کیست تخمدان و نشانه های آن

تخمدان‌ها بخشی از سیستم تولید مثلی زنان هستند که در پایین شکم و دو طرف رحم قرار دارند. آزادسازی ماهانه تخمک و تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون از وظایف آن‌ها است. هر ماه یک تخمک در طول چرخه ماهیانه درون این تخمدان‌ها رشد کرده و بالغ می‌شود. کیست تخمدان کیسه‌ یا محفظه‌ای از مایع است که درون تخمدان یا روی سطح آن ایجاد می‌شود. بسیاری از زنان وجود کیست در این اندام را تجربه می‌کنند. بیشتر کیست‌های تخمدان نارحتی کمی ایجاد می‌کنند و می‌توان گفت بی‌ خطر یا کم خطر هستند. در بیشتر مواقع این کیست‌ها پس از چند ماه و بدون نیاز به درمان خاصی ناپدید می‌شوند.

بیشتر بدانید: علت دوبار پریود شدن در ماه

با این حـال در بعضی از مواقع یک کیست تخمدانی به ویژه در صورتی که پاره شده باشد، می‌تواند علائم جدی ایجاد کند. برای حفظ سلامتی خود معاینات منظم لگن را فراموش نکنید و در صورت مشاهده علائمی که ممکن است نشان دهنده یک مشکل جدی باشد، با یک پزشک در زمینه آن مشورت کنید. شما می‌توانید برای این منظور از سامانه حال، خدمت مشاوره دکتر زنان آنلاین دریافت کنید و به صدها پزشک دسترسی مستقیم داشته باشد.

علائم کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان در شرایط مختلف می‌توانند علائم مختلفی داشته باشند. بیشتر آن‌ها کوچک بوده و نشانه خاصی ندارند. برخی از کیست‌ها ممکن است با احساس فشار، نفخ، تورم یا درد زیر شکم، قاعدگی نامنظم و لکه بینی در فاصله دو قاعدگی همراه باشند. (درباره لکه بینی در بارداری خواندن این مطلب نیز خالی از لطف نیست)

درد ناشی از کیست‌های تخمدانی احتمالا متناوب و تیر کشنده است. این‌ها شایع‌ترین نشانه‌های کیست تخمدان هستند. در صورت پاره شدن کیست، یک درد ناگهانی و شدید ایجاد می‌شود. در بعضی مواقع هم وجود کیست می‌تواند باعث پیچ خوردگی تخمدان شود که در چنین شرایطی با حالت تهوع و استفراغ همراه است. برخی از علائم آن که ممکن است در موارد خاص و شدید روی دهند عبارتند از:

• درد لگن
• درد مبهم در ناحیه کمر و ران‌ها
• بروز مشکل در هنگام دفع ادرار یا مدفوع به طور کامل
• درد در هنگام رابطه جنسی
• افزایش وزن بی دلیل
• درد در دوران قاعدگی
• خونریزی غیر طبیعی از واژن
• حساسیت پستان‌ها
• تکرر ادرار

آزمایش ذخیره تخمدان برای چیست؟

علت کیست تخمدان

شایع‌ترین علل ایجاد کیست‌های تخمدانی عبارتند از:

مشکلات هورمونی

بسیاری از کیست‌هایی که معمولا خود به خود و بدون درمان از بین می‌روند ممکن است به دلیل اختلالات هورمونی باشند. مصرف داروهایی که برای تخمک گذاری تجویز می‌شوند هم در تشکیل آن‌ها نقش دارند.

اندومتریوز

اندومتریوز می‌تواند نوعی کیست‌های تخمدانی به نام اندومتریوما ایجاد کند. بافت اندومتریوز ممکن است به تخمدان متصل شده و رشد کند. چنین کیست‌هایی باعث ایجاد درد و ناراحتی در هنگام رابطه جنسی و در طول دوران قاعدگی می‌شوند.

