تحریک پذیری و بی قراری نوعی احساس درونی همراه با بی قراری است که شرایط متفاوت جسمی و روحی را برای فرد رقم می‌زند. به طور ساده می‌توان گفت که وقتی فردی دچار احساس تحریک پذیری میشود، چیزهای کوچکی که معمولا آزاردهنده نبودند، باعث تحریک و آزار او می‌شوند! در واقع تنش ناشی از آن می‌تواند فرد را نسبت به موقعیت‌های استرس‌زا حساس کند.
وقتی در چنین موقعیتی قرار می‌گیرید، ممکن است ناراحت و عصبی به نظر برسید. اگر چه گاهی این وضعیت در واکنش به موقعیت‌های اطراف طبیعی به نظر می‌رسد، اما تکرار و تداوم آن گاهی می‌تواند باعث بروز مشکلات متعددی در افراد شود. در واقع تحریک‌پذیری را می‌توان یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های اختلالات سلامت روان از جمله افسردگی دانست. انواع افسردگی را در این مقاله بشناسید.
تحریک پذیری و بی قراری به هر دلیلی روی دهد، به پیگیری پزشکی نیاز دارد و باید با کمک پزشک، اقدامات درمانی موثر برای آن انجام شود. اگر می‌خواهید درباره تحریک پذیری، دلایل و درمان آن بیشتر بدانید، مطالعه مطلب پیش رو برای شما مفید خواهد بود و برای درمان آن استفاده از راهنمایی حرفه‌ای و بهره‌گیری از مشاوره افسردگی یک راهکار مفید خواهد بود.
معنی تحریک پذیری چیست
تحریک پذیری نوعی احساس تنش و بی قراری درونی است. وقتی که در چنین موقعیتی قرار می‌گیرید، ممکن است به راحتی عصبی و پرخاشگر شوید یا احساس کنید که نیاز به حرکت دارید. اگر چه این یک احساس عادی به نظر می‌رسد، اما معمولا زمانی که تحت استرس زیاد قرار دارید با شدت بیش‌تری روی می‌دهد. مصرف مواد مخدر و الکل هم می‌تواند بر بروز آن در افراد تاثیر بگذارد.
تحریک پذیری و بی قراری همیشه عادی و طبیعی تلقی نمی‌شود. تحریک‌پذیری را می‌توان یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های مشکلات هورمونی یا اختلالات روانی مثل اسکیزوفرنی، اختلال دو قطبی یا زوال عقل دانست. بنابراین در صورتی که با نشانه‌های زیر مواجه هستید، لازم است برای تشخیص علت اصلی بی قراری و تحریک با یک پزشک مشورت کنید:
- داشتن احساسی ناخوشایند همراه با بی قراری
- تمایل به حرکت، اغلب بدون هدف و ناخودآگاه
- کم شدن صبر و حوصله
- عصبی شدن
- رفتارهای پرخاشگرانه به ویژه نسبت به اطرافیان و مراقبان
- احساس هیجان بیش از حد
گاهی ممکن است افراد در شرایط تحریک پذیری، علائم دیگری مثل بالا رفتن ضربان قلب، سردرد، تعریق، گیجی یا تنفس سریع و کم عمق را هم تجربه می‌کنند. با توجه به این موارد، تشخیص آن به بررسی دقیق وضعیت بیمار، عوامل محرک و… نیاز دارد. طبیعی است که در صورت بروز نشانه‌های بی قراری و تحریک‌پذیری در خود یا اطرافیانتان نگران شوید. تحریک پذیری هیجانی تشخیص درست و به جا داده نشود و روند درمان آن به موقع آغاز نشود ممکن است باعث شود که افراد را به سمت مواد مخدر و یا مشروبات الکلی بکشاند.
تحریک پذیری هیجانی باعث ایجاد محرومیت هیجانی میشود و برای درمان اولین قدم مراجعه به روانشناس است که پس از بررسی های اولیه اگر علائم خفیف باشد با روان درمانگری ولی اگر علائم شدیدتر باشد در چنین شرایطی یک پزشک متخصص می‌تواند به شما در شناخت دلایل و درمان آن کمک کند تا احساس بهتری داشته باشید.
