان را مبتلا می‌کند. از نشانه‌های کواشیورکور ورم، ترک پوستی، بی‌اشتهایی، بزرگ شدن کبد، ضعف، التهاب پوست و مو است. محققان اخیرا به این نتیجه رسیده‌اند که سوء تغذيه بر اثر کمبود ویتامین و مواد معدنی هم در ابتلا به این بیماری نقش دارد.

ماراسموس

ماراسموس نوعی بیماری حاصل از سوء تغذيه است که بیشتر بر اثر کمبود شدید کالری فرد را مبتلا می‌کند؛ اما کمبود پروتئین هم در ابتلا به آن نقش دارد. مبتلایان به ماراسموس دچار لاغری شدید می‌شوند؛ تا جایی که گاهی وزن بدنشان به کمتر از 60 درصد میزان طبیعی می‌رسد. این بیماری معمولا بین 6 ماهگی تا دو سالگی شایع است.

کم خونی بر اثر سوء تغذیه

یکی از دلایل کم‌خونی سوء تغذيه بر اثر کمبود آهن است. کمبود آهن زمانی اتفاق می‌افتاد که در خون گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی وجود نداشته باشد. هموگلوبینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارن، اکسیژن را به گلبول قرمز متصل می‌کند؛ از این طریق به اندام‌ها و بافت‌های بدن اکسیژن می‌رسد. تمام سلول‌های بدن برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند؛ بنابراین کم‌خونی ممکن است به تدریج باعث مشکلات زیادی شود.

گواتر

گواتر همان بزرگ شدن غیرطبیعی غدۀ تیروئید است که اغلب بر اثر سوء تغذيۀ ناشی از کمبود ید فرد را مبتلا می‌کند. گواتر سه نوع دارد: گواتر ساده، پرکار و کم کار. وقتی فردی دچار گواتر ساده شود، معمولا فقط دچار بزرگی غدۀ تیروئید می‌شود، ولی میزان هورمون‌های تیروئید بدنش طبیعی است.

دیابت نوع 2

این نوع از دیابت بیشتر در افراد چاق دیده می‌شود. کسانی که به دلیل مصرف بیش از حد درشت‌مغذی‌ها سوء تغذيه دارند، در معرض دیابت نوع 2 هستند. دیابت نوع 2 به معنای مقاومت بدن در برابر انسولین است. بدن این افراد انسولین تولید می‌کند و حتی غلظت آن در خون بالا می‌رود. اما به دلیل مقاومت بدن، انسولین نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و عملکرد طبیعی خود را انجام دهد.

کمبود انواع ویتامین

سوء تغذيه بر اثر کمبود ویتامین‌های مختلف مشکلات و بیماری‌های گوناگونی را به وجود می‌آورد. در اینجا به بعضی از این بیماری‌ها اشاره می‌کنیم:

• کمبود ویتامین A باعث شب کوری یا حتی کوری دائمی می‌شود و همچنین فرد را مستعد ابتلا به عفونت می‌کند.
• نرسیدن ویتامین B1 به بدن باعث بی‌حالی، کاهش اشتها و افسردگی می‌شود.
• نام دیگر ویتامین B2 ریبوفلاوین است. کمبود ریبوفلاوین باعث علائمی مثل گلودرد، قرمزی و التهاب فراگیر دهان، التهاب پوست، کاهش گلبول‌های قرمز خون و … می‌شود.
• کاهش ویتامین B12 در بدن موجب سوزن‌سوزن شدن زبان، لکه‌های سفید روی پوست، زخم‌های دهانی، تنگی تنفس، سردردهای مزمن و میگرنی می‌شود.
• کمبود ویتامین C فرد را به اسکوربوت مبتلا می‌کند و علائمش خونریزی لثه، کندشدن بهبودی زخم‌ها، لکه‌های پوستی است.
• ویتامین D برای جذب کلسیم ضروری است. بنابراین کمبود ویتامین دی موجب می‌شود که تشکیل استخوان با اختلال روبه‌رو شود. پوکی استخوان و نرمی استخوان (راشیتیسم) از بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین D است.

چاقی و اضافه وزن با سوء تغذیه

چاقی نتیجۀ انباشت بافت چربی در بدن است. افرادی که در مصرف درشت‌مغذی‌ها زیاده‌روی می‌کنند، و به اندازۀ کافی تحرک ندارند، معمولا دچار چاقی ناشی از سوء تغذيه می‌شوند. اضافه وزن و چاقی خود باعث بیماری‌های دیگری مثل بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت و … می‌شود.

بیماری‌های قلبی عروقی

این گروه از بیماری‌ها دستگاه گردش خون را تحت تأثیر قرار می‌دهند. فشارخون بالا یا پایین، آریتمی قلبی، نارسایی قلب، بیماری شریان‌های کرونری، تب روماتیسمی، نارسایی دریچۀ قلب و … از بیماری‌های رایج قلبی-عروقی هستند. الگوی نامناسب غذا خوردن یا سوء تغذيه از اصلی‌ترین علت‌های این گروه از بیماری‌هاست.