بارداری

کیست‌های تخمدان معمولا در اوایل دوران بارداری ایجاد می‌شوند تا پیش از تشکیل جفت باقی می‌مانند. گاهی این کیست‌ها تا پایان دوران بارداری باقی مانده و در صورت ایجاد مشکل ممکن است نیاز به درمان داشته باشند.

عفونت‌های شدید لگن

عفونت‌های لگنی در صورت عدم درمان و تشدید شدن می‌توانند به تخمدان و لوله‌های رحمی گسترش پیدا کرده و به ایجاد کیست منجر شوند.

درباره درمان کیست کلیه بیشتر بدانید

انواع کیست تخمدان

شایع‌ترین کیست‌های تخمدان که به کیست‌های عملکردی معروفند، با چرخه قاعدگی مرتبط هستند. انواع دیگری از کیست تخمدان هم وجود دارد؛ مانند کیست‌های درموئید و کیست‌های آندومتریوما. در ادامه به معرفی انواع کیست‌های تخمدانی می‌پردازیم.

درباره کیست پستان در زنان بیشتر بدانید.

کیست فولیکول

در طی چرخه قاعدگی زنان، تخمک در کیسه‌ای به نام فولیکول رشد می‌کند. این کیسه درون تخمدان قرار دارد. در بیشتر موارد این فولیکول یا کیسه شکسته شده و تخمک آزاد می‌شود. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع درون آن می‌تواند روی تخمدان کیست ایجاد کند.

کیست جسم زرد

کیسه‌های فولیکول معمولا پس از آزاد شدن تخمک حل می‌شوند. اما اگر کیسه حل نشود و دهانه فولیکول بار نشود، مایع اضافی در داخل کیسه جمع شده و باعث ایجاد کیست جسم زرد می‌شود. انواع دیگر کیست تخمدان عبارتند از:

کیست درموئید

رشد زوائد کیسه مانند در تخمدان‌ها که می‌تواند حاوی مو، چربی و سایر بافت‌ها باشد.

سیستادنوم

رشد سلول‌های غیر سرطانی که در سطح خارجی تخمدان ایجاد می‌شوند.

آندومتریوم

بافت‌هایی که به طور طبیعی در داخل رحم رشد می‌کنند ممکن است از آن خارج شده و به تخمدان‌ها متصل و ایجاد کیست کنند.

بعضی از زنان به تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند. این عارضه به معنی این است که کیست‌های کوچک زیادی در تخمدان‌ها وجود دارند که می‌توانند منجر به بزرگ شدن تخمدان شوند. در صورت عدم درمان، تخمدان پلی کیستیک به ناباروری منجر می‌شود. برای آشنایی با راه درمان برزگ شدن رحم این مطلب را بخوانید.

کیست تخمدان چپ

تخمدان‌های چپ و راست عملکرد و نقش مشابهی دارند اما ممکن است یکی از آن‌ها در افراد، فعال‌تر از دیگری باشد. علت ایجاد کیست‌های تخمدان فولیکول‌هایی است که پیش از تخمک گذاری در تخمدان ایجاد می‌شود. گاهی این فولیکول‌ها پس از آزاد سازی تخمک هم‌چنان به رشد خود ادامه می‌دهند و با تجمع مایع در درون خود باعث تشکیل کیست می‌شوند. کیست‌های تشکیل شده در سنین باروری اغلب از این نوع هستند. کیست‌هایی که پس از سنین یائسگی تشکیل می‌شوند، ممکن است خطرناک بوده و نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارند.

بیشتر بدانید: جلوگیری از سندروم پیش از قاعدگی

کیست تخمدان راست

زمانی که بیشتر تخمک‌هایی که فرد در سیکل‌های ماهانه خود آزاد می‌کند از تخمدان سمت راست باشد، احتمال تشکیل کیست در این تخمدان افزایش پیدا می‌کند. البته تشکیل کیست همیشه به این مسئله مرتبط نیست. در هر صورت تشکیل مداوم کیست بر روی یک تخمدان نیاز به بررسی بیشتر دارد و لازم است وضعیت بیمار، مورد مطالعه دقیق قرار بگیرد. گاهی اوقات تشکیل کیست به عملکرد سایر هورمون‌های بدن مرتبط است. کیست‌های وابسته به کم کاری تیروئید از این نوع هستند که با کمک پزشک می‌توان روش‌های مناسب درمانی را برای آن‌ها انتخاب کرد.