بیشتر بدانید: رهایی از تله محرومیت هیجانی
علت تحریک پذیری و بی قراری
طبق گفته وب سایت www.verywellhealth.com تحریک پذیری و بی قراری زیاد در افراد به دلایل مختلفی مشاهده میشود. این وضعیت ممکن است کودکان و بزرگسالان را درگیر کند و به دلیل شباهت به علائم برخی از اختلالات دیگر، گاهی با تشخیص اشتباه مواجه شود. برای آشنایی بیشتر شما با دلایل تحریک‌پذیری، در ادامه به برخی از مهم‌ترین علل بروز آن اشاره می‌کنیم:
اختلال دو قطبی
این بیماری که به دو فاز افسردگی و شیدایی تقسیم میشود، با نوسان شدید در احساسات و سطح انرژی افراد همراه است. در بیشتر موارد، تحریک شدن و بی قراری یک پای ثابت فاز شیدایی است. در چنین شرایطی بیمار انرژی زیادی دارد، فعال است و به سرعت تصمیم‌گیری می‌کند. گاهی شدت این وضعیت بیمار در اختلال دو قطبی به حدی است که برای کنترل آن نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. اما در بیشتر موارد می‌توان به کمک دارو و روان درمانی این شرایط را مدیریت کرد.
استرس
بی قراری در مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا اغلب طبیعی است. اما استرس بیش از حد در مواردی با درجاتی از تحریک پذیری همراه میشود. این سطح از اضطراب می‌تواند بر بیماری‌هایی مثل دیابت و فشار خون بالا تاثیر بگذارد و آن‌ها را تشدید کند. بنابراین داشتن استرس زیاد به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت جسم و روان شما تاثیر خواهد داشت.
زوال عقل
بیماری زوال عقل به کاهش توانایی افراد برای فکر کردن، رفتار کردن و یادآوری چیزها منجر میشود. در برخی از موارد ممکن است بی قراری و تحریک پذیری زودتر از کاهش حافظه که مهم‌ترین نشانه زوال عقل است، بروز کند. در حال حاضر درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد؛ اما به کمک مشاوره، ورزش، تغییرات سبک زندگی و مصرف برخی از داروها می‌توان سرعت پیشرفت آن را کاهش داد.
اسکیزوفرنی
تحریک پذیری و بی قراری پای ثابت علائم اسکیزوفرنی است. در این بیماری معمولا افراد نمی‌توانند احساسات و اعمال خود را کنترل کنند و تشخیص واقعیت برای آن‌ها دشوار میشود. بی قراری در مبتلایان به اسکیزوفرنی با علائم دیگری مثل اختلال در گفتار یا حافظه، توهم و نداشتن افکار منطقی بروز می‌کند. این اختلال نیاز به درمان دارد و می‌توان به کمک دارو درمانی، روان درمانی و کمک گرفتن از خانواده و گروه‌های پشتیبان، علائم بیماری را کنترل کرد.
اوتیسم
یکی از اصلی‌ترین دلایل تحریک پذیری و بی قراری در کودکان، ابتلا به اختلال اوتیسم است. این افراد ممکن است در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی یا شلوغی و نور زیاد دچار درجاتی از پرخاشگری و بی قراری شوند.
کم کاری تیروئید
تحریک پذیری گاهی نشانه‌های از یک اختلال جسمی مثل کم کاری تیروئید است. زمانی که غده تیروئید شما نتواند به دلایل مختلف مثل پرتودرمانی یا تیروئیدیت هاشیموتو هورمون کافی تولید کند، علائمی مثل بی قراری، خستگی، اختلال در حافظه و… روی می‌دهد.
اختلالات هورمونی
تغییرات هورمونی که به دلیل چرخه قاعدگی در زنان روی می‌دهد، یکی از عوامل تحریک پذیری و بی قراری شدن در آن‌ها است. سندرم پیش از قاعدگی یعنی PMS و شکل جدی‌تر آن یعنی PMDD یا نزدیک شدن به دوران یائسگی با نشانه‌های مختلفی از جمله افزایش بی قراری و تحریک شدن همراه می‌شوند. آشفتگی ناشی از این وضعیت موقت است و به کمک دارو می‌توان آن را مدیریت کرد.
افزایش تحریک پذیری بانوان
تحریک پذیری و نوسانات خلقی از شایع‌ترین مشکلاتی است که زنان با آن‌ها مواجه هستند. نوسان خلقی اغلب موقعیتی است که در پاسخ به یک رویداد نامناسب یا یک وضعیت عاطفی روی می‌دهد. اما تحریک‌پذیری حالتی را توصیف می‌کند که در آن یک زن عصبانی، بی‌حوصله و ناامید است.
