تنبلی چشم و روش هایی برای تشخیص و درمان آن

سارا صاحبی

بیماری های چشم

۳۰ مهر

زمانی که رشد بینایی کودک در دوران نوزادی یا کودکی به صورت طبیعی نباشد، آمبلیوپی یا تنبلی چشم ایجاد می‌شود. این عارضه در اثر کاهش دید در یک یا هر دو چشم به وجود می‌آید. در این بیماری، تصویری که مغز از طریق چشم دریافت می‌کند ضعیف است؛ چون مسیرهای عصبی بین آن‌ها به درستی تحریک نمی‌شوند. در نتیجه مغز خوب دیدن را یاد نمی‌گیرد و بینایی فرد دچار اختلال می‌شود.

غربالگری زودهنگام در این زمینه بسیار مهم است؛ چون هر چه درمان زودتر آغاز شود، موثرتر خواهد بود. درمان این عارضه معمولا شامل استفاده از عینک، پچ یا وصله چشم و لنز است. برای مشورت با پزشکان متخصص چشم درباره این موضوع می‌توانید از مشاوره آنلاین حال استفاده کنید.

پزشکان معتقدند که نوزادان زودرس یا نوزادانی که در هنگام تولد وزن خیلی کمی داشته‌اند، بیش از دیگران در معرض آمبلیوپی قرار دارند. برخی از ناتوانی‌های رشدی و داشتن سابقه خانوادگی در زمینه مشکلات چشمی هم می‌تواند احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش دهد. به نظر می‌رسد که حدود دو تا چهار درصد کودکان زیر ۱۵ سال درگیر آمبلیوپی باشند. این عارضه شایع‌ترین دلیل ضعف بینایی در کودکان شناخته شده است. اگر تنبلی چشم در دوران کودکی تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند مشکلات دائمی و جدی در بزرگسالی را به دنبال داشته باشد.

کودکان کمتر از هفت سال بیشترین شانس را برای درمان این بیماری دارند. طرح غربالگری تنبلی چشم در کشور ما هر ساله و در کودکان سنین زیر شش سال انجام می‌شود. لازم است که خانواده‌ها در این زمینه دقت کافی داشته باشند و هر تغییری در بینایی کودک را مورد پیگیری قرار دهند. به طور خلاصه می‌توان گفت که آمبلیوپی زمانی روی می‌دهد که قدرت بینایی یک چشم در نوزادی یا کودکی ضعیف‌تر از چشم دیگر باشد. در نتیجه مغز، چشم بهتر را ترجیح می‌دهد و چشم ضعیف، با گذشت زمان ضعیف‌تر می‌شود. در واقع مغز شروع به نادیده گرفتن چشم ضعیف می‌کند و فقط چشمی که واضح می‌بیند را مورد استفاده قرار می‌دهد. این مسئله گاهی به انحراف چشم هم منجر می‌شود.

شما همینطور می‌توانید راجع به انحراف چشم، مطلبی را در بلاگ بخوانید.

عناوین مقاله

علائم تنبلی چشم

این عارضه همیشه به راحتی قابل شناسایی نیست و تا زمانی که فرد آزمایش چشم انجام ندهد، نمی‌توان آن را تشخیص داد. به همین دلیل لازم است که کودکان به صورت منظم و دوره‌ای این غربالگری را انجام دهند. بعضی از مهم‌ترین علائم تنبلی چشم که لازم است خانواده‌ها به آن‌ها توجه کنند، انحراف چشم یا استرابیسم، پلک زدن مکرر، حالتی شبیه به چشمک زدن یا بستن یک چشم و کج کردن سر به یک سمت توسط کودک است. بسیاری از این کودکان در درک عمق مشکل دارند؛ یعنی نمی‌توانند میزان دوری یا نزدیکی اجسام را تشخیص دهند. در نتیجه ممکن است گاهی به اجسام مختلف برخورد کنند یا به زمین بیفتند. خیره شدن هم یکی از نشانه‌های آن در کودکان است.

شما همینطور می‌توانید درباره پیر چشمی و روش‌های درمان آن مطلبی را در حال بخوانید.