بیشتر بدانید: زخم دهانه رحم

علائم دفع کیست تخمدان

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که دفع کیست به معنی خروج یک کیسه حاوی مایع از بدن است. در صورتی که معمولا کیست پس از ترکیدن و همراه با خونریزی از بدن خارج می‌شود. مهم‌ترین علائم دفع کیست تخمدان عبارتند از:

خونریزی

این خونریزی به دلیل پاره شدن پوشش کیست اتفاق می‌افتد که ممکن است به شکل لکه بینی بین دو قاعدگی خود را نشان دهد. در بیشتر موارد این مسئله در حین قاعدگی روی می‌دهد و فرد به هیچ عنوان متوجه آن نمی‌شود. دفع کیست در حین پریود زمانی مشخص می‌شود که فرد درد شریر و غیر عادی داشته و پس از پایان دوره، با انجام سونوگرافی رحم و تخمدان متوجه حذف کیست شود.

درد زیر شکم

پاره شدن و دفع کیست ممکن است یک علت درد زیر شکم باشد که به صورت تیر کشنده و ناگهانی نمایان می‌شود. گاهی این درد در سمتی از شکم که کیست در آن‌جا قرار دارد شدیدتر است.

در هنگام دفع کیست ممکن است علائم دیگری مانند حالت تهوع و استفراغ، تب و سرگیجه هم در برخی از زنان ایجاد شود. پس از پاره شدن کیست، احساس فشاری که در ناحیه پایین شکم حس می‌شد رفع می‌شود. اما تورم این ناحیه تا تخلیه کامل کیست و مایع درون آن ادامه دارد و سپس برطرف خواهد شد.

اندازه کیست تخمدان

قطر کیست‌های تخمدان بی خطر معمولا کمتر از دو میلی‌متر است. این کیست‌ها عارضه خاصی ندارند و نگران کننده نیستند. هر چه کیست بزرگتر باشد، احتمال بروز درد در ناحیه لگن و خونریزی بیشتر می‌شود. معمولا کیست‌هایی که قطر آن‌ها کمتر از هشت سانتی‌متر است را به کمک داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری در طی حدود سه ماه می‌توان رفع کرد. اما در صورت عدم درمان دارویی مناسب، باید به کمک جراحی آن‌ها را حذف نمود. تصمیم‌گیری در مورد روش درمان کیست‌ها با پزشک است و با توجه به شرایط بیمار روش درمانی مناسب را پیشنهاد می‌کند. به طور معمول برای حذف کیست‌هایی که قطر آن‌ها بیش از ده سانتی‌متر است از عمل جراحی استفاده می‌شود.

عوارض کیست تخمدان

بیشتر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند و به طور طبیعی و بدون درمان خاصی از بین می‌روند. این کیست‌ها در صورت وجود، علائم کمی ایجاد می‌کنند. اما در مواردی ممکن است پزشک در حین یه معاینه معمول یا سونوگرافی با توده‌ای در تخمدان مواجه شود. این شرایط نیاز به پیگیری و درمان دارد. از مهم‌ترین عوارض کیست‌های تخمدان که عمومیت زیادی ندارد، پیچ خوردگی تخمدان است. این عارضه زمانی روی می‌دهد که کیست بزرگ شده و باعث چرخش یا جابه جا شدن تخمدان از محل اصلی خود شود. در این شرایط خونرسانی به تخمدان قطع شده و در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند باعث آسیب شدید یا از بین رفتن تخمدان شود. از نشانه‌های پیچ خوردگی تخمدان می‌توان به درد شدید لگن، حالت تهوع و استفراغ اشاره کرد. این عارضه عامل حدود سه درصد جراحی‌های اورژانسی زنان است.