این حالت در دوران پیش از یائسگی و PMS بیش از شرایط دیگر در زنان روی می‌دهد. شما میتوانید از طریق مشاوره با دکتر زنان آنلاین و با کمک داروهای تجویز شده توسط او یا تغییر در سبک زندگی خود، برای کاهش و مدیریت آن اقدام کنید. به طور کلی، هر یک از عوامل زیر می‌تواند در افزایش تحریک پذیری زنان نقش داشته باشد:
- خستگی و خواب ناکافی
- عدم تعادل قند خون
- بروز علائم یائسگی یا یائسه شدن
- اختلال در عملکرد غده تیروئید
- تغییرات هورمونی در دوران پیش از قاعدگی
- کمبود ویتامین‌ها به ویژه فولات، ویتامین B1 و B12 و ویتامین D
تحریک پذیری در کودکان
بروز تحریک پذیری و بی قراری دارای خط سیر مشخصی در کودکان است که در دوره پیش از دبستان اوج می‌گیرد و سپس به تدریج کاهش می‌یابد. این وضعیت با نزدیک شدن به سن بلوغ، مجددا تکرار میشود. در واقع این مراحل بخشی از مراحل رشد کودکان است. پس والدین باید آگاه باشند که در این سنین، کمی بی قراری طبیعی به نظر می‌رسد.
در واقع همه کودکان و بزرگسالان در برخی مواقع تحریک پذیر هستند؛ مثل زمانی که خسته‌اند یا احساس خوبی ندارند. با این حال تحریک‌پذیری که به عنوان آستانه پایین برای تجربه خشم در پاسخ به ناامیدی تعریف میشود، یکی از دلایل اصلی ارجاع کودکان برای ارزیابی سلامت روان است.
زمانی که پدر و مادر یا مربیان کودک متوجه شوند که سطح پرخاشگری و بی قراری کودک فراتر از حد طبیعی است، باید برای تشخیص و درمان اقدام کنند. بی قراری در کودکان با چندین بیماری روانی مرتبط است. این وضعیت گاهی یکی از علائم خاص افسردگی، اضطراب و اختلال نافرمانی مقابله‌ای در نظر گرفته میشود.
گاهی تحریک پذیری و بی قراری در کودکان مبتلا به اوتیسم، اختلال دو قطبی یا ADHD مشاهده میشود. پزشکان با بررسی گذشته و تجربیات کودک، مسائل ژنتیکی و محیطی دلایل تحریک پذیری را شناسایی می‌کنند و پس از آن به کمک روان درمانی، دارو و… می‌توان وضعیت را کنترل کرد.
درمان تحریک پذیری عصبی
روش‌هایی که برای درمان تحریک پذیری مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسته به علت بروز آن متفاوت است. دلایل جسمی آن به کمک مصرف دارو، هورمون درمانی و تغییراتی که می‌توان در سبک زندگی ایجاد کرد، قابل کنترل هستند. اما برای درمان تحریک پذیری عصبی لازم است از یک مشاور حرفه‌ای و روان درمان‌گر کمک گرفت. گاهی هم مصرف داروهای تثبیت کننده خلق و خو یا داروهای ضدافسردگی برای درمان اختلالات خلقی و تحریک بیش از حد تجویز می‌شوند. تکنیک‌های مراقبتی مثل مراقبه و یوگا، مصرف غذاهای سالم و داشتن خواب کافی و باکیفیت از راهکارهای موثر برای درمان و پیشگیری از تحریک عصبی هستند.
پزشک متخصص برای تشخیص تحریک پذیری و بی قراری
نکته مهم درباره تشخیص و درمان تحریک پذیری این است که از این نشانه مهم به سادگی عبور نکنید و در اولین فرصت، با یک مشاور متخصص مشورت کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا دلایل اصلی این وضعیت را پیدا کنید و به کمک پزشک بتوانید از راهکارهای درمانی موثر استفاده کنید. گاهی لازم است برای تشخیص دقیق علت آن آزمایش خون یا تست‌های مختلفی انجام دهید.
در صورتی که زمان کافی برای مراجعه به پزشک ندارید، مشاوره روانشناسی آنلاین به شما کمک می‌کند. پزشکان آنلاین سامانه حال می‌توانند در زمان دلخواه‌تان در منزل یا محل کار با شما مشاوره کنند و توصیه‌ها و راهنمایی‌های لازم را در اختیارتان قرار دهند.