والدین می‌توانند از طریق بررسی دقیق چشم‌ها و حرکات کودک، پوشاندن یک چشم و مشاهده عکس‌العمل‌های او و تست بینایی از طریق بازی و سرگرم کردن کودک، به شناخت اولیه از ناهنجاری‌های موجود برسند. بهترین روش برای پیگیری علائم تنبلی چشم و تشخیص آن، معاینه دقیق پزشکی از طریق دستگاه‌های مخصوص و در سال‌های ابتدایی زندگی است.

وجود انحراف در چشم یکی از نشانه‌های مهم تنبلی چشم است

تنبلی چشم در کودکان

زمانی تنبلی چشم در کودکان ایجاد می‌شود که یک یا هر دو چشم به خوبی رشد و تکامل پیدا نکند. به طور کلی، هر چیزی که بینایی کودک را تار و دید او را مختل می‌تواند به تنبلی چشم منجر شود. تشخیص این بیماری در سال‌های ابتدایی زندگی بسیار مهم است؛ چون در صورت عدم درمان آن تا هفت سالگی، احتمالا کودک در سال‌های آینده بینایی سالم و طبیعی نخواهد داشت.

نخستین سال‌های زندگی، مهم‌ترین زمان برای رشد و توسعه بینایی کودک است و از دست دادن این فرصت، امکان جبران آن را از فرد می‌گیرد. انجمن بینایی سنجی آمریکا توصیه می‌کند که کودکان از شش ماهگی تا سه سالگی باید معاینه کامل بینایی سنجی را انجام دهند. درمان طولانی یا موثر نبودن روش‌های درمانی، از جمله عوارضی است که ممکن است بزرگسالان مبتلا به این بیماری را در صورت عدم درمان در کودکی درگیر کند. از مهم‌ترین علل تنبلی چشم در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عیوب انکساری

عیوب انکساری شامل اختلالات بینایی مثل دوربینی، نزدیک بینی و یا آستیگماتیسم است. این عیوب ممکن است در هر دو چشم یا یکی از آن‌ها باشند. معمولا تفاوت زیاد بین قدرت بینایی دو چشم با یکدیگر، منجر به آمبلیوپی می‌شود. شایع‌ترین دلیل این عارضه در کودکان، عیوب انکساری اصلاح نشده است که می‌تواند باعث توسعه ضعیف عملکرد بینایی در چشم کودک شود. این عارضه دیرتر از انحراف تشخیص داده می‌شود؛ چون چشم کودک ظاهر طبیعی و عادی دارد. به همین دلیل معاینه چشم در این زمینه بسیار ضروری به نظر می‌رسد. این عارضه تنها از طریق معاینه قابل شناسایی است و پس از آن باید اقدامات درمانی مناسب مثل تجویز عینک انجام شود.

در حال بخوانید: درمان خانگی گل مژه

انحراف چشم

استرابیسم یا انحراف چشم وضعیتی است که در آن چشم‌های کودک به دو جهت مختلف نگاه می‌کنند. این عارضه یکی از مهم‌ترین دلایل تنبلی چشم در کودکان و حتی بزرگسالان است که در اثر عدم تعادل در ماهیچه‌های موقعیت چشم ایجاد می‌شود. ممکن است در اثر این بیماری، یک چشم مستقیما رو به جلو متمرکز باشد و چشم دیگر در جهات دیگر بچرخد. گاهی هم هر دو چشم انحراف دارند، اما تصویر ارسال شده از هر چشم به مغز کیفیت متفاوتی داشته و یکی از آن‌ها از دیگری قوی‌تر به نظر ب‌رسد. در این حالت، مغز برای جلوگیری از ایجاد دو بینی، ترجیح می‌دهد که تصویر ارسال شده از چشم دارای انحراف یا چشم ضعیف‌تر را نادیده بگیرد. این نادیده گرفتن باعث جلوگیری از رشد و توسعه چشم ضعیف‌تر شده و آن چشم به تدریج تنبل خواهد شد.

افتادگی پلک

گاهی افتادگی پلک به صورتی است که دید فرد را مختل می‌کند. این عارضه در کودکان ممکن است به صورت مادرزادی یا در اثر سانحه و آسیب روی دهد. در نتیجه او نمی‌تواند اشیا را به صورت واضح ببیند و چشم به تدریج تنبل خواهد شد. در واقع می‌توان گفت که اگر کودکان نتوانند از چشم‌های خود به خوبی استفاده کنند، مراکز بینایی در مغز آن‌ها تقویت و توسعه پیدا نکرده و بینایی آن‌ها کاهش می‌یابد.