پاره شدن کیست هم یکی دیگر از عوارض خطرناک آن است. کیست‌های پاره شده که به ندرت روی می‌دهند، ممکن است باعث درد شدید و خونریزی داخلی شوند. هرچه کیست بزرگتر باشد، احتمال پاره شدن آن بیشتر است. فعالیت شدید لگنی مثل رابطه جنسی واژینال هم از عواملی است که با احتمال پاره شدن کیست همراه خواهد بود. این عارضه خطر ابتلا به عفونت را افزایش داده و در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند.

کیست تخمدان و بارداری

به طور معمول بیشتر کیست‌های تخمدانی تاثیری در احتمال بارداری ندارند. البته در مواردی، عامل ایجاد کننده کیست می‌تواند در این زمینه مشکل‌ساز شود. دو بیماری که باعث ایجاد کیست‌های تخمدان می‌شوند و می‌توانند بر قدرت باروری اثرگذار باشند عبارتند از:

اندمتریوز

در اثر این عارضه، پوشش داخلی رحم در خارج از آن رشد می‌کند. کیست‌هایی که به دلیل وجود این بیماری ایجاد می‌شوند، اندومتریوما نامیده می‌شوند.

سندروم تخمدان پلی کیستیک

این بیماری یکی از دلایل اصلی ناباروری و بروز اختلال در فرآیند بارداری است. زنان مبتلا به آن اغلب دارای کیست‌های کوچک زیادی در تخمدان‌های خود هستند.

البته تشکیل کیست تخمدان در طول دوران بارداری شایع است. به طور معمول آن‌ها خوش‌خیم (غیر سرطانی) و بی‌ضرر هستند. کیست‌های تخمدان در طول دوران بارداری به رشد خود ادامه می‌دهد و می‌تواند پاره شده یا پیچ خورده و باعث مشکلاتی در زایمان شود. پزشکان در حین معاینات دوران بارداری این کیست‌ها را یافته و در صورت نیاز به درمان آن‌ها را پیگیری و کنترل می‌کنند.

قرص برای کیست تخمدان

بعضی از هورمون‌ها که به صورت مصنوعی از طریق قرص‌ها وارد بدن می‌شوند، جلوی تخمگ گذاری را گرفته و از این طریق مانع بارداری می‌شوند. انواع شناخته شده این قرص‌ها‌، قرص‌های ترکیبی ضد بارداری هستند. مصرف این نوع قرص‌ها سطح هورمون‌های زنانه یعنی استروژن و پروژسترون را افرایش داده و باعث کاهش سطح هورمون تستوسترون که یک هورمون مردانه است می‌شود. برخی از قرص‌ها عوارض جانبی ضعیف‌تری دارند؛ چون سطح استروژن آن‌ها کمتر است. به همین دلیل ممکن است برای کیست‌های جدی یا تخمدان پلی کیستیک مناسب نباشد. بعضی از مهم‌ترین و پر کاربردترین قرص‌ها که برای درمان کیست‌های تخمدان و در مواردی از تخمدان پلی کیستیک مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

• یاز
• یاسمین
• ناتازیا
• اورتوتری سیکلن
• فصلی

زنانی که در دوران شیردهی هستند یا به عوارض جانبی برخی از این داروها حساسیت دارند می‌توانند از قرص‌های مینی پیل استفاده کنند. این قرص‌های اثرات جانبی خفیف‌تری نسبت به سایر قرص‌ها داشته و با توصیه پزشک می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. بسیار مهم است که استروژن مصرفی بیمار متناسب با وضعیت کیست باشد تا بهترین اثرگذاری را داشته باشد. توصیه می‌شود که به هیچ وجه یه شکل خودسرانه به سراغ مصرف قرص‌های هورمونی مانند قرص‌های ترکیبی ضد بارداری نروید.