سرطان

محققان سوء تغذيه را عامل مهمی در ابتلا به انواع سرطان می‌دانند. استفادۀ بیش از حد از کربوهیدرات‌های تصفیه شده و شکر، گوشت‌های فرآوری‌شده مثل انواع سوسیس و کالباس، مواد لبنی و حتی پختن غذا در حرارت تند احتمال ابتلا به انواع سرطان را افزایش می‌دهد. متخصصان تغذیه چاقی را هم عامل مهمی در افزایش احتمال ابتلا به سرطان می‌دانند.

مسمومیت بر اثر مصرف زیاد ریزمغذی‌ها

استفادۀ بی‌رویه از مکمل‌های غذایی (ویتامین‌ها و مواد معدنی) ممکن است موجب سوء تغذيه شود که مهم‌ترین نشانۀ آن مسمومیت است. برای مثال اگر فردی در مصرف قرص آهن زیاده‌روی کند، ابتدا دچار معده‌درد و تهوع و استفراغ می‌شود. مصرف بیش از حد آهن در بلند مدت به مغز و کبد آسیب جدی می‌رساند.

عوارض سوء تغذیه در بارداری

خوردن غذاهای مناسب در در دوران بارداری نقشی حیاتی در سلامت مادر و همچنین سلامت جنین و تکامل مغز او دارد. اگر زنی در دوران بارداری به تغذیه مناسب دسترسی نداشته باشد، دچار مشکلات زیادی می‌شود. بسیاری از مردم تصور می‌کنند که زنان باردار باید زیاد غذا بخورند. این تصور نادرست است، چون افزایش کالری دریافتی پیامدهای منفی زیادی برای مادر و جنین دارد که مهم‌ترینش اضافه وزن است.

تغذیۀ زنان باردار باید تحت نظر پزشک باشد. سوء تغذيه در بارداری باعث می‌شود که خطر کم‌خونی، دیابت بارداری، فشار خون بالا، سقط و یا مرگ جنین، زایمان زودرس و حتی مرگ در مادر افزایش پیدا کند.

علائم سوء تغذیه در کودکان و درمان آن

وقتی میان تغذیه یک کودک و نیازهای بدن او به موادغذایی تعادل برقرار نشود، آن کودک دچار سوء تغذيه می‌شود. اگر کودکی دچار کمبود درشت مغذی‌ها (کالری و پروتئین) یا ریزمغذی‌ها باشد، این وضعیت بر رشد او تأثیر خواهد گذاشت. در مقابل اگر کودک زیاد غذا بخورد، دچار چاقی و مشکلات دیگری در سلامتی‌اش می‌شود.

درباره می‌توانید از اینجا درباره بی اشتهایی کودکان و دلایل آن بیشتر بدانید.

اگر سوء تغذيه (تغذیۀ ناکافی) در کودک شدید باشد، او دچار علائمی مثل کوتاهی قد، سطح پایینِ انرژی، پاها و معدۀ متورم می‌شود. این وضعیت بیشتر در کشورهای فقیر و توسعه نیافته شایع است.

پزشکان از ابزارهای مختلفی برای تشخیص سوء تغذیه در نوزاد یا کودک استفاده می‌کنند. اندازه‌گیری قد و وزن از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش سلامتی نوزاد یا کودک است؛ پزشکان به خصوص قد و وزن کودک را در ماه‌های اول تولدش به صورت منظم ارزیابی می‌کنند و تغذیۀ نوزاد را زیر نظر دارند. آزمایش خون روش دیگری است که در شرایط خاص برای بررسی علائم سوءتغذیه تجویز می‌شود.

درمان سوء تغذیه در کودک بستگی به علت آن دارد. اما به طور کلی پزشکان با استفاده از تجویز یک برنامۀ غذایی متعادل و مناسب سوء تغذیه را درمان می‌کنند. این برنامۀ غذایی باید سالم، متعادل و سرشار از ریزمغذی‌ها باشد. همچنین در صورت نیاز، پزشکان مکمل‌هایی را برای رفع کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی تجویز می‌‌کنند که باید طبق دستور مصرف شود.

پیشگیری از سوء تغذیه در کودکان

والدین به روش‌های مختلفی می‌توانند برای پیشگیری از سوء تغذیه در کودکان اقدام کنند بعضی از این روش‌ها و نکات عبارتند از:

• گنجاندن پروتئین کافی در غذای کودک؛ زیرا پروتئین در رشد کودک بسیار مهم است.
• تهیۀ آبمیوه‌های خانگی برای کودک و پرهیز از آبمیوه‌های صنعتی
• آموزش کودکان برای کم مصرف کردن غذاهای فرآوری شده مثل انواع فست‌فودها
• خوشمزه کردن غذاهایی که کودک در برابرشان مقاومت می‌کند، مثل شیر
• تهیۀ میان‌وعده‌های سالم برای کودک
• بردن کودک به فضای باز تا در معرض نور خورشید قرار گیرد؛ این کار باعث تأمین ویتامین D در بدن کودک می‌شود. این ویتامین در رشد استخوان‌های کودک نقش مهمی دارد.