تاری دید و اختلال بینایی ناشی از افتادگی پلک یکی از عوامل ایجاد تنبلی چشم است

اختلال بینایی در چشم

گاهی وجود یک لکه کدر در عدسی چشم مثل آب مروارید یا اسکار قرنیه، می‌تواند وضوح دید را مختل کند. شاید آب مروارید به عنوان بیماری دوره سالمندی شناخته شده باشد؛ اما باید بدانید که برخی از نوزادان به صورت مادرزادی با آب مروارید به دنیا می‌آیند. این بیماری باعث کدر شدن عدسی چشم و در نتیجه اختلال در بینایی می‌شود. کودکان مبتلا به این بیماری نمی‌توانند به صورت واضح اشیا را ببینند و در نتیجه، رشد مناسب چشم و تقویت بینایی در آن‌ها مختل می‌شود. بهتر است این عارضه در دوران نوزادی شناسایی شده و اقدامات درمانی لازم برای آن انجام شود. معمولا شدیدترین نوع تنبلی چشم به این دلیل است و می‌تواند اختلال دائمی ایجاد کند.

در حال بخوانید: علت مگس پران چشم در جوانان

تنبلی چشم در کودکان ممکن است در اثر یکی از این عوامل و یا مجموعه‌ای از آن‌ها ایجاد شود. این عارضه اغلب از طریق عینک، تقویت چشم ضعیف از طریق پوشاندن چشم قوی به وسیله وصله چشم و انجام تمرینات تقویت چشم انجام می‌شود. کودکان ممکن است برای استفاده از عینک یا وصله چشم به خوبی همکاری نکنند. لازم است که خانواده‌ها برای درمان صبر و حوصله کافی داشته باشند و به تدریج کودک را به استفاده از آن‌ها عادت دهند. با توجه به محدود بودن زمان اصلاح دید کودک، پدران و مادران باید اقدامات درمانی توصیه شده را به صورت منظم و مداوم انجام دهند تا در کم‌ترین مدت این کار انجام شود.

درمان تنبلی چشم

زمان درمان تنبلی چشم بسیار مهم است. لازم است که به محض تشخیص این عارضه، اقدامات درمانی مناسبی برای آن انجام شود. بسته به علت ایجاد تنبلی در چشم، روش‌های درمانی آن می‌توانند متفاوت باشند. مثلا استفاده از عینک و اصلاح بینایی از اصلی‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای درمان تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری است. همین راهکار در مورد اصلاح انحراف چشم هم صادق است. درمان انحراف یا استرابیسم چشمی از طریق تمرینات مخصوص، استفاده از وصله چشمی و در موارد خاص، عمل جراحی انجام می‌شود. جراحی آب مروارید، افتادگی پلک و… راهکارهای توصیه شده پزشکان برای اصلاح بینایی افراد هستند.

تجویز منشور و لنزهای تماسی هم روش‌های دیگری برای درمان آن هستند. برای افراد و به ویژه کودکانی که قادر به نگهداری وصله‌های چشمی نیستند، گاهی قطره‌های مخصوصی تجویز می‌شود که پس از استفاده، دید چشم سالم فرد را تار کرده و مغز را وادار به استفاده از چشم ضعیف می‌کند. گاهی هم فیلترهای مخصوصی روی شیشه عینک چشم قوی‌تر نصب می‌شود تا بیمار از چشم ضعیف‌تر خود استفاده کند.

در حال بخوانید: تفاوت تاری و دوبینی چشم

درمان تنبلی چشم در بزرگسالان

بینایی یک عملکرد بسیار مهم و حیاتی در بدن است که طی آن هر دو چشم قادر خواهند بود با هم کار کرده و بر یک نقطه تمرکز کنند. وقتی این توانایی مختل شود، عدم دید مناسب یا واضح در یک یا هر دو چشم روی می‌دهد. به این بیماری که به دلایل مختلفی مثل ضعف چشم، انحراف چشم و… ایجاد می‌شود، تنبلی چشم می‌گویند. اگر تنبلی چشم در کودکی درمان نشود، اختلال بینایی ناشی از آن تا بزرگسالی همراه فرد خواهد بود. پزشکان برای درمان تنبلی چشم در بزرگسالان از عینک، لنز و گاهی وصله چشمی استفاده می‌کنند. در گذشته تصور می‌شد که توسعه و رشد بینایی در افراد فقط در سنین پایین انجام می‌شود، اما امروز پزشکان می‌دانند که مهارت‌هایی مثل بینایی را می‌توان در سنین بالاتر هم ارتقا داد و بهبود بخشید.

در حال بخوانید: درمان سیاهی دور چشم با لیزر

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که امکان درمان تنبلی چشم برای افراد با سن بیش از هفت یا هشت سال وجود ندارد. اما این یک تصور غلط است. پزشکان همواره تاکید دارند که بهتر است این عارضه در سنین پایین درمان شود، اما همیشه راهکارهایی برای جبران آن در بزرگسالی هم وجود دارد. با این حـال ممکن است این کار کمی دشوارتر بوده و یا به زمان و صرف وقت بیشتر نیاز داشته باشد. پس اگر کودک شما به تنبلی چشم دچار است، لازم است که پس از تشخیص بیماری، بلافاصله نسبت به درمان آن اقدام کنید. اما اگر یک بزرگسال مبتلا به این بیماری هستید، از درمان مناسب ناامید نشده و زیر نظر پزشک، اقدامات درمانی تجویز شده را انجام دهید.

گاهی پزشکان برای رفع عامل اصلی ایجاد کننده تنبلی چشم در بزرگسالان از عمل جراحی کمک می‌گیرند

حرف آخر

تنبلی چشم عارضه‌ای است که در اثر اختلال در هماهنگی اعصاب ایجادکننده اتصال بین چشم و مغز روی می‌دهد. در نتیجه آن، چشمی که به هر دلیلی مثل عیوب انکساری و… ضعیف است، از تمرکز مغز خارج شده و به تدریج ضعیف و ضعیف‌تر می‌شود. اگر این چشم ضعیف به درستی تحریک نشود، سلول‌های عصبی مسئول بینایی به رشد و توسعه نرسیده و بینایی فرد عملا به یک چشم متکی خواهد بود. پزشکان برای این منظور از راهکارهایی استفاده می‌کنند تا چشمِ اصطلاحا تنبل شده را فعال کنند. استفاده از عینک‌، لنز، وصله چشمی و… روش‌هایی هستند که از طریق پوشاندن چشم سالم، مغز را وادار به استفاده از چشم ضعیف و تقویت آن می‌کنند. برای مشورت با پزشکان متخصص در این مورد تنبلی چشم می‌توانید از مشاوران حال کمک بگیرید. آیا شما تجربه‌ای در مورد این عارضه دارید؟

سوالات متداول

تنبلی چشم چیست؟

آمبلیوپی یا تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که طی آن، یک یا هر دو چشم در دوران کودکی به درستی تکامل پیدا نمی‌کنند. نتیجه آن ضعیف‌تر شدن چشم و کاهش تمرکز مغز به استفاده از تصاویر آن است.

برای درمان تنبلی چشم چه باید کرد؟

بهترین روش درمانی، کنترل علت اصلی ایجاد این تنبلی است. پزشکان با توجه به علت این اختلال از راهکارهای درمانی مثل عینک، لنز، وصله‌های چشمی، قطره‌های مخصوص و… استفاده می‌کنند تا چشم ضعیف را فعال کنند.

برای درمان تنبلی چشم چه بخوریم؟

داشتن تغذیه سالم یکی از اصول اولیه سلامتی به ویژه در کودکان است. پزشکان معتقدند که مصرف خوراکی‌های حاوی بتاکاروتن مثل کدو تنبل، زرده تخم مرغ، هویج و سبزیجات رنگی به ویژه نارنجی رنگ در تقویت بینایی موثر هستند.

برای درمان تنبلی چشم به چه دکتری مراجعه کنیم؟

برای تشخیص و درمان این اختلال در هر سنی لازم است که توسط پزشک متخصص چشم معاینه شده و در صورت نیاز، اقدامات درمانی لازم را انجام دهید. شروع درمان در سنین کمتر احتمال موفقیت آن را افزایش خواهد داد.

منابع