شیاف ماریانا برای کیست تخمدان

شیاف ماریانا یک داروی ضد قارچ است که عموما برای از بین بردن عفونت‌های قارچی ناحیه واژن و رفع بوی بد آن‌ مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیاف دارای ترکیبات گیاهی شامل پونه، آویشن، بابونه و… است که به نظر نمی‌رسد باعث ایجاد عوارض جانبی شدید در بدن شوند. در توضیحات راهنمای شیاف ماریانا به مسئله درمان کیست‌های تخمدانی و تخمدان پلی کیستیک هم اشاره شده است. اما هنوز تحقیقات مستندی درباره نوع و میزان این اثرگذاری در دست نیست. با این حـال به نظر می‌رسد مصرف این شیاف گیاهی برای درمان کیست‌های کوچک بی اثر نباشد. اما برای کیست‌هایی که با علائمی مثل اختلالات قاعدگی یا دردهای لگنی همراه هستند، حتما باید از پزشک متخصص کمک گرفت. اگر دچار این بیماری هستید، پیش از مصرف هر داروی گیاهی یا شیمیایی با یک پزشک متخصص گفت‌و‌گو کرده و پس از تشخیص آن نسبت به درمان مناسب اقدام کنید.

خواص بومادران برای کیست تخمدان

گیاه بومادران در طب سنتی ایران به ویژه در درمان انواع بیماری‌های زنان مانند اختلالات قاعدگی، چسبندگی رحم و درمان عفونت آن کاربرد دارد. مطالعات انجام شده بر روی ترکیبات شیمیایی این گیاه تاثیر مواد موثره آن را بر کیست‌های تخمدان، تنظیم سیکل قاعدگی و کاهش دردهای این دوره تایید کرده است. اثرات ضد باکتریایی و ضد قارچی این گیاه دارویی بر درمان و بهبود زخم‌ها و کنترل عفونت‌ها هم اثرگذار است. با این که به نظر می‌رسد مصرف گیاه بومادران در کنترل و درمان فیبروم رحم، کسیت تخمدان و آندومتریوز اثرگذار باشد، اما بهتر است پیش از مصرف آن با یک پزشک مشورت کنید.

عنبر نسارا برای کیست تخمدان

پیروان طب سنتی معتقدند که دود عنبر نسارا یک راه طبیعی برای درمان مشکلات رحمی مانند عفونت و زخم آن است. گفته می‌شود آنزیمی که در این مسئله نقش دارد از طریق ترکیبات موجود در عنبر نسارا قابل دسترسی است. کارشناسان طب سنتی معتقدند که کیست‌های تخمدان ناشی از مصرف غذاهای سرد، وجود چربی زیاد در بدن و به ویژه توده‌های چربی ناحیه زیر شکم است. به اعتقاد آن‌ها دمیدن دود عنبر نسارا به داخل واژن می‌تواند از رشد باکتری‌های این ناحیه جلوگیری کرده و کیست‌های ایجاد شده در تخمدان را هم از بین ببرد. هنوز هیچ مدرک قابل استنادی این ادعا را تایید یا رد نکرده است.

بیشتر بخوانید: خواص چای ماسالا

جراحی کیست تخمدان

گاهی پزشک تشخیص می‌دهد که وضعیت کیست بیمار با مصرف داروی تجویز شده بهبود پیدا نکرده  و نیاز به جراحی دارد. البته روش جراحی در مواردی که کیست مشکوک به وضعیت سرطانی باشد هم ضروری است. چنین کیست‌هایی باید هر چه زودتر برداشته شوند. در این مواقع بهترین روش جراحی، انجام عمل جراحی لاپاراسکوپی است. این روش امروزه برای اکثر اعمال جراحی برداشتن کیست‌های تخمدانی انجام می‌شود. اگر پزشک با توجه به وضعیت بیمار انجام این عمل جراحی را برای او مناسب نداند، به روش جراحی باز این کار انجام می‌شود.

در روش لاپاراسکوپی حتما باید کیست و بقایای آن به طور کامل حذف شوند؛ چون در صورت باقی ماندن ممکن است به ایجاد کیست جدید منجر شوند. معمولا پس از خروج کیست‌ها و برای بررسی بیشتر، آن‌ها را از نظر پاتولوژی مورد مطالعه قرار می‌دهند تا در صورت وجود موارد مشکوک، نسبت به درمان فوری اقدام شود.

بیشتر بدانید: انواع روش‌­های جراحی­ کاهش وزن

درمان کیست تخمدان

اگر کیست‌های تخمدانی خود به خود از بین نروند، ممکن است پزشک برای کوچک کردن یا از بین بردن کامل آن‌ها به سراغ روش‌های درمانی برود. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

قرص‌های جلوگیری از بارداری

در صورت وجود کیست در تخمدان، پزشک می‌تواند داروهای ضد بارداری خوراکی را برای کنترل تخمک گذاری و پیشگیری از ایجاد کیست‌های جدید تجویز کند. مصرف این داروها باعث می‌شود که خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان کاهش یابد. احتمال بروز این نوع سرطان در زنان یائسه بیشتر است.

لاپاراسکوپی

اگر کیست موجود در تخمدان کوچک بوده و نتیجه آزمایشات و تصویربرداری احتمال سرطانی شدن آن را تایید کنند، پزشک می‌تواند به کمک لاپاراسکوپی آن کیست را به طور کامل خارج کند. این روش به این شکل انجام می‌شود که پزشک یک برش کوچک در نزدیکی ناف ایجاد کرده و ابزاری کوچک را برای برداشتن کیست به داخل شکم وارد می‌کند. این روش جزو جراحی‌های کم خطر است که گرچه نیاز به بیهوشی دارد، اما با خونریزی و ناراحتی کمتری انجام می‌شود.

لاپاراتومی

اگر کیست تشخیصی بزرگ باشد، پزشک برای خارج کردن آن نیاز به یک شکاف بزرگ در ناحیه شکم دارد. در مواقعی که ریسک احتمال سرطان در فرد بالا باشد، بیوپسی فوری انجام می‎‌دهند و در صورتی که تشخیص دهند کیست موجود سرطانی است، ممکن است برای برداشتن تخمدان‌ها و رحم هم اقدام کنند. این کار در مواردی که نگهداری این اندام‌ها برای سلامتی بیمار خطرناک باشد، ضروری بوده و حتما باید انجام شود.

افرادی که دچار درد ناشی از کیست در تخمدان هستند می‌توانند علاوه بر مصرف قرص برای کاهش علائم، از ترکیبات گیاهی مانند بابونه، زنجبیل، جنسینگ و… و هم‌چنین گرم نگه داشتن زیر شکم برای تسکین درد و درمان این کیست‌ها کمک بگیرند. ترکیبات آرامبخش موجود در بابونه می‌تواند تا حدی زیادی در کاهش اضطراب ناشی از درد شدید موثر باشد.

بیشتر بخوانید: راهکارهای کوتاه مدت کاهش استرس

حرف آخر

احساس درد و ناراحتی در زیر شکم و لگن، دردهای شدید قاعدگی یا خونریزی بی دلیل واژینال می‌تواند نشانه هشداری برای وجود کیست در تخمدان‌ها باشد. اما بسیاری از زنان در تخمدان‌های خود کیست‌هایی دارند که بدون علامت بوده و خود به خود رفع می‌شوند. این کیست‌ها در صورتی که به قطر بیش از ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر برسند، برای درمان نیاز به عمل جراحی دارند. بنابراین لازم است که زنان نسبت به علائم هشدار دهنده بروز چنین مشکلاتی حساس بوده و در صورت مشاهده علائم در اولین فرصت نسبت به درمان آن اقدام کنند. چنان‌چه در این زمینه به راهنمایی تخصصی پزشکی نیاز دارید، می‌توانید همین حالا از پزشکان متخصص سامانه مشاوره آنلاین حال کمک بگیرید. درمان کیست تخمدان در مراحل ابتدایی آسان بوده و از طریق مصرف داروهای هورمونی زیر نظر پزشک قابل کنترل است. راهکار شما برای درمان کیست تخمدان چه بوده است؟

سوالات متداول