کم اشتهایی و سوء تغذیه در سالمندان

سوء تغذيه در سالمندان بسیار شایع است. تا جایی که آمارها نشان می‌دهد، از هر دو سالمند، یک سالمند در خطر ابتلا به سوء تغذیه است. یکی از مهم‌ترین علت‌های سوء تغذیه در میان سالمندان کاهش اشتهاست؛ اگر این مسئله در سالمندان به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است موجب از دست رفتن ذخایر پروتئینی بدنشان (عضلات) شود.

کم‌اشتهایی سالمندان دلایل زیادی دارد: تغییرات سیستم گوارش، تغییرات هورمونی، مصرف دارو، از دست دادن یا ضعیف شدن دندان‌ها و مشکلات جویدن، از دست دادن حس بویایی، مشکلات بلع و … از عوامل کاهش اشتها و در نتیجه سوء تغذیه سالمندان هستند.

بنابراین لازم است که وضعیت تغذیۀ سالمندان به صورت مداوم تحت نظر پزشک باشد. میتوانید از خدمت پزشک آنلاین حال استفاده کنید.  پزشک با ارزیابی تغییرات وزنی، میزان بافت چربی و عضلانی، و عملکرد کلی بدن می‌تواند علائم سوء تغذیه را خیلی زود تشخیص دهد و به بهبود وضعیت تغذیۀ فرد مسن کمک کند.

اگر شما فرد سالمندی را در خانواده دارید، علاوه بر کمک گرفتن از پزشک، خودتان هم می‌توانید با رعایت نکاتی از سوء تغذيه در او پیشگیری کنید:

• لازم است که غذای فرد سالمند کالری و پروتئین کافی داشته باشد تا توده‌های عضلانی بدن او کاهش پیدا نکند. رژیم غذایی او باید شامل انواع میوه و سبزی، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی و غذاهای غنی از کلسیم باشد.
• کالری غذا را می‌توانید با افزودن روغن‌های سالم مثل روغن زیتون افزایش دهید.
• تعداد وعده‌های غذا را افزایش دهید. خوردن چند وعدۀ غذایی کوچک، به جای سه وعدۀ غذایی بزرگ، می‌تواند به فرد مسن کمک کند که دچار احساس سیری بیش از حد نشود.
• میزان مایعات را در رژیم غذایی فرد مسن افزایش دهید. نوشیدن مایعات برای سالمندان آسان‌تر از جویدن غذای جامد است و از کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کند. می‌توانید با تهیۀ مایعات پرکالری بخشی از کالری مورد نیاز بدن سالمند را تأمین کنید.

سوء تغذیه نیاز به درمان دارد

سوء تغذیه را جدی بگیرید. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که تقریبا همۀ گروه‌های سنی وجنسی در معرض ابتلا به سوء تغذیه هستند. این مسئله به ویژه دربارۀ کودکان، زنان باردار و افراد مسن باید جدی‌تر گرفته شود. برای آنکه بتوانید تغذیۀ سالم و متعادلی را برای خود و اعضای خانواده فراهم کنید، می‌توانید از متخصصان تغذیه کمک بگیرید. پیشنهاد ما به شما مشاورۀ آنلاین با متخصصان تغذیه در اپلیکیشن و وب سایت «حال» است.

مشاوره آنلاین با متخصص تغذیه

اگر به صورت منظم وضعیت سلامت خود را به کمک پزشک ارزیابی کنید، قدم مهمی برای پیشگیری از سوء تغذیه برداشته‌اید. گاهی پزشکان برای آزمایش سوء تغذیه توصیه می‌کنند که آزمایش خون بدهید. برای این کار می‌توانید از خدمات آزمایش در منزل اپلیکیشن سلامتی «حال» استفاده کنید.

سوالات متداول

[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”آیا سوء تغذیه درمان دارد؟” answer-0=”بله. درمان سوءتغذیه به علت آن وابسته است. پزشکان برای درمان سوء تغذیه معمولا از تجویز برنامه‌های غذایی سالم و متعادل و مکمل‌های ضروری استفاده می‌کنند.” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”آیا سوء تغذيه ژنتیکی است؟” answer-1=”سوءتغذیه عموما به خاطر تغذیۀ نامناسب رخ می‌دهد. اما دربارۀ علل ژنتیکی سوء تغذیه هم تحقیقات زیادی در حال انجام است. مطالعات نشان می‌دهند که سوءتغذیه در دوران کودکی تنها به دلیل کمبود مواد مغذی نیست. بلکه ژنتیک می‌تواند بر جذب مواد مغذی و متابولیسم تآثیر بگذارد. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که ژنتیک می‌تواند بر انتخاب‌های غذایی ما تأثیرگذار باشد و حتی ترجیح ما به طعم‌های مختلف را تعیین کند.” image-1=”” count=”2″ html=”true” css_class=””]

منابع

https://www.chop.edu/

https://www.nhs.uk

https://www.1mg.com/

https://my.clevelandclinic.org/

https://www.who.int/

https://en.wikipedia.org/

https://www.hopkinsmedicine.org/

https://www.parashospitals.com/

https://www.healthline.com/

https://morinagaplatinum.com/

https://www.medicalnewstoday.com/

https://www.verywellfit.com/

https://generations.asaging